آندرو لی باترز
ایران و غرب بیش از یک دهه تلاش کرده اند تا اختلافات خود را در مورد عزم جمهوری اسلامی برای ادامه برنامه هسته ای خود و سوء ظن غرب درباره نیت آن کشوربرای تولید تسلیحات هسته ای برطرف کنند. اکنون برزیل و ترکیه به عنوان دو کشور که مشتاقند نقش بزرگتری را در صحنه جهانی برعهده بگیرند، ادعا می کنند فرمولی برای حل این معادله پیدا کرده اند.
ترکیه، برزیل و ایران حالا از حصول توافقی خبر دادند که به موجب آن، تهران مقدار قابل توجهی از ذخیره اورانیوم خود را برای فرآوری بیشتر به ترکیه ارسال می کند. اما سؤالات بسیاری درباره ماهیت این توافق وجود دارد که به محض تحویل خبر آن به آژانس بین المللی انرژی هسته ای، تحت موشکافی قرار خواهد گرفت. برخی ناظران معتقدند این توافق می تواند تنش موجود بر سر بن بست میان ایران و کسانی را که مایل به مهار برنامه هسته ای این کشور هستند، تشدید کند.
توافق های تهران در زمانی صورت می گیرد که شورای امنیت درحال بررسی دور تازه ای از تحریم ها علیه ایران برای واداشتن این کشور به توقف برنامه غنی سازی خود است.
مطابق گزارش ها تهران پذیرفته با ارسال اورانیوم خود به خارج از مرزها جهت فرآوری بیشتر، ذخیره کوچکی در داخل نگاه دارد، به اندازه ای که بتواند منتقدان را مجاب کند که این کشور اورانیوم کافی برای غنی سازی بیشتر و تولید تسلیحات در اختیار نخواهد داشت. درصورت تبدیل اورانیوم به سوخت مخصوص مورد نیاز رآکتور پزشکی، امکان استفاده از آن در تولید تسلیحات وجود نخواهد داشت.
مشکل اینجاست که کاسه صبر ایالات متحده و اتحادیه اروپا در قبال ایران لبریز شده است و در همین حال، روسیه و چین به پیگیری مانورهای دیپلماتیک برای پیشبرد مذاکره با ایران مشغول بوده اند. آمریکا و سازمان ملل ظرف شش ماه گذشته از ایران خواسته اند تا تواقفی نظیر توافق ترکیه- برزیل را بپذیرد و اورانیوم خود را برای فرآوری به فرانسه بفرستد. هرچند محمود احمدی نژاد در ابتدا با آن پیشنهاد موافقت کرده بود، اما این توافق در فضایی از انتقادات سیاسی داخلی در ایران راه به جایی نبرد. محافظه کاران و میانه روهای ایرانی به انتقاد از دولت پرداختند که چرا بر سر اندوخته هسته ای کشور معامله کرده است.
ممکن است موفقیت برزیل و ترکیه در به سازش کشاندن ایران در حالی که قبلا همین پیشنهادها را آمریکا داد و ایران نپذیرفت، به این دلیل باشد که هر دوی آنها، قدرت های در حال توسعه هستند و آمریکا یک قدرت تثبیت شده. به همین دلیل، برزیل و ترکیه بیشتر مورد اعتماد ایران بودند.
اما از آنجا که پیشنهاد ایالات متحده به ایران راه به جایی نبرد، دولت اوباما تا حد زیادی امید خود برای همکاری داوطلبانه ایران را از دست داد. دولت آمریکا و فعلاً اتحادیه اروپا قدم در راه وضع دور تازه ای از تحریم ها گذاشته اند و روسیه و چین نیز مخالفتی نکردند. دولت اوباما توافق جدید را به چشم یک تاکتیک تأخیری از سوی ایران، آن هم در شرایطی که خطر تحریم ها فوری و نزدیک به نظر می رسد، ارزیابی می کند.
حتی اگر توفق یاد شده با تأیید آژانس بین المللی انرژی هسته ای روبرو شده و اجرا شود، به نظر نمی رسد بتواند اسرائیل را راضی کند. این کشور باور دارد که برنامه هسته ای ایران تهدیدی علیه موجودیت دولت آن کشور است. دولت اسرائیل حتی توافق اولیه پیشنهادی از سوی آژانس بین المللی انرژی هسته ای را نیز رد کرده بود و به نظر نمی رسد توافق تحت میانجی گری ترکیه را یک راه حل به شمار بیاورد.
ایالات متحده تا کنون اسرائیل را از عملی کردن تهدیدات خود، یعنی بمباران تأسیسات هسته ای ایران بازداشته است. با این حال، اسرائیل می گوید حق حمله یکجانبه نظامی به ایران را درصورتی که آمریکا نتواند باعث توقف کامل برنامه غنی سازی شود، برای خود محفوظ نگه می دارد.
در پیشنهاد اولیه آژانس بین المللی انرژی هسته ای، ارسال اورانیوم ایران به فرانسه، به منظور ایجاد فرصتی برای اعتمادسازی میان طرف های درگیر و دست یافتن به یک توافق جامع تر در آینده در نظر گرفته شده بود. اسرائیل به خوبی می داند در همان حال که دیپلمات های دنیا تنها به بازی کلمات مشغولند، سانتریفوژهای ایران همچنان به چرخش خود ادامه خواهند داد. اگر قطعی شود که تفاهم نامه برزیل و ترکیه سرابی بیش نیست، بحران در دیپلماسی جهانی دوباره گریبان خاورمیانه را می گیرد.
منبع: تایم- 17 مه
