سخن از مردی است که 70 سال برای آزادی تلاش کرد ،صبوری کرد و مصائب کشیداما منشوری ترسیم کرد؛ منشور مصدقی هنوز الهام بخش ماست۰
این منشور چهار محور عمده دارد که می تواند مشعل راه ما قرار بگیرد؛مشعلی که افق و چشم انداز می گشاید تا خود متناسب با شرایط، نقشه را آن را تدارک ببینم چرا که مصدق نیز تحت تاثیر بزرگان انقلاب مشروطیت بود اما با ابتکار متناسب با شرایط زمانه خود اقدام کرد۰
منشور مصدقی را به اختصار مرور می کنیم :
1- دمکراسی و قانون مداری در عرصه سیاست
2- اصلاح ساختاری ـ–اقتصادی جامعه در عرصه اقتصاد و اجتماع و مناسبات اجتماعی عادلانه تر
3- تقویت نهادهای مدنی برای نظارت بر دولت
4- صلح خواهی برای جهان و تنش زدایی در منطقه
دمکراسی و قانون مداری در عرصه سیاست
دکتر مصدق با شعار اصلاح قانون انتخابات منتخب مجلس شورای ملی شد۰در عرصه سیاست طوفانی ایران،صحبت از اصلاح کردن بسیاری را خوش نیامد؛جریانهای افراطی خواستار سرنگونی سلطنت بودند اما توان آن را نداشتند۰دربار پهلوی و نیروهای طرفدار دمکراسی از مجلس قدرتمند به عنوان ضامن انقلاب مشروطه که دستاورد انقلاب را پاس دارد ،ابا داشتند۰مصدق درمسیرسخت قرار گرفت اما بهای آنرا پذیرفت۰
آزادی عقیده و بیان، تجمع وانتخابات آزاد که بتواند، جامعه را به سوی دمکراسی ببرد ؛ هنوز صورت مسئله جامعه ماست۰برترنشاندن نهادهای انتخابی بر نهادهای امنیتی و انتصابی ،در ساختار قدرت سیاسی که نیاز جامعه ماست.
اصلاح ساختاری ـ– اقتصادی جامعه در عرصه اقتصاد
دمکراسی بدون عدالت نسبی که دستاوردهای مشخصی در بهبود زندگی مردم داشته باشد،در تندباد و عوام فریبی پوپولیسم گم می شود۰مصدق را سودای اصلاح ساختاری-اقتصادی کشور بر اساس تولیدی محوری بود که نتیجه آن رفاه نسبی برای آحاد جامعه بود۰اقدام هوشیارانه وی در اتخاذ ۲۰ در صد از سهم مالکانه که مالکان را موظف می کرد در جهت تحول ساختاری در روستاها ،از سهم مالکانه در راه نوسازی روستا و آموزش و پروش هزینه کنند بدون نابودی مدیریت روستا از هم پاشیدگی سازمان تولید کشاورزی جلو گیری می کرد؛امری که با اصلاحات ارضی شاه صورت گرفت۰ همچنین تلاش وی در به راه انداختن تامین اجتماعی برای رفاه شهرنشینان و حمایت همزمان از تولید داخلی برای احیای فرهنگ کار وتلاش در جامعه که به قصد استفاده از عایدات نفتی برای بهبود تولید و ایجاد اشتغال کشور،زبانزد خاص و عام است؛در حالیکه با سهیم کردن کارگران در سود کارخانه ها صنایع دولتی را قدرتمند و بخش خصوصی را ضعیف کرد۰
تلاش مصدق اصولی و تدریجی برای اصلاح مدیریت اجتماعی و اقتصادی جامعه بود ، بدون اینکه مدیریت جامعه را در این امور دچار حرج و مرج سازد؛ این سیاست بعد از انقلاب به کار گرفته نشد در نتیجه اقتصاد تولید محور نشد. ساختار مدیریتی جامعه ایران هرمی و ارباب منشانه باقی ماند و بخش خصوصی مولد وتولید محور رشد نیافت۰
امروز نیاز به اجرای سیاست اقتصادی ـ اجتماعی مصدق بسیار محسوس است۰
مهندس عزت الله سحابی در مورد نیاز به بازخوانی آن بسیار تاکید داشت؛ در این رابطه او به نظریه توسعه درون زا تولید محور رسید که از آرمانهای مصدق الهام گرفته بود۰
امروز این ایده مصدق در عرصه کارشناسان ملی طرفداران فروان دارد۰
تقویت نهادهای مدنی برای نظارت بر دولت
منشور مصدقی بامحوریت مردم معنی می یافت؛مردمسالاری وی را بسیاری از مبارزان کلاسیک نمی پسندند این امکانی بود که اگر محمد خاتمی از آن سود می برد شاید روند اصلاحات در ایران در سال۱۳۷۶ﻫ۰ش دستاوردی بهتری می داشت۰
مصدق باور داشت که باید مردم رابا سازمانهای سیاسی و مدنی سازمان داد؛ شکل گیری و تقویت نهادی های مدنی همراه با فضای باز مطبوعاتی از همت والای مصدق بود۰
جامعه جنبش ملی را با مصدق و فاطمی….می شناسد اما از فعالان صنفی که جنبش را، بازار و اصناف و خیابان یاری کردند و پل ارتباطی با جامعه شدند حرفی نمی زند۰
واقعیت این است که با جنبش ملی به رهبری مصدق توانست با حمایت مردمی که از طرف بازار و اصناف تقویت می شد هم آیت الله کاشانی را عقب برد و هم دربار را منفعل کند اما افسوس که مصدق با کودتایی خارجی مواجه شد؛ کودتایی که عواقب شوم آن هنوز در ایران و منطقه و نیز روابط بین الملل سنگینی می کند۰
تجربه نهضت ملی در رابطه با مردم در شرایط امروزی جامعه ایران می تواند الهام بخش باشد چرا که براساس آن اقشار اجتماعی شهری تحصیل کرده ایرانی ،می توانند عامل تحولاتی باشند که مارا به دمکراسی می رساند؛این اقشار در نهادی مدنی- صنفی گرد هم می آیند و باعث تقویت و عامل مهم نظارت بر دولت می شوند۰دمکراسی ملی و عدالت طلبی بدون نهاد مدنی نمی تواند استوار گردد۰
صلح خواهی برای جهان و تنش زدایی در منطقه
در کوران جنگ سرد، منافع ملی ایران دستخوش منافع ابرقدرتها شد۰مصدق مرد فرداها بود؛ ایده او تحقق عادلانه در روابط بین المللی می بود۰استیفای حق ملت ایران واژگان دلنوازی بود که او برای جهانیان سر می داد۰این گوش نوازی برای برخی قدرتها گوش خراش جلوه گر شد،اما زمانه نشان داد که دولتهای ملل جهان متحد اگر بخواهند در صلح زندگی کنند باید حقوق حقه مردم کشورهای خود را به رسمیت بشناسند ۰
مصدق چنین پیامی به جهان داد؛ امروز بعداز پایان جنگ سرد، برخی از دولتهای غربی از جهانی عاری از سلاح هسته ای،تحقق دمکراسی و حقوق بشر در جهان سخن می گویند۰
اگر این ایده را ارج بنهیم باید بپذیریم که منشاء و مبدع آن ضلع چهارم منشور مصدقی صلح برای جهان وتنش زادیی برای منطقه است۰
در خاتمه می توان با الهام از منشور مصدق اعلام کرد دمکراسی و عدالت برای ایران ،تنش زدایی در منطقه خاورمیانه و صلح خواهی در جهان هدف کسانی است که هنوز مصدقی اند و برای عملی کردن این اهداف در حد توان باید سازمان مناسب آنرا تدارک دید۰بی گمان وظیفه نخست، تقویت نهادهای مدنی در فرصت مناسب و تشکیل جبهه بزرگ دمکراسی خواهی برای پیش برد دمکراسی در ایران است؛ همانگونه که مصدق از ایران شروع کرد.