آخرین داده‌های مرکز آمار ایران می‌گوید میانگین بیکاری زنان در سال ۹۲، دو برابر مردان شده است. بیکاری زنان در کشور در حالی باز هم رو به افزایش گذاشته که بر اساس همین آمار، نرخ کلی بیکاری در سال۹۲به میزان ۱.۷درصد کاهش یافته است. همچنین مشارکت اقتصادی مردان در سال۹۲،به میزان ۱.۸درصد افزایش پیدا کرده اما مشارکت اقتصادی زنان ۱.۳درصد کاهش داشته است.
در حالی که مدت‌هاست گزارش‌ها از افزایش میزان بیکاری زنان و کاهش مشارکت اقتصادی آنها خبر می‌دهد نه تنها اقدام موثری برای ایجاد فرصت‌های شغلی برابر برای زنان انجام نشده بلکه مطرح کردن لوایح و طرح‌هایی مثل جمعیت و تعالی خانواده، افزایش مرخصی زایمان، دورکاری و… زنان را با مشکلات مضاعفی رو به رو کرده است.
رشد فاحش بیکاری زنان اما بیش از هر چیز، ریشه در سیاست‌های دولت‌های محمود احمدی‌نژاد دارد؛ سیاست‌هایی که متاثر از گفتمان رهبر جمهوری اسلامی به دنبال اعمال برنامه‌های افزایش جمعیت و کاهش حضور زنان در فعالیت‌های اجتماعی بوده است. آیت الله خامنه ای دی ماه ۱۳۹۰ درباره مسئله اشتغال زنان، دو شرط اساسی مطرح کرد: “نخست اینکه اشتغال، کار اساسی زن در خانه و خانواده و مسئولیت مهم همسری و مادری را تحت‌الشعاع قرار ندهد و دوم آنکه مسأله محرم و نامحرم به خوبی رعایت شود.”
تنها ۱۲.۴درصد زنان فعالیت اقتصادی دارند
“جبران تفاوت فاحش بین نرخ بیکاری زنان و مردان”، یکی از مشخص‌ترین وعده‌های حسن روحانی در جریان رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری بود. تازه‌ترین آمارهای منتشره درباره اشتغال زنان در ایران اما نشان می‌دهد بیکاری زنان ایران در وضعیتی بحرانی‌تر از آنچه تصور می‌شد، قرار دارد. براساس گزارش مرکز آمار، ۳۷.۶درصد از جمعیت در سن کار (۱۰ساله و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. ۶۳درصد از مردان و فقط ۱۲.۴درصد از زنان جزو این جمعیت فعال بوده‌اند. براساس آخرین آمار ۱۰.۴درصد از جمعیت فعال بیکار بوده‌اند و نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی سهم اشتغال ناقص نیز نشان می‌دهد که ۹.۸درصد جمعیت شاغل دارای اشتغال ناقص بوده‌اند و این شاخص هم در مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است.
بیکاری زنان، موضوعی ریشه‌دار در اجتماع و اقتصاد ایران است. مولفه مهم در بحث بیکاری زنان اما افزایش شدید بیکاری زنان تحصیل کرده است. در سال‌های اخیر، موج گسترده حضور دختران در دانشگاه‌ها که سبب شد ۶۰درصد ظرفیت پذیرش در برخی رشته‌های دانشگاهی به آنها اختصاص یابد، به افزایش گسترده تقاضاهای شغلی زنان منجر شد. افزایش تقاضا در حالی بود که زنان از دست‌یابی به فرصت‌های شغلی برابر محروم‌اند. فروردین ۹۲، فاطمه رخشانی، معاون بهداشتی وزارت بهداشت دولت احمدی نژاد با اشاره صریح به این موضوع گفت: “افزایش سواد مردم، سواد زنان، اشتغال زنان و صنعتی شدن در همه جوامع این تأثیر را گذاشته که موجب کاهش نرخ رشد جمعیت شده است. سیاست جمعیتی وزارت بهداشت، دقیقا در مسیر سیاست ها و منویات مقام معظم رهبری است و قطعا از این پس با رویکرد جدیدی وارد این موضوع می‌شویم.”
افزایش مرخصی زایمان، نفع یا ضرر؟
یکی از طرح‌هایی که به گفته کارشناسان می‌تواند وضعیت اشتغال زنان را از این نیز وخیم‌تر کند افزایش مرخصی زایمان است. با این حال شهین‌دخت مولاوردی معاون زنان ریاست‌جمهوری از اجرای طرح افزایش مرخصی زایمان در آینده‌ای نزدیک خبر داده است. به گزارش شرق از سوی دیگر معاون فنی درآمد سازمان تامین‌اجتماعی از نتایج پژوهشی خبر داده که بر اساس آن یک‌سوم زنان پس از بازگشت از مرخصی شش‌ماهه زایمان به سرکار خود اخراج می‌شوند. شهلا اعزازی جامعه‌شناس استاد دانشگاه پیش‌تر در همین خصوص به “روز” گفته بود: “ما افرادی داریم که به صورت رسمی استخدام نشده‌اند. نوعی از استخدام‌ها در سازمان‌ها و شرکت‌های غیر دولتی هست که بر اساس آن خیلی راحت و بدون هیچ هزینه‌ای می توانند شخص را اخراج کنند. از طرف دیگر با توجه به این قوانین کارفرما ترجیح می‌دهد از نیروی مرد استفاده کند که ۹ ماه از داشتنش محروم نشود. به طوری که می‌بینم همین الان هم تمایل کمتری برای استخدام زنان جوان وجود دارد.”
او به مشاهدات شحصی‌اش هم اشاره کرده بود: “من شخصا دیده‌ام خانم‌هایی که در سازمان‌های خصوصی کار می‌کنند حتی از یک ماه مرخصی هم استفاده نمی‌کنند، چرا که ترس این را دارند که مبادا کارشان را از دست بدهند. من متاسفانه در چند شرکت خصوصی مشاهده کرده‌ا‌م که زنان پس از زایمان با نوزاد در محل کار حاضر شده‌اند و وقتی از آنها سئوال کرده ام چرا از مرخصی زایمانت استفاده نکردی، جواب داده این سازمان به نیرو احتیاج دارد و اگر من نباشم کس دیگری را استخدام می کند. بنابراین بهتر است که حتی با نوزاد سر کار حاضر بشوم.”
قربانیان صف اول
“زنان در بازار کار همچنان قربانیان صف اول هستند.” این را رئیس اتحادیه زنان کارگر استان آذربایجان شرقی گفته و ادامه داده است: “در بازار کار، به ویژه در شرکت‌های خصوصی، زنان از مزایای قانون کار از جمله حق اولاد محروم‌اند و فقط به دستمزد پایه بسنده می‌کنند.”
سیما اصغری همچنین با گلایه از نمایندگان زن مجلس گفته است آنها برای بهبود شرایط زنان شاغل تلاشی نمی‌کنند: “ما تصور می‌کردیم زنانی که به مجلس راه می‌یابند با عضویت در فراکسیون زنان، از زنان حمایت خواهند کرد در حالی که متاسفانه می‌بینیم که از زنان حمایتی نمی‌شود و این باعث دلسردی زنان شاغل شده است.”
بر اساس مقاوله نامه ۱۱۱سازمان بین المللی کار هر گونه تبعیض در امور اشتغال و استخدام و هرگونه تفاوت و محرومیت بر پایه جنیسیت ممنوع است. کارشناسان بالا بردن سطح مهارت زنان برای به دست آوردن جایگاه مناسب، راه‌اندازی مهدهای کودک در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها، فراهم کردن شرایط پیشرفت زنان در مشاغل را از جمله مهمترین مطالبات زنان کارگر در ایران می‌دانند.
