روز جهانی دانشجو مدتی طولانی است که در تقویم مناسبات آئینی جنبش دانشجویی ایران جایی ندارد. دلایل این مساله متعدد است و پژوهشی جداگانه را می طلبد. اما پرداختن به این روز و توجه شایسته به آن برای جنبش دانشجویی ایران بایستگی دارد.
در زمانه ای که بیش از پیش دنیا به یک شبکه متداخل و در هم تنیده بدل می شود و روابط بین ملل و جریان های اجتماعی نزدیک تر و سهل تر می گردد ، جنبش دانشجویی ایران نیز نیاز دارد تا پویش فرامرزی را در خود تقویت نماید. داشتن برنامه در روز جهانی دانشجوی پیوند بین دانشجویان ایران و دیگر دانشجویان جهان را گسترش می دهد.
کما اینکه امروز در کشور هایی که مبارزه برای گذار به دموکراسی در جریان است ، دانشجویان از نیرو های عمده حامل مبارزات هستند. دانشجویان مستقل از نژاد و ملیت یک جامعه فرامرزی در دنیا را تشکیل می دهند و آزادی های آکادمیک و نقادی خرد بنیاد اصولی هستند که آنها را به هم پیوند می دهند.
روز جهانی دانشجو 17 نوامبر است که مصادف می شود با 26 آبان در ایران. بین روز جهانی دانشجو و روز دانشجو در ایران تقریبا سه هفته فاصله وجود دارد .
در این راستا شایسته است چگونگی انتخاب این روز مورد بازخوانی واقع گردد تا نسل جدید فعالان دانشجویی با آن آشنا شوند.
وجه تسمیه روز جهانی دانشجو به رویداد تلخ و فاجعه بار حمله نیرو های آلمان نازی به دانشگاه چارلز پراگ در سال 1939 بر می گردد . ابتدا دانشجویان دانشکده پزشکی دانشگاه چارلز پراگ ( یکی از قدیمی ترین دانشگاه های دنیا ) در اعتراض به اشغال نظامی چکسلواکی توسط ارتش هیتلر تظاهراتی را در 28 اکتبر 1939 راه انداختند. 28 اکتبر سالگرد استقلال چکسلواکی سابق در سال 1918 بود.
تظاهرات فوق با دخالت نیرو های نظامی آلمان به خشونت کشیده شد و ژان اپلتال دانشجوی پراگی به ضرب گلوله زخمی شد و در 11 ماه نوامبر همان سال در بیمارستان جان باخت. دانشجویان پراگ مراسم تشییع جنازه وی و انتقال جسدش به زادگاهش در شهر مراویا را به فرصتی بر علیه آلمان نازی تبدیل کردند. اما برخورد آلمانیها بشدت بی رحمانه وسنگین بود. تمامی دانشگاه ها در چکسلواکی تعطیل شدند. 1200 دانشجو دستگیر شده و به اردوگاه های کار اجباری فرستاده شدند. 9 دانشجو و هیات علمی دانشگاه چارلز نیز بدون محاکمه اعدام شدند.
خشونت بی رحمانه و نفرت انگیز آلمان نازی در قلع و قمع خونین راهپیمایی مسالمت آمیز دانشجویان و اساتید چکسلواکی باعث شد تا این روز تبدیل به نماد اعتراضات بشر دوستانه دانشجویان در سراسر دنیا شود.
برای نخستین بار در سال 1941 شورای جهانی دانشجویان در لندن به صورت رسمی این روز را به عنوان روز جهانی دانشجویان اعلام کرد. بخشی از اعضاء شورا از پناهجویان پراگی بودند این تصمیم با استقبال تشکل های دانشجویی در اکثر کشور های دنیا مواجه شد. اتحادیه بین المللی دانشجویان که بعد ها جایگزین شورای جهانی دانشجویان شد ، نیز این سنت را پذیرفت و 17 نوامبر را به عنوان روز جهانی دانشجویان به رسمیت شناخت.
اما دوران سازی و رابطه پراگ با روز جهانی دانشجویان محدود به سا ل 1939 نماند. در 17 نوامبر سال 1989 پنجاه سال بعد رهبران دانشجویی مستقل پراگ همراه با اتحادیه دانشجویان سوسیالیست تظاهرات بزرگ وفراگیری را در پراگ برای بزرگداشت روز جهانی دانشجو برگزار نمودند پنجاهمین سالگرد فرصتی به دانشجویان پراگ داد تا خشم و اعتراض خود را نسبت به حزب تمامیت خواه کمونیست چکسلواکی نشان دهند.
بیش از 15 هزار دانشجو در این تظاهرات شرکت داشتند که به صورت مسالمت آمیز برگزار شد. اما در هنگام شب با حمله و ضرب و شتم پلیس ضد شورش ، کلاه قرمز ها و دیگر بخش های نیروی انتظامی حکومت کمونیستی چکسلواکی به خشونت کشیده شد. شایع است که یک نفر از دانشجویان در حادثه فوق کشته شد اما قطعیتی در این خصوص وجود ندارد.
از فردای آن روز با پیوستن هنر پیشه های تئاتر ، تحصن دانشجویان شروع شد. تداوم این تحصن ها به سلسله وقایعی منجر شد که انقلاب مخملین را در چکسلواکی به پیروزی رساند. بنابراین نقطه عزیمت انقلاب مخملین در چک ، جنبش دانشجویی چکسلواکی وقت بود.
بعد از فرو پاشی دیوار برلین و اختلافاتی که در اتحادیه جهانی دانشجویان پدید آمد ، روز جهانی دانشجو برای سال ها به محاق رفت .بزرگداشت این روز فقط در معدودی از کشور های دنیا انجام می شد و هماهنگی در سطح بین المللی برای آن وجود نداشت.
سال 2004 بعد از 65 سال مجددا روز جهانی دانشجو به صورت گسترده مورد توجه قرار گرفت. در نشست انجمن جهانی امور اجتماعی دربمبئی هند، اتحادیه دانشجویان کشور های آمریکای لاتین و جزایر کارائیب همراه با اتحادیه دانشجویان چند تا از کشور های اروپایی از جمله ایتالیا تصمیم گرفتند مجددا روز جهانی دانشجو را احیا نمایند.
آنها برای بزرگداشت 65 سالگرد روز جهانی دانشجو در سراسر دنیا فراخوان دادند. در بسیاری از کشور ها این روز جشن گرفته شد و برنامه های دانشجویی مختلفی برگزار گشت .
در سال 2009 در هفتادمین سالگرد روز جهانی دانشجو ، اتحادیه دانشجویان اروپا به همراه دفتر سازماندهی اتحادیه های دانش اموزی اروپا یکسری برنامه های مختلف در کشور های اروپایی برگزار کردند. مهمترین انها کنفرانسی دو روزه در دانشگاه بروکسل در 16 و 18 نوامبر بود که از طرف ایران بهاره هدایت فعال دانشجویی برجسته وزندانی سیاسی کنونی به آن پیام داد.
در این نشست تاریخچه جنبش های دانشجویی ، نقش دانشجویان در مبارزه با حکومت های تمامیت خواه و بررسی وظایف کنونی اتحادیه های دانشجویی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
در حال حاضر پایان بخشی به حکومت های اقتدار گرا و استقرار دموکراسی در همه دنیا در کانون توجه فعالیت های جهانی دانشجویی است. از این رو شایسته است جنبش دانشجویی ایران که با یکی از پیچیده ترین و سرسخت ترین نظام های سیاسی خودکامه رودررو است ، توجه ویژه ای به روز جهانی دانشجو بدهد.
در واقع در 17 نوامبر انتظار می رود دانشجویان ایرانی نیز سهم خود در کارزار جهانی دانشجویان برای آزادی و دموکراسی و تحکیم همبستگی فرامرزی و جهان شمول را ادا نمایند.