روز چهارشنبه، هفتم آبان ماه روزنامه آرمان‌امروز یادداشتی با عنوان “فرهنگ عاشورا فرهنگ اربعین” به قلم سعید حجاریان منتشر کرد که جنجال برانگیز شد. حجاریان در یادداشت خود با اشاره به تفسیرهای انقلابی از قیام امام سوم شیعیان نوشته بود: “درحال حاضر ما در حال انتقال از فرهنگ عاشورا به فرهنگ اربعین هستیم. فرهنگ عاشورا به فرهنگ اربعین تبدیل می‌شود. آیا ما مکلف به حفظ محمل مادی نیستیم؟ تا زمانی که حفظ اندیشه اوجب واجبات بود و این یعنی فرهنگ عاشورایی. از زمانی دیگر به این نتیجه رسیدیم که باید نظام را حفظ کنیم و این ظرف باید باشد تا آن مظروف باقی بماند.” او اضافه کرده بود: “فکر می‌کنم در پایان جنگ ما به این نتیجه رسیدیم؛ پذیرش قطعنامه ۵۹۸. در این زمینه یک نقطه عطف مهم است. در فرهنگ اربعین حفظ نظام اصل است و دیدگاه‌های معتقد به بقا و توسعه نظام رشد می‌کند و گسترش می‌یابد. بعد از شهادت خود امام حسین(ع) در تشیع هم همین اتفاق افتاد. یعنی بعد از اربعین ائمه به تربیت شاگرد و تدارکات سیاسی پرداختند و جهت‌گیری حرکت‌ها بر مبنای محاسبات عقلانی صورت گرفت. ” حجاریان در ادامه نوشته بود: “استراتژی بقا ملزومات خویش را دارد. امام(ره) تا قبل از انقلاب حرکت‌های عاشوراگونه زیاد داشت. امام(ره) عارف پس از انقلاب کم‌کم در یک تحول فرهنگی فقیهی پیشتاز می‌شود و فقاهت او دوباره قدرت می‌گیرد و ولایت مطلقه فقیه مطرح می‌شود. اما فرهنگ اربعین احتیاج به فقیه پروری دارد. گفتمان بقا نیازمند تفقه است.”
چند روز بعد خبرگزاری فارس در “ بسته گزارشی روزانه”اش به یادداشت حجاریان اشاره کرد و نوشت: “ ما اثباتاً می‌دانیم که حرکت عاشورا نیز حرکتی سراسر قوام یافته بر اساس چارچوب‌های عقلایی بود و همچنین حرکات معصومین(س) قبل از عاشورا نظیر آنچه که در سیره امام مجتبی، امیرالمؤمنین، حضرت فاطمه زهرا(س) و پیامبر اکرم دیده می‌شود نیز پیوسته‌ای از عقل و عشق توأمان بوده‌اند و هیچیک بدون دیگری در عمل این بزرگان معصوم قابل تصور نبوده و نیست.”
نویسنده این گزارش درباره تفسیر حجاریان از تفاوت عملکرد روح‌الله خمینی قبل و بعد از انقلاب نیز چنین نظر داده بود: “آقای حجاریان تلویحاً مدعی شده است که امام راحل اگرچه قبل از انقلاب حرکات عاشوراگونه زیادی داشت اما این حرکات پس از انقلاب عقلایی‌تر! شده و امام از گفتمان عاشورا به گفتمان اربعین! گذار کرده است. این حرف آقای حجاریان نیز صحیح نیست چه اینکه اولاً عملکرد عاشورایی آن عزیز سفر کرده را در جریان دفاع مقدس بیشتر از دوران فعالیت‌های انقلابی می‌توان به تماشا نشست و ثانیاً پذیرفتن قطعنامه ۵۹۸ که مورد اشاره آقای حجاریان قرار گرفته است نیز شعاعی از پرتو تفکر عاشورایی امام بود که در تأسی به سیره امیرالمؤمنین (ع) و امام مجتبی(ع) شکل گرفته بود.”
پس از آن بود که نوشته حجاریان مورد توجه محافل راستگرای ایران قرار گرفت و حملات آنان آغاز شد.
سایت رجانیوز وابسته به جبهه پایداری هم در یادداشتی که تحت عنوان “پاسخی به مقاله توهین‌آمیز سعید حجاریان درباره فرهنگ عاشورا” منتشر شد، با اشاره به این جمله حجاریان که “ گفتمان بقا نیازمند تفقه است”، نوشت: “پرسشی که در اینجا مطرح است آن است که این تفقه به وسیله کدام دستگاه محاسباتی باید صورت پذیرد؛ عقل مدرن یا عقل دینی؟” نویسنده اضافه کرده بود: “ تاریخ معاصر نشان داده است که دستگاه عقلانی مدرن برای ما و ملت‌های هم سنخ ما در برابر غرب چه در قالب گفتمان بقا و یا حتی بقای گفتمان، محلی از اِعراب نمی‌بیند و هر تلاش ما را در این عرصه عِرض خود بردن قلمداد می‌کند، حالا که چنین است بهتر نیست که لا اقل که به عنوان تیر آخر ترکش، پیشنهاد دستگاه دینی را هم امتحان کنیم که فرمود یا ایها الذین آمَنوا، امِنوا؟ “
روز بعد سایت امنیتی بولتن‌نیوز در مقاله‌ای دیگر نوشت: “به نظر من، آقای حجاریان، تحت تأثیر شریعتی و شریعتی، متأثر از برخی جامعه شناسان غربی که هیچ نسبتی با اسلام ندارند، به نوعی بدعت در دین، تن در داده اند و به بهانه عقلانیت ، در حقیقت پنبه عقل را می زنند، زیرا اربعین عقلانی، مولود عقلانیت عاشوراست، همین وبس”
هفدهم آبان ماه، خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران از زاویه ای دیگر به نقد نوشته حجاریان پرداخت. نویسنده این سایت در یادداشت خود که با عنوان “حجاریان، تفکیک عاشورا از اربعین و تئوری‌سازی برای سازش” منتشر شد، نوشت: “ طبق آنچه حجاریان از فرهنگ اربعین می‌فهمد، باید با مصلحت‌اندیشی‌ها به برخی مسائل تن در داد و به هر نحو ممکن مظروف اندیشه انقلاب اسلامی را حفظ کرد. در حقیقت، پیام اصلی مقاله سعید حجاریان که از نظر درجه‌بندی خبط و خطا، شاید کمتر از غیرعقلانی توصیف کردن واقعه قیام عاشورا نباشد، همینجاست.” نویسنده معتقد بود: “ هدف حجاریان در این نوشتار یک سیستم‌سازی اندیشه‌ای با بهره‌گیری از وقایع صدر اسلام، صرفاً برای یک مفهوم است: توجیه تئوری سازش؛ در واقع، حجاریان با تفکیک خودساخته فرهنگ عاشورا از فرهنگ اربعین و القای این نکته که دوران فرهنگ عاشورایی برای انقلاب اسلامی ایران به پایان رسیده، به دنبال آن است تا آنچه خود و هم‌فکرانش برای ادامه راه کشور اراده کرده‌اند، یعنی سازش با قدرت‌ها و عدم اقدام انقلابی علیه آنان و احیاناً مقاومت عاشورایی در برابر این مستکبران را به دیگران نیز دیکته کند.”
به این ترتیب با تلاش رسانه‌های وابسته به سپاه پاسداران و دیگر گروه‌های تندرو داخلی تحلیل حجاریان از ماجرای عاشورا به موضوع جدیدی برای فشار بر مخالفان تبدیل شد.
سرتیپ پاسدار محمدرضا نقدی رییس سازمان بسیج مستضعفین، دیروز طی سخنانی به مناسبت هفته بسیج گفت: “ بسیج متعلق به هیچ حزب و جناحی نبوده، بلکه بسیج جناح انقلاب و ولایت است و آنچه را که مقام معظم رهبری ترسیم می‌کنند، انجام می‌دهد چرا که بسیج را نمی‌توان از ولایت جدا کرد.” او اضافه کرد: “یقیناَ بسیج نمی‌تواند در مسایل اصلی نظام و اسلام همچون نسبت ناروا به عاشورا و مسایلی از این دست سکوت کند بلکه مواضع انقلابی خویش را بیان می‌کند و در این موارد، بسیج با هیچ شخص و گروهی رودربایستی ندارد.”
این اولین بار نیست که بر سر نحوه تفسیر حوادث صدر اسلام در میان جناح‌های سیاسی ایران اختلاف نظر بوجود می‌آید. چندی پیش اظهارات حسن روحانی درباره مذاکره امام سوم شیعیان با دشمنانش قبل از واقعه عاشورا هم خبرساز شده بود. او گفته بود: “امام حسین(ع) خیمه‌ای برپا کرد و عمر سعد را به مذاکره دعوت نمود؛ امامی که آگاه است که فردا او و یارانش توسط همین عمر بن سعد و یاران نادانش به شهادت خواهند رسید، اما خواست که با دنیا اتمام حجت کند و از همین‌رو در آن شب، ساعت‌ها با عمر سعد مذاکره کرد، تا نتیجه رویارویی آنان به جنگ ختم نشود.” این سخنان نیز واکنش تندی به دنبال داشت و منتقدان دولت آن را زمینه‌سازی برای سازش تلقی کردند. از جمله روزنامه کیهان اظهارات روحانی را نادرست دانسته و معنی مذاکره در صدر اسلام با مذاکره های امروزی را متفاوت دانسته بود. در مرداد ماه گذشته نیز سخنان نجفقلی‌حبیبی درباره نحوه عزاداری‌ها مورد اعتراض راستگرایان ایران قرار گرفت. با توجه به این سوابق به نظر می‌رسد که مشکل محافظه‌کاران در این‌گونه موارد، خلاف آنچه می‌گویند، مقدسات دینی نیست، بلکه نگران اثرات علنی آن در وضعیت سیاسی و اقتصادی امروز خود هستند.
