در بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر از علی نصیریان بازیگر بزرگ تئاتر و سینمای ایران تجلیل می شود. نگاهی داریم به کارنامه هنری این چهره ماندگار هنر ایران.
یکی از بزرگان…
نام: علی نصیریان
تاریخ تولد: 1313
فارغ التحصیل هنرستان هنرپیشگی تهران.
گذراندن دوره بازیگری در کلاس‌های جامعه باربد در سال 1330.
فعالیت در تئاتر از سالهای مدرسه.
فعالیت در زمینه نوشتن و اجرای نمایشنامه افعی طلایی با الهام از داستان داش‌آکل نوشته صادق هدایت در سال 1335.
شروع فعالیت سینمایی با فیلم گاو “داریوش مهرجویی” به عنوان بازیگر در سال 1348.
جایزه بهترین فیلمنامه برای فیلم آقای هالو از سومین جشنواره فیلم سپاس در سال 1350.
فیلم شناسی
“گاو”، داریوش مهرجویی - 1348
“آقای هالو”، داریوش مهرجویی - 1349
“پستچی “، داریوش مهرجویی - 1350
“ستارخان”، علی حاتمی -1351
“دایره مینا”، داریوش مهرجویی - 1353
“مهر گیاه”، فریدون گله - 1354
“سرایدار”، 1355
“مدرسه ای که می رفتیم”، داریوش مهرجویی - 1359
“آفتاب نشین ها”، مهدی صباغزاده - 1359
“فصل خون”، حبیب کاوش - 1360
“جایزه “، علیرضا داودنژاد - 1361
“کمال الملک”، علی حاتمی - 1362
“جاده های سرد “، مسعود جعفری جوزانی - 1364
“کفش های میرزا نوروز”، محمد متوسلانی - 1364
“دزد و نویسنده”، کاظم معصومی - 1364
“شیر سنگی”، مسعود جعفری جوزانی - 1365
“ناخدا خورشید”، ناصر تقوایی - 1365
“ترنج “، محمدرضا اعلامی - 1365
“سال های خاکستر”، مهدی صباغزاده - 1367
“روز با شکوه”، کیانوش عیاری - 1367
“پول خارجی “، رخشان بنی اعتماد - 1368
“عشق من شهر من”، علی قوی تن - 1370
“شعله های خشم”، حمیدرضا آشتیانی پور - 1371
“بوی پیراهن یوسف “، ابراهیم حاتمی کیا - 1374
“برج مینو”، ابراهیم حاتمی کیا - 1374
“کمیته مجازات”، علی حاتمی - 1377
“زیر گنبد کبود”، مجموعه، بهمن زرین پور، 1377
“زندانی 707”، حبیب الله بهمنی، 1379
“همسایه ها “، مجموعه، محمدحسین لطیفی، 1379
“دیوانه ای از قفس پرید”، احمدرضا معتمدی - 1381
“شاه خاموش”، همایون شهنواز - 1381
“جزیره آهنی”، محمد رسول اف - 1383
بازیگری پرفراز و نشیب
تاسیس هنرستان هنرپیشگی تهران باعث پرورش بازیگرانی شد که امروزه همه جزو پیشکسوتان وبازیگران نامی سینمای ایران هستند. عزت ا… انتظامی – جمشید مشایخی و علی نصیریان و… ازجمله کسانی بودند که دراین هنرستان که زیرنظرعبدالحسین نوشین اداره می شد آموزش دیدند. علی نصیریان بعد ازگذراندن دوره دراین هنرستان دوره ایی را هم درکلاس های جامعه باربد زیرنظررفیع حالتی گذراند. نصیریان شروع فعالیت خود را ازتئاتربا نویسندگی وبازیگری آغازکرد. وحاصل این فعالیتها نمایشنامه های بیشماری بودکه او به رشته تحریردرآورد که ازنمایشنامه های اومی توان به افعی طلایی- بلبل سرگشته – بنگاه تئاترال- پهلوان کچل- لونه ی شغال و سلطان و سیاه اشاره کرد. نصیریان با فیلم گاو فعالیت خودرا درسینما آغازکرد فیلم “گاو” نقطه عطفی درسینمای ایران ونقطه عطفی در کارنامه بازیگران آن به حساب می آید. نصیریان دراین فیلم درکنارهم دوره ایی های خود به ایفای نقش پرداخت. بازی پخته اووتمام بازیگران هرکدام به درآمدن درست حس و حال و فیلم کمک فراوانی کرد. درسال بعد، نصیریان بعنوان همکارفیلمنامه نویس وبازیگربراساس نمایشنامه ای ازخودش درفیلم “ آقای هالو” ساخته داریوش مهرجویی حضوریافت وبازی دلنشین وزیبایی ارایه کرد. دراین فیلم، نصیریان درنقش مردی عامی وساده دل ظاهرشده بود که به تهران پای می گذارد، اما مناسبات ریاکاروفاسد جامعه اورابه دیدی تازه نسبت به جهان می رساند. فیلم، قصد داشت بازبانی طنزوشیرین کاستی ها ومعضلات اجتماع رابه نمایش بگذارد ودراین کارکمابیش موفق بود. طی سالهای بعد، نصیریان بازهم دراثردیگری ازمهرجویی بازی کرد.این باردرفیلم معترضانه وروانشناختی “پستچی” درنقش مردی منفعل وبه بن بست رسیده که درچنگال سرمایه داری وارداتی همه چیزش راازدست می دهد ودراوج استیصال به جنون می رسد. پستچی نشان داد که نصیریان درایفای نقش های درونی وچند لایه تاچه اندازه متبحراست. سال 51 نصیریان برای اولین بارباچهره درخشان و پر آوازه تئاتر و سینمای ایران یعنی “علی حاتمی” درفیلم تاریخی “ستارخان” همکاری کرد ودراثری که برخی اعتقاد دارند برداشت شخصی وغیرمستند حاتمی ازجریان انقلاب مشروطه بود بازی متقاعد کننده ای ازخود ارایه داد. درفیلم هم به سیاق دیگرآثارگذشته نقش اوتوسط عزت اله انتظامی بعنوان بازیگرمقابل کامل می شد واین دوطی آن سال ها به چهره های مطرح سینمای متفاوت تبدیل شده بودند. نصیریان اما فرصت بازی درفیلم فلسفی- هنری “مهرگیاه” ساخته فیلمسازبا استعدادی چون فریدون گله رانیزبه دست آورد. دراین فیلم که به اعتقاد منتقدان به پیروی ازسبک سینمای مدرن دهه 60و70 اروپا ساخته شده بود نصیریان درنقش یک راننده ماشین حمل گل ظاهرشد که درزندگی اش به یکنواختی وپوچی رسیده است. برخورد اوبا زنی عجیب وسرگردان اورا به دریافت های تازه ای درباب زندگی ومرگ می رساند. نصیریان به خوبی خودرا با معیارها واندیشه های “گله” هماهنگ کرده وبه مانند “پستچی” بازی درونی ای ازخود به نمایش گذارد. یکی ازاوج های بازیگری نصیریان درنیمه های دهه 50 رقم خورد. درفیلم “سرایدار” ساخته خسروهریتاش اودرکنارستاره جوان سینما سعید کنگرانی درنقش پدری ظاهرشد که درمیانه یک دنیای فاسد وسود جو به تباهی می رسد. فیلم ازآن دسته ازآثارمعترض آن سالها بود که سعی داشت با نشان دادن بن بست ها ودرگیریهای یک فرد کل جامعه بیماررا نقدکند. بازی نصیریان بازهم دریک اثردیگرازداریوش مهرجویی با نام “دایره مینا” که فیلمی تلخ وسیاه درباره تجارت غیرقانونی خون درایران بود، هرچند بعلت توقیف بسیاردیرودرهنگامه انقلاب والتهابات جامعه به نمایش درآمد، اما این مسئله هیچ ازاعتبارفیلم وبازی خوب بازیگرانش مخصوصا نصیریان درنقشی مکمل نکاست. “دایره مینا” اولین فیلم تاریخ سینمای ایران بود که به آکادمی اسکاربرای نامزدی اسکاربهترین فیلم خارجی درسال 1979 ارایه شد. اولین اثری که نصیریان درهمان اوایل انقلاب بازی کرد. فیلمی ازداریوش مهرجویی با نام “مدرسه ای که می رفتیم ” بود که با حال وهوای انقلابی ومعترض آن روزها کاملا منطبق بود اما فیلم درکمال ناباوری توقیف شد وسال ها بعد با حذف های بسیاربه نمایش درآمد. فیلم هایی که نصیریان طی سال های 57 تا 62 بازی کرد نه تنها چیزی به کارنامه پربارگذشته او اضافه نکردند، بلکه تاحدودی به اعتباراونیزلطمه زدند. بیشترآن فیلم ها آثاری سطحی وشعاری بودند که تحت تاثیرجوسیاسی جامعه ساخته شده بودند. اما نصیریان با بازی درمجموعه تلویزیونی بزرگ وماندگار” هزاردستان” وفیلم تاریخی وزیبای “کمال الملک” درنقش مظفرالدین شاه قاجارهردو ساخته دوست قدیمی اش علی حاتمی دوباره به فرم ایده آل ومطلوب گذشته بازگشت وبازدوستدارانش شاهد بازی های دلنشینی ازاوبودند. درهمان سالها
نصیریان درسریال تاریخی دیگری بانام “ سربداران” بازی کرد درنقش قاضی دسیسه گرو زیرک سلطان مغول که به زیبایی توسط اواجرا شد.
درسال 64 اولین همکاری نصیریان با کارگردان تحصیلکرده وجوان آن سال ها یعنی “ مسعود جعفری جوزانی” رقم خورد درفیلم “جاده های سرد” درنقش معلم سالخورده ای که درجدالی مرگباربرای زنده ماندن با طبیعت گرفتارمی شود. اوسال بعد درفیلم بزرگ وپربازیگر” شیرسنگی” که آن هم مضمونی تاریخی وانقلابی داشت حضورپیدا کرد ودراین فیلم درتاثیروتاثربایارقدیمی اش عزت اله انتظامی هر دوبه خوبی توانستند ازپس نقش های مشکل خودبرآیند. اما درآن سال ها نمی توان به آسانی ازفیلم “ ناخدا خورشید” اثرکارگردان بزرگ سینمای ایران ناصرتقوایی گذشت. فیلم درمورد ناخدایی لجوجی بود که دربندری دورافتاده درنزاعی پنهان با خواجه ثروتمند وبانفوذ بندرهمه چیزش راازدست می دهد. نصیریان دراین فیلم درنقش مکمل مسترفرحان مرد به ظاهرآداب دان وباوقاری که واسطه خروج تبعیدی ها می شود توانست وجه دیگری ازهنربازیگری خود ارایه کند. فیلم با مشکلات ومصائب فراوانی ساخته شد وحتی نقش اوبسیارکوتاه شد، اما این مسائل چیزی ازنقش آفرینی اوکم نکرد. طی سالهای 65 تا 74 نصیریان به جزبازی در آثارمتوسط وگاه ضعیف سینمایی چندان موفق نبود وتمام این عوامل به انتخاب متن وپیشینه کارگردان ها برنمی گشت بلکه خیلی ازمسائل دست به دست هم می دادند تااو نتواند بازی دلخواه خودرا دربرابردوربین ارایه کند. نصیریان درفیلم “بوی پیراهن یوسف” به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا بازگشتی شکوهمند به صحنه داشت. دراین فیلم اودرشخصیت پدری درانتظارپسرش که گمان می رود درجنگ اسیرشده باشد ظاهرشد که به تنهایی بارسنگین این هجران رابه دوش می کشد. حاتمی کیا ازهنروتوانایی نصیریان به خوبی دردرآوردن حس وحال رمانتیک وسوزناک اثرش استفاده کرده بود ونصیریان بادرک درستش ازابعاد نقش به تمام وجوه اعتقادی واجتماعی آن جان بخشیده بود. چند صحنه ازاین فیلم مثل صحنه گفتگوی پدرباپسرش برسرمزارشهدا وبازی او در”برج مینو” تنها با جلوه پرقدرت اوتا این حد ماندگار شده اند.
حضورنصیریان مخصوصا در5 و6 سال اخیردرسینمای ایران به شدت کم شده تا آنجا که به جزدوحضوردرفیلم های “دیوانه ای ازقفس پرید” و “جزیره آهنی” کمتراثری دیگری ازاودرذهن ها مانده است. اودر” دیوانه ای ازقفس پرید” دریکی ازنامتعارف ترین نقش های عمربازیگری اش درنقش مرشدی ظاهرشد که درزمانه ای که تمام معیارها وارزش ها رنگ دیگری به خود گرفته اند دل ودین به دختری می بازد وبدین ترتیب تمام اعتبار سال های درازعمرراازکف می دهد. دراین فیلم اوبا بازیگران بزرگی ازچند نسل مانند “عزت اله انتظامی”، “پرویز پرستویی” و “نیکی کریمی” همبازی بود. فیلم مستقل وکمتردیده شده
” جزیره آهنی” نیزساخته محمد رسول اف نیزتلاش دیگری ازاو برای متفاوت نمودن کارنامه این سالهای خود بود که هرچند درجشنواره های جهانی مورد تحسین وتقدیرقرارگرفته اما هنوزدرایران فرصت نمایش عمومی رابه دست نیاورده است. دیدن بازی اودراین فیلم، می تواند چهره دیگری ازاودراوج پختگی به ما بنمایاند..