آیا شورای نگهبان در آستانه تشکیل دولت جدید با تغییراتی رو به روست؟ این سئوالی است که این روزها در محافل سیاسی به گوش می‌رسد. مدت زمان عضویت برخی از اعضای شورای نگهبان به اتمام رسیده است و این احتمال نیز وجود دارد که تغییراتی در این شورا رخ دهد.
در حال حاضر مدت زمان عضویت سه تن از فقها و سه تن از حقوقدانان عضو این شورا به پایان رسیده است. هاشمی شاهرودی، مومن و یزدی از فقهای شورای نگهبان هستند که عضویت شش ساله آنان خاتمه یافته و رهبر جمهوری‌اسلامی باید فقهای این شورا را معرفی کند.
هم‌زمان مدت‌زمان عضویت عباسعلی کدخدایی، حسینعلی امیری و محسن اسماعیلی سه عضو حقوقدان شورای نگهبان نیز خاتمه یافته است. حقوقدانان شورای نگهبان با معرفی قوه‌قضاییه به مجلس و سپس رای نمایندگان مجلس انتخاب می‌شوند.
طبق قانون اساسی جمهوری‌اسلامی٬ اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‌شوند٬ ولی در نخستین دوره پس از گذشت سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‌یابند و اعضای تازهای به جای آنها انتخاب می‌شوند.
علاوه بر این ۶ نفر - که ممکن است افراد دیگری جایگزین آنها شوند یا خود آنها مجددا توسط آیت‌الله خامنه‌ای و مجلس انتخاب شوند٬ رهبر جمهوری‌اسلامی باید جایگزین آیت‌الله رضوانی را نیز معرفی کند. وی از جمله فقهای عضو شورای نگهبان بود که پیش از انتخابات٬ فوت کرد.
این تغییرات چندی پس از انتخابات ریاست‌جمهوری رخ خواهد داد که ردصلاحیت هاشمی‌رفسنجانی در آن مساله‌ساز شده بود. گرچه گفته می‌شود که هاشمی رفسنجانی در شور نخست توسط اعضای این شورا تاییدصلاحیت شده بود٬ اما در نهایت با حضور وزیر اطلاعات در جلسه این شورا٬ او ردصلاحیت می‌شود. گفته می‌شود که هاشمی شاهرودی در مخالفت با حضور وزیر اطلاعات در جلسه شورای نگهبان٬ جلسه را ترک کرده بود.
محمدرضا باهنر٬نایب رییس مجلس٬ در این زمینه گفته است: “فاصله زمانی معرفی حقوقدانان به مجلس هر سه سال یکبار است، بدین ترتیب که هر سه سال یکبار سه حقوقدان برای ۶ سال خدمت از مجلس رأی می‌گیرند. اگر تعداد حقوقدانانی که به مجلس معرفی می‌شوند بیش از سه نفر باشد، در این صورت در صحن علنی، انتخابات برای تعیین سه حقوقدان برگزار می‌شود اما در صورتی که سه حقوقدان معرفی شوند، در این صورت به اصطلاح در مجلس رأی اعتماد برگزار می‌شود و در این شرایط حقوقدانان باید اکثریت رأی مجلس را کسب کنند”.
هم‌زمان محمدعلی اسفنانی٬ سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس٬ با اشاره به این‌که “احتمالاً طبق روال معمول، رئیس قوه قضاییه پنج نفر حقوقدان را برای اخذ رأی به مجلس معرفی خواهد کرد”٬ در این‌باره گفته است: “احتمالاً در اولین جلسه بعد از پایان تعطیلات تابستانی، رئیس قوه قضاییه نامه معرفی حقوقدانان شورای نگهبان را به مجلس ارسال می‌کند و پس از بررسی، سه نفری که بیشترین آراء را کسب کنند، انتخاب خواهند شد”. وی همچنین ابراز امیدواری کرده است که سه حقوقدان فعلی باز هم توسط رییس قوه‌قضاییه به مجلس معرفی شوند.
خبرگزاری فارس همچنین در یادداشتی پیرامون ترکیب اعضای شورای نگهبان نوشته است: “ماهیت وظایف شورای نگهبان مستلزم این است که ساختار این نهاد و ترکیب اعضای آن به گونه‌ای متناسب با مسئولیت‌های آن باشد؛ مهم‌ترین وظیفه شورای نگهبان حراست از احکام شرعی و اصول قانون اساسی است. این مسئولیت ایجاب می‌کند که اعضای شورای نگهبان، فقیه و حقوقدان باشند زیرا نگهبانی دین از دین شناسان بر می آید؛ همان‌طور که مراقبت از قانون اساسی توسط حقوقدانان انجام می‌گیرد. از این رو، شورای نگهبان از ترکیب دوگانه برخوردار است؛ نیمی از اعضای آن فقیه و نیمی دیگر حقوقدان هستند”.
شورای نگهبان قانون اساسی از همان نخستین روزهای تاسیس٬ شاهد درگیری‌های مختلفی بوده است. این شورا به طور سنتی از همان ابتدا در اختیار جناح راست جمهوری‌اسلامی - اصول‌گرایان بعدی - بوده و به همین دلیل اختلاف‌نظرهایی با مجلس و دولت داشت.
نخستین فقهای شورای نگهبان - به انتخاب آیت‌الله خمینی - شامل این افراد بودند: ربانی شیرازی٬ لطف‌الله صافی گلپایگانی٬ محمدرضا مهدوی کنی٬ غلامرضا رضوانی٬ احمد جنتی و یوسف صانعی. محمد صالحی٬ گودرز افتخار جهرمی٬ محسن هادوی٬ مهدی هادوی٬ علی آراد و حسین مهرپور نیز اعضای حقوقدان این شورا بودند.
این شورا البته به دلایل مختلف تغییرات بسیاری را شاهد بود. اوج درگیری‌های شورای نگهبان با مجلس در دوران رهبری آیت‌الله خمینی٬ به دوران فعالیت مجلس سوم و همچنین دولت میرحسین موسوی باز می‌گشت. این اختلافها در نهایت باعث شد تا آیت‌الله خمینی٬ اقدام به تشکیل محمع تشخیص مصلحت نظام کند.
در دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای نیز٬ شورای نگهبان با دولت اصلاحات و مجلس ششم دچار مشکلات عدیده‌ای شد. این اختلافها تا‌آن‌جا پیش رفت که نمایندگان مجلس به حقوقدانانی که از سوی رییس قوه قضاییه برای حضور در شورای نگهبان معرفی شده بودند٬ رای ندادند و برای مثال٬غلام‌حسین الهام٬ آن زمان تنها موفق به کسب ۴ رای شد. این مساله در نهایت منجر به دخالت رهبر جمهوری‌اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام شد.
با وجود تغییرات متعددی که در سال‌های اخیر در شورای نگهبان رخ داده٬ یک پست همواره بدون تغییر باقی مانده است. احمد جنتی٬ دبیر این شورا٬ سال‌‌هاست که در مقام یکی از فقهای شورای نگهبان٬ در این نهاد حضور دارد و تاکنون نیز از آن دور نمانده است.
این در حالی است که در سال‌های گذشته انتقادهای مختلفی نیز از وی مطرح شده و حتی برخی از اصول‌گرایان نیز متعرض عملکرد وی شده‌اند٬ با این وجود به نظر می‌رسد وی از جمله افرادی است که رهبر جمهوری‌اسلامی بر آنها نظر بسیار مثبتی دارد.
