راه‌اندازی کارگروه ویژه مبارزه با مصرف و توزیع مشروبات الکلی از نخستین تصمیمات وزارت کشور در آغاز سال ۹۲ بود اما فاجعه رفسنجان از راه رسید. الکل غیراستاندارد بنا به گفته منابع غیررسمی جان ۴۰ نفر را گرفت و ۳۵۰ شهروند دیگر را در بیمارستان بستری کرد. هرچند رسانه‌های رسمی ایران از این بحران عظیم، کم‌تفاوت عبور کردند و مسوولان محلی در صدد انکار و تکذیب برآمدند اما خبر رسیده که همین اخبار موجب شده تا دولت قدم دیگری برای پذیرش واقعیت استفاده از نوشیدنی‌های الکلی در ایران و حتی اعتیاد به آن بردارد. به این ترتیب برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی مجوز تاسیس “مرکز ترک الکل” داده خواهد شد.
مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی با اعلام این خبر گفته است که افراد مصرف‌کننده الکل که هم‌اکنون ترک کرده‌اند، می‌توانند گروه‌های الکلیک ناشناس تشکیل دهند تا تحت عنوان گروه‌هایی که “همتا” نامیده می‌شوند، برای ترک سایر افراد مصرف‌کننده الکل اقدام کنند. البته به گفته فرید براتی‌سده این گروه‌ها تنها می‌توانند جلسه داشته باشند و دارای مراکز بستری و کمپ‌های اقامتی نیستند.
روال درنظر گرفته شده هم به این صورت است که گروه‌های متقاضی -افراد مصرف‌کننده الکل که هم‌اکنون ترک کرده‌اند- می‌توانند با مراجعه به استانداری‌های هر استان تقاضای مجوز کنند و استانداری نیز پس از استعلام‌های لازم مجوز گروه‌های الکلیک ناشناس را برای برگزاری جلسات صادر می‌کند.
از انکار تا هشدار
اعتراف به رواج مصرف الکل در ایران همواره یک تابو بوده و به رغم هشدارهای بسیاری از کارشناسان اعتیاد و صاحبنظران مسایل اجتماعی، اقدامات لازم از جمله تاسیس مراکز ترک اعتیاد الکل در دستور کار قرار نمی‌گرفته است. پیش‌تر معاون آموزش مرکزی ملی مطالعات اعتیاد و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، انکار اعتیاد به الکل در کشور را بی‌نتیجه خوانده و تأکید کرده بود که باید هرچه سریع‌تر مراکز ویژه درمان اعتیاد به الکل در کشور راه‌اندازی شود. به گفته دکتر آذرخش؛ “ما ناچار به احداث مراکز ویژه ترک اعتیاد به الکل هستیم و هرگونه انکار و غفلت در این زمینه تنها محکوم به شکست است.” او معتقد بود: “توسعه مداخلات درمانی اعتیاد به الکل، رشد علم روانشناسی در کشور را در پی خواهد داشت، زیرا پایه و بنیان ترک اعتیاد به الکل بر اصول روانشناختی استوار است. “
دبیر انجمن روانپزشکان نیز گفته است که باید روی افرادی که به مصرف الکل اعتیاد پیدا کرده‌اند به لحاظ روانشناسی کار شود و بر همین اساس باید مراکز نگهداری از این دسته از معتادان فراهم شود. دکتر پرویز مظاهری معتقد است: “ایجاد مراکز ویژه برای درمان افراد معتاد به الکل یک نیاز اساسی، ضروری و مهم است.”
در سال‌های گذشته و در حالی که مصرف الکل مخفیانه رشد پیدا می‌کرد، در خبرها از کشفیات مکرر محموله‌های نوشیدنی الکلی صحبت می‌شد اما معلوم نبود چرا هیچ حرفی از بازار مصرف این محموله‌ها درمیان نیست. تا این که به تدریج مسوولان امور سلامت و بهداشت کشور، از گسترده شدن مصرف الکل در ایران نگران شده و هشدارهایی دادند. در اردیبهشت ماه سال گذشته بود که یک مقام وزارت بهداشت به طور رسمی از رواج مصرف الکل در تهران و برخی مناطق دیگر ایران خبر داد. باقر لاریجانی، رییس وقت شورای سیاستگذاری وزارت بهداشت اعلام کرد نوشیدنی‌های الکلی در بعضی فروشگاه‌ها هم ارائه می‌شود. او اعتیاد به الکل را مهم‌تر از دیابت و بیماری‌های قلبی دانست. همزمان عباسعلی ناصحی، مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت با اعتراف به اینکه “اطلاعات ما راجع به اعتیاد به الکل در کشور کم است” گفت که “در برخی مناطق کشور آمار سوء مصرف الکل بالاست و به این مساله کمتر توجه شده است.”
فروردین ماه امسال هم پس از آن که وبسایت‌های خبری از آمار بالای مرگ بر اثر نوشیدن الکل غیرمجاز خبر دادند، استانداری تهران از دستور وزیر کشور برای راه‌اندازی کارگروه ویژه مبارزه با مصرف و توزیع مشروبات الکلی پرده برداشت.
معتاد الکلی داریم یا نداریم؟
آمار دقیق معتادان به الکل در ایران هرگز اعلام نشده است. یکی از آخرین آمارها را اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی عنوان کرده و گفته است حدود ۲۰۰ هزار الکلی در کشور داریم. آماری که بسیاری از کارشناسان آن را پایین‌تر از تعداد اصلی معتادان در ایران می‌دانند و معتقدند حرف زدن از آمار واقعی الکلی‌ها، هنوز تابو است و نظام اسلامی نمی‌خواهد زیر بار آمار واقعی الکلی‌ها برود.
از سوی دیگر، بر اساس آمارهای منتشر شده سالانه۸۰ میلیون لیتر مشروبات الکلی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود که این رقم سرانه مصرف الکل در ایران را به چهار لیتر می‌رساند. رقمی که البته بدون محاسبه مشروبات دست‌ساز الکلی به دست آمده و گفته می‌شود میزان مصرف مشروبات دست‌ساز چند برابر مشروبات وارداتی است.
دست بر قضا، بیشترین آسیب‌ها و تلفات مشروبات الکلی هم از ناحیه هم مشروبات دست‌ساز است. پیش‌تر بابک مصطفی زاده، متخصص پزشک قانونی، با اشاره به ممنوعیت مصرف مشروبات الکلی در ایران گفته بود: “متاسفانه افراد سودجو به صورت زیرزمینی در کارگاه‌های غیر بهداشتی اقدام به تهیه مشروبات الکلی می‌کنند که همراه با ناخالصی است و در آنها معمولا الکل یا متانول وجود دارد که خطرناک است و در خوشبینانه‌ترین حالت باعث کوری فرد و در بسیاری موارد باعث فوت شده است.”
روزنامه شرق هم چندی در گزارشی نوشت: “تعداد فعالان بازار مشروبات الکلی در کشور نزدیک به ۲۰۰هزار نفر است که البته منابع غیررسمی این رقم را بسیار بیشتر می‌دانند. تاکنون پژوهشی رسمی در زمینه آمارهای مرتبط با مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی در کشور انجام یا منتشر نشده است اما برخی تحقیقات دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به این نتیجه رسیده‌اند که متوسط سن مصرف الکل به ۲۰سال رسیده و ۲۶.۵ درصد از جوانانی که به مصرف الکل روی آورده‌اند، سابقه مصرف این‌گونه مشروبات در خانواده خود را داشته‌اند.”
خرید و فروش مشروبات الکلی در ایران به هر شکل ممنوع است و بر اساس قانون مجازات اسلامی، نوشیدن مشروب الکلی برای مسلمانان جرم است و اگر کسی مشروبات الکلی بنوشد، در بارهای اول و دوم ۸۰ ضربه شلاق می‌خورد. اما اگر کسی که دو بار به جرم نوشیدن الکل شلاق خورده باشد، برای بار سوم مشروب بنوشد، طبق قانون مجازات اسلامی به مرگ محکوم می‌شود. مجازات‌هایی که نه تنها از شمار مصرف کنندگان الکل نکاسته، بلکه بیش از پیش بازار تولیدات الکی زیرزمینی و غیر استاندارد را داغ کرده است.
براساس اعلام پزشکی قانونی ۱۰۲ شهروند ایرانی در هفت ماهه اول گذشته، بر اثر مسمومیت با الکل جان خود را از دست داده‌اند. آماری که نسبت به سال گذشته بیشتر از ۱۱۲ درصد داشته است. امسال هم با مسمومیت بیش از پنجاه جوان کردستانی در عید نوروز به علت استفاده بیش از حد از مشروبات الکلی شروع و در خرداد ماه با اضافه شدن ۳۵۰ شهروند رفسنجانی به یک رکورد باورنکردنی رسید. آماری که مسلما تا پایان سال ۹۲ افزایش خواهد داشت و گرانی ارز خارجی نیز همچنان به پرمصرف شدن الکل غیراستاندارد و خطرآفرین دامن می‌زند.
