بیش از پنج دهه از مشاهده آخرین شیر ایرانی در کشور می‌گذرد، حتی برخی می‌گویند آخرین شیر در ایران در زمان ناصرالدین‌شاه شکار شده است. حالا باغ وحش ارم تهران تصمیم گرفته دو شیر نر و ماده را که امکان زاد و ولد دارند به ایران بیاورد. انتشار این خبر، واکنش‌های فراوانی در پی داشته، عده‌ای از اینکه شیر ایرانی پس از سال‌ها به کشور بر می‌گردد راضی هستند و برخی دیگر نگران‌اند که سرنوشت تلخی که دیگر گربه‌سانان در باغ وحش ارم داشتند برای این شیرها نیز رقم بخورد. حمیدرضا میرزاده، سردبیر وب‌سایت سبزپرس و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با روز ورود شیر ایرانی به باغ وحش را اتفاق خوبی می‌داند که باعث شناساندن این‌گونه جانوری به مردم می‌شود.
او در خصوص نگرانی‌ها در مورد محیط نگهداری شیرها نیز می‌گوید: “حساسیت بجایی درباره نکات بهداشتی و شرایط نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌های ایران وجود دارد. اما اتحادیه باغ‌وحش‌های اروپا نیز با بررسی محل و شرایط نگهداری حیوانات را به باغ وحش‌ها منتقل می‌کند. باغ وحش ارم هم از یک سال قبل محل نگهداری شیرها را طراحی کرده که محلی نسبتا مجهز است.”
ایرج جهانگیر، مدیرعامل پارک ارم به تازگی در ارتباط با شرط انتقال شیر ایرانی به کشور از سوی اتحادیه باغ وحش داران اروپا به روزنامه اعتماد گفته است: “آنها متقاعد شده‌اند که به ما به طور رایگان شیر ایرانی بدهند، به شرط اینکه قفسی با استاندارد آنها برایشان بسازیم؛ کاری که محیط زیست نتوانست انجام دهد.”
نمی‌شود باغ وحش را نفی کرد
“ورود شیر به باغ وحش را اتفاق خوبی می‌دانم. به این دلیل که شیر بیشتر از یک قرن قبل در ایران دیده نشده و احتمالا در دوره قاجاریه به شدت جمعیت آن کاهش یافته و در دوره پهلوی اول منقرض شده است. بسیاری از مردم نمی‌دانند که روزگاری در ایران شیر زندگی می‌کرده و همینطور خیلی‌ها نمی‌دانند که شیر ایرانی با شیرهای افریقایی متفاوت است. همین فرصت برای شناساندن این مفاهیم و موضوعات به مردم بسیار مناسب است.“این را حمید میرزاده فعال محیط زیست در ایران می‌گوید و ادامه می‌دهد: “اصولا باغ وحش جایی است که اکثر مردم شهرنشین برای اولین بار با گونه‌های وحشی روبرو می‌شوند و نمونه زنده آنها را از نزدیک می‌بینند. بسیاری از علاقه‌مندان، فعالان و کارشناسان خبره حیات وحش در باغ‌وحش‌ها متوجه علاقه‌شان به حیات وحش شده‌اند. از طرفی باغ‌وحش‌ها مراکز بسیار مهمی برای تحقیقات حیات وحش و رفتارشناسی حیوانات هستند. آنها فقط محل نمایش حیوانات به مردم نیستند و بسیاری از تجربه‌های دامپزشکی حیات وحش و یا یافته‌های دانشمندان درباره رفتارهای حیوانات در همین باغ‌وحش‌ها به دست آمده است. به همین دلیل وجود باغ وحش را نمی‌توان نفی کرد.”
او معتقد است: “باغ وحش و نگهداری حیوانات در شرایط اسارت شرایط و اصولی دارد که ما برخی از آنها را رعایت می‌کنیم و بسیاری از آنها را هم به دلایل مختلف (از جمله هزینه‌بر بودن آنها) رعایت نمی‌کنیم. اگر باغ‌وحشی مشکلی دارد، ما نمی‌توانیم وجود آن را به طور کلی نفی کنیم بلکه باید سعی کنیم اصلاحش کنیم.”
با این حال نگرانی از شرایط بد نگهداری در باغ وحش ارم تهران هنوز وجود دارد. همان شرایطی که پروژه احیای ببر هیرکانی سازمان حفاظت محیط زیست را در سال ۸۹ بعد از مرگ ببر نر سیبری با شکست مواجه کرد.
میرزاده در این مورد نیز می‌گوید: “باغ وحش ارم هیچ وقت اعلام نکرده که قصد احیای شیر ایرانی را دارد و سازمان حفاظت محیط زیست نیز هیچ برنامه‌ای را در این زمینه اعلام نکرده. به نظر هم نمی‌رسد که سازمان در شرایط فعلی توان اجرای چنین پروژه‌ای را داشته باشد. پس می توان با قاطعیت گفت که شیرها فقط برای نگهداری در باغ‌وحش آورده شده اند نه چیز دیگر.”
علی تیموری، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمــان حفـــاظت محیط‌زیست هم به تازگی با بیان اینکه ورود ۲شیر ایرانی به کشور برای رهاسازی در طبیعت نیست و تأثیری هم بر عدم انقراض شیر ایرانی در کشور ندارد، گفته است: “باغ‌وحش ارم از حدود ۷ الی ۸ماه پیش درخواست داده است که با هزینه خودش یک جفت شیر ایرانی را جهت بازدید عمومی به کشور وارد کند.”
حمیدرضا میرزاده، فعال محیط زیست با اشاره به اقدام جالب یکی از گروه‌ها در واکنش به وارد کردن شیر به ایران می‌گوید: “این گروه با اتحادیه باغ‌وحش‌های اروپا که ظاهرا قرار است شیرها از طریق این اتحادیه به ایران وارد شوند، مکاتبه کرده است. این گروه که به نظر می‌رسد چندان موافق وجود باغ‌وحش‌ها و زندگی حیوانات در اسارت نیستند در نامه خود سعی کرده‌اند تا این اتحادیه را از همکاری با باغ وحش ارم برحذر دارند. آنها شرایط باغ وحش ارم را مساعد نگهداری شیرهای ایرانی نمی‌دانند و علاوه بر این تجربه ابتلای ببر نر سیبری به مشمشه در این باغ وحش و معدوم کردن ۹ شیر افریقایی مشکوک به مشمشه را مهمترین دلیل درخواست خود اعلام کرده‌اند.”
میرزاده گرچه معتقد است که این افراد حساسیت بجایی درباره نکات بهداشتی و شرایط نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌های ایران دارند، اما می‌گوید: “اتحادیه باغ‌وحش‌های اروپا نیز با بررسی محل و شرایط نگهداری حیوانات را به باغ وحش‌ها منتقل می‌کند. باغ وحش ارم هم از یک سال قبل محل نگهداری شیرها را طراحی کرده که محلی نسبتا مجهز است.”
او در ادامه عنوان می‌کند که “اصولا جابه‌جا کردن حیوانات در کشورها قوانین خاصی دارد که مهمترین آن، مقررات مطرح شده در کنوانسیون منع تجارت گونه‌های نادر گیاهی و جانوری (سایتس CITES) است. برخی نهادهای بین‌المللی مانند همین اتحادیه باغ‌وحش‌ها امور نقل و انتقال حیوانات وحشی به باغ وحش ها را کنترل می‌کنند. مثلا حیوانی که به باغ‌وحشی در ایران می‌رود، آیا در طبیعت به دنیا آمده یا اینکه در اسارت متولد شده؟ اگر در طبیعت به دنیا آمده چرا هم اکنون در اسارت است و آیا امکان بازگرداندن حیوان به طبیعت نیست؟ موارد بهداشتی و سابقه بیماری‌های حیوان و کشور مبدا هم توسط همین اتحادیه بررسی می‌شود. “
سازمان محیط زیست شرایط احیای شیر را ندارد
در سال‌های پیش‌از انقلاب، سازمان محیط زیست قصد داشت شیر ایرانی را احیا کند. هزینه زیادی از جمله خرید زمین هم کرد اما پروژه ناتمام رها شد. حمید میرزاده فعال محیط زیستی که با روز گفت‌وگو می‌کند در این ارتباط توضیح می‌دهد: “شیر تنها گربه‌سانی است که به صورت گروهی زندگی می کند و روابط و رفتارهای اجتماعی خاصی در گله شیرها وجود دارد. کارشناسان می‌گویند برنامه احیای شیر در مناطق مختلف با تنها یک جفت شیر نر و ماده عملی نیست بلکه باید حداقل دو گله شیر غیرخویشاوند برای این کار به منطقه وارد شود. ایران هم اکنون به هیچ وجه شرایط احیای شیر را ندارد و به نظر نمی‌رسد سازمان محیط زیست هم برنامه ای برای این کار داشته باشد. اگر برنامه‌ای باشد هم از همین حالا پروژه را شکست خورده بدانید.”
این روزنامه نگار حوزه محیط زیست با اشاره به گفت‌وگویی که چهار سال قبل با اُرس برایتن موزر، رئیس کارگروه تخصصی گربه‌سانان در اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) داشته، می‌گوید: “در آن زمان صحبت‌هایی درباره تبادل یوزپلنگ آسیایی و شیر آسیایی بین ایران و هند برای چندمین بار در چهار دهه اخیر مطرح بود. آقای برایتن موزر که یکی از کارکشته‌ترین متخصصان گربه‌سانان در جهان است خروج یوزپلنگ از ایران را خطرناک توصیف کرد چون یوزپلنگ‌های ایران در زیستگاه طبیعی خودشان زندگی می‌کنند اما خروج شیر از هندوستان را برای شیر ایرانی مفید می‌دانست. می‌دانید که تنها حدود ۴۰۰ شیر ایرانی آزاد در طبیعی در جهان باقی مانده که همه در جنگل گیر در ایالت گجرات هندوستان زندگی می‌کنند. تراکم بالای شیرها در این جنگل، باعث شده تا جمعیت آنها افزایش طبیعی نداشته باشد و آقای برایتن‌موزر هم خروج شیر از آنجا و تشکیل کلونی جدیدی در جایی دیگر را مفید می‌دانست.“
میرزاده می‌گوید برایتن موزر احیای شیر در ایران را نیازمند برنامه‌ای بسیار منسجم و حساب شده می‌دانست: “مهمترین مسئله، زیستگاه است که امروزه زیستگاه‌های شیر ایرانی در دشت ارژن فارس و شمال خوزستان شرایط مناسبی ندارند. ما زیستگاهی برای شیر نداریم و مهمترین طعمه آن یعنی گوزن زرد را هم فقط در اسارت داریم. در واقع هم شیر و هم گوزن زرد در طبیعت ایران منقرض شده‌اند و بخش زیادی از زیستگاه‌های آنها نیز یا تبدیل به زمین کشاورزی شده، یا در توسعه شهرها و روستاها و فعالیت های استخراج نفت و معدن‌کاوی تخریب شده. آن بخش هایی که از توسعه انسانی در امان مانده اند هم با خطر جدی بیابانی شدن و از دست رفتن پوشش گیاهی و جانوری روبرو هستند و کیفیت زیستگاهی خود را به شدت از دست داده‌اند.”
عکس آرشیوی است
