مقاله اخیر فیگارو، نشریه معتبر فرانسوی زبان، پیرامون بیماری خامنه ای و احتمال مرگ وی در کمتر از دو سال آینده، اوج تازه ای به مباحث غیر رسمی اخیر، پیرامون جانشینی رهبر جمهوری اسلامی، و تاثیر آن بر مسائل اساسی داخلی، خارجی و امنیت منطقه داده است.
تلاش همه جانبه برای رسیدن به یک توافق اتمی موضوعی و معتبر، و همچنین ادامه ایستادگی نیرو های مخالف با هر نوع توافق اتمی، برای پیشگیری از وقوع آن، رقابتی است که تکلیف آن پیش از شکل گرفتن محتمل بحران جانشینی خامنه ای روشن خواهد شد.
وضعیت برنامه اتمی جمهوری اسلامی، به دلیل توسل به “سیاست چانه زنی و بده بستان با واشنگتن” بجای واگذاری یکجانبه فعالیتهای مشکوک به داشتن ابعاد نظامی اتمی، و دست شستن بدون قید و شرط از آنها، طی ده سال گذشته به مهمترین موضوع مناسبات خارجی ایران تبدیل شده و اعمال تحریمهای تازه از سال ۲۰۱۲ تاکنون وضعیت اقتصادی کشور را تنگاتنگ به آن گره زده است.
اینک پیش نگری ها پیرامون احتمال بحرانی شدن وضعیت جسمی رهبر جمهوری اسلامی و مخاطرات ناشی از ایجاد خلا قدرت در غیاب علی خامنه ای، علاوه بر محافل داخلی و شاخه های درون سازمانی قدرت، کشور های خارجی و قدرتهای بزرگ را نیز به ارزیابی عمیقتر موضوع وادار ساخته است.
بیماری محمد رضا پهلوی پادشاه فقید ایران، که مردم تا سالها از موضوع آن بی خبر نگاه داشته شده بودند، علاوه بر تصمیمات شخصی او در ماههای منتهی به سقوط رژیم، بر سیاستها و رفتارهای کشورهای خارجی در قبال ایران تاثیر قاطع گذاشت و در نتیجه روند تغییر رژیم در ایران را سرعت بیشتری داد.
سوابق نارسایی های جسمی خامنه ای
علی خامنه ای روز ۶ تیر ماه سال ۶۰ هنگام سخنرانی هدف اقدام تروریستی گروهی موسوم به “رهروان فرقان” قرار گرفت و از آن تاریخ دست چپ او فلج شده است. ابتلای خامنه‌ای به سرطان پروستات هم موضوع شناخته شده و پذیرفته‌ای است با تاریخچه‌ای بیش از ده سال.
خامنه‌ای روز ۱۷ شهریور سال جاری در تهران تحت عمل جراحی پروستات قرار گرفت و حدود یک هفته در بیمارستان بستری بود. منابع خبری و اطلاعاتی غرب، منجمله نوشته اخیر فیگارو، از وجود بیماریهای دیگر منجمله خونریزی بواسیری، (anal fissure) نزد رهبر جمهوری اسلامی گزارش میدهند.
بمنظور پرهیز از یبوست که بیماری برشمرده را دشوار تر میسازد، پزشکان علاوه تجویز غذای لینت بخش، نوشیدن آب و راه پیمایی را تجویز میکنند. رهبر جمهوری اسلامی مدتی بعد از ترخیص از بیمارستان در ۱۸ مهرماه در دامنه کولکچال-شمال محل اقامت خود، به راهپیمایی رفت و این اقدام به صورت گسترده و به عنوان نماد بازگشت سلامت وی، در رسانه های دولتی انعکاس یافت.
بسیاری از گزارشهای دیگر حاکی از ابتلای رهبر جمهوری اسلامی به عارضه افسردگی است. اگر چه این بیماری مهلک نیست ولی در توانایی های کاری تاثیر گذار است و در صورت بحرانی شدن سایر عوارض جسمی، شدت بیشتری میابد.
بسیاری از رهبران سیاسی جهان از آبراهام لینکلن و مارتین لوترکینگ، تا وینستون چرچیل، و میلیونها مردم عادی از نارسایی های روانی و افسردگی رنج برده و میبرند و وجود این عارضه نزد رهبر جمهوری اسلامی اتفاقی استثنایی نیست.
در سال ۱۹۸۵ شایعه مرگ علی خامنه‌ای چنان قوت گرفت که مقامات رسمی تهران مجبور به تکذیب آن شدند. محمد جواد ظریف مذاکره کننده ارشد اتمی امروز و نماینده وقت جمهوری اسلامی در سازمان ملل، روز جمعه ۱۵ دی ماه همان سال خطاب به خبرگزاری‌های خارجی این گزارش را تکذیب کرد.
علی خامنه‌ای نیز روز ۱۹ بهمن ماه همان سال ضمن حضور در جمع افسران نیروی هوایی به این گزارش‌ها واکنش نشان داد و یاد آور شد: “دشمنان نظام اسلامی در مورد فوت و بیماری من شایعات مختلفی درست میکنند تا روحیه ملت ایران را تضعیف کنند ولی آنها نمی‌دانند که در ایران با یک شخص روبرو نیستند.”
علی خامنه‌ای به روایتی رد نشده، متولد سال ۱۳۱۸ و در نتیجه نزدیک به ۷۵ سالگی است. در صورت نشت کردن غدد بدخیم از پروستات وی به سایر اعضاء، طبق نظر پزشکان پیشگیری از مرگ خامنه ای در فاصله کمتر از دو سال با قابلیتهای علم امروز، نیازمند معجزه است. هوگو چاوز رییس جمهور سابق ونزوئلا با قرار گرفتن در وضعیت نشت غدد سرطانی در کمتر از دو سال جان خود را از دست داد.
تلاش برای جانشینی
اظهارات اخیر علی اکبر رفسنجانی در مورد جانشینی علی خامنه ای به نوبه خود دارای اهمیت خاص است. رفسنجانی عامل به قدرت رسیدن خامنه ای بعد از فوت روح الله خمینی بود.
رفسنجانی پیش از انتخابات رییس مجلس خبرگان، که به نوبه خود میتواند نقش تعیین کننده در موضوع جانشینی خامنه ای ایفا کند، اظهار داشته که “رهبری شورایی” را به رهبری فردی در غیاب خامنه ای ترجیح میدهد.
بمنظور کاهش مخالفتها با این نظر، رفسنجانی همچنین مدعی شده که علی خامنه ای نیز در ابتدا، رهبری شورایی را در غیاب خمینی به انتخاب یک فرد ترجیح میداد.
در صورت تحقق رهبری شورایی بجای انتخاب یک رهبر واحد برای جانشینی خامنه ای، نبرد قدرت در درون حاکمیت میتواند تا مدتی ادامه یابد.
آیت الله محمود هاشمی شاهرودی رییس موقت مجلس خبرگان که نامزدی خود را برای ریاست دوساله این مجلس پس گرفت و راه ریاست محمد یزدی را هموار ساخت یکی از مدعیان جدی رهبری جمهوری اسلامی در صورت مرگ علی خامنه ای است.
فارغ از نشان کردن بخت های فردی برای جانشینی خامنه ای، اصل جانشینی خامنه ای است که رقابت و جنگ قدرت را در داخل، و تلاشهای خارجی را در این رابطه اجتناب ناپذیر میسازد.
تاثیر مذاکرات اتمی
مذاکرات اتمی با آمریکا یکی از معدود بستر های رقابت قدرت مابین راستگرایان و نظامیان، چپ درون حاکمیت و عملگرایانی است که حسن روحانی دولت خود را به آن نسبت میدهد.
در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات و امضاء یک توافق اتمی جامع، دست دولت در درون حاکمیت به نحو محسوسی تقویت خواهد شد.
شاید انتخاب محمد یزدی به ریاست مجلس خبرگان را بتوان امتیازی به اصولگرایان بمنظور حفظ موازنه قدرت پیش از تن دادن به توافق اتمی و تقویت دست دولت روحانی تلقی کرد.
در صورت به امضاء نرسیدن توافق اتمی، و با توجه به واگذاری مجلس خبرگان به اصولگرایان، نظامیان و گروه های دست راستی را میباید برندگان اولین رقابت جدی قدرت پیش از آغاز جنگ جانشینی خامنه ای دانست. این گروه در مرحله بعد میتوانند مقدمات جشن پیروزی خود را در انتخابات آینده مجلس خبرگان و بدست آوردن اکثریت پارلمان در مجلس اسلامی فراهم آورند.
به قدرت رساندن یک رییس دولت خودی توسط اصولگرایان ( پیش از مرگ خامنه ای) شاخه های قدرت را در حاکمیت مذهبی ایران همسو خواهد ساخت: یکی از وجوه اصلی پرهیز از تشتت در حاکمیت و پیشگیری از ایجاد خلا قدرت در نتیجه ادامه رقابتهای درون گروهی.
در صورت اجرا شدن چنین نمایشنامه ای، حاکمیت ایران ابتدا به راست متمایل خواهد شد و بخت پشت کردن به مناسبات گستره با غرب و یا تن دادن به توافق اتمی از سوی جانشینان حاکمان فعلی جمهوری اسلامی به همان میزان خواهد بود که وفاداری چهل و پنجمین رییس جمهور آمریکا ( جانشین اوباما) به توافق محتمل اتمی با دولت کنونی جمهوری اسلامی.
رییس بعدی کاخ سفید کمتر از دو سال آینده در کاخ سفید مستقر خواهد شد. رییس دولت بعدی جمهوری اسلامی در دو سال آینده باید تجدید انتخاب شود. بحران جانشینی رهبر جمهوری اسلامی بر پایه گزارشهای مرتبط با وضعیت جسمی او، در دو سال آینده اوج خواهد گرفت.
پیش از تعیین تکلیف مجلس خبرگان که دومین صحنه رقابت قدرت و جنگ جانشینی خامنه ای در ایران است، شاید پاره ای قدرت های خارجی (دولت اوباما و دمکرات های آمریکا) بخواهند با ارایه امتیازهای بیشتر، زمینه امضاء توافق اتمی با جمهوری اسلامی را فراهم و در نتیجه، ضمن ثبت یک پیروزی در عرصه سیاست خارجی مواضع گروههای معتدل تر حاکمیت اسلامی ایران را ( دولت روحانی) در رقابت آینده قدرت تقویت کنند.