ایران در هرات

لورا کینگ

تقریباً هر روز صبح جمعیت انبوهی از متقاضیان روادید به کنسولگری ایران در هرات، شهر اصلی افغانستان در غرب که از ریشه های عمیق فرهنگ پارسی برخوردار است، مراجعه می کنند. اکنون قرار است آمریکا نیز یک کنسولگری جدید در ساختمان مجللی که روزگاری یک هتل بوده، برپا کند.

دیپلمات ها به کار مشغولند و هیچکدام از طرفین ایرانی یا آمریکایی از  رقابت و یا تلاش برای غلبه بر رقیب حرفی نمی زند اما در شهر هرات، جائی که که برای رسیدن به مرز ایران تنها یک ساعت رانندگی کافی است، رشد نفوذ تهران در فضایی آشکار و روشن ادامه دارد.

در آستانه پایان حضور نظامی ایالات متحده در افغانستان، ایران برای تثبیت قدرت خود در صف مقدم کشورهای همسایه قرار گرفته است و گوشه چشمی نیز به عصر جدید در این کشور دارد.

همین مسأله، سبب نگرانی دولت آمریکا شده است. دولتی که همین حالا از مداخله ایران در عراق، منطقه جنگی دیگر واشنگتن، نگران است. ژنرال دیوید اچ پترایوس که پیش از برعهده گرفتن فرماندهی افغانستان، هدایت نیروهای نظامی آمریکا در عراق را برعهده داشت، دولت تهران را به تأمین کمک برای طالبان متهم کرده است. این درحالی است که ایران در سال 2001 برای سقوط طالبان به شبه نظامیان افغان کمک کرده بود.

این واقعیت که حامد کرزای دریافت سالانه 2 میلیون دلار از تهران توسط دفتر خود را تأیید کرده است، به شک و تردید وزارت خارجه نسبت به انگیزه های ایران در افغانستان دامن زده است. اما مقامات آمریکا اعتقاد دارند کیسه پولی که به رئیس دفتر کرزای تحویل شد، تنها گوشه ای قابل مشاهده از یک کوه یخ عظیم است.  

دیپلمات های غربی و مقامات افغان می گویند مبالغ بسیار بیشتری به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به گروه ها و چهره های مختلف افغانی وفادار به تهران پرداخت می شود. در هرات نیز، نادیده گرفتن ارتباط ویژه با ایران کاری دشوار است.

پول ایران صرف ساخت جاده ها و پارک های صنعتی می شود و کالاهای متنوعی از سوپ گرفته تا آجیل با ذائقه ایرانی، سرازیر شده اند. انتقال پول های نقد ایران به اینجا با سر برآوردن مساجد و خانه های آنچنانی در منطقه همراه شده است.

نفوذ ایران حتی در زیربنایی ترین امور نیز قابل مشاهده است: تهران برای ساخت شبکه سراسری برق هرات پول داده  و کمک کرده است.

از دید برخی ها، این روابط نزدیک نتیجه طبیعی قرابت زبانی، فرهنگی و پیوندهای فامیلی موجود میان دو کشور است. به هرحال این استان زمانی زیر سیطره ایران بوده و نظیر همسایه خود، اغلب دارای جمعیت شیعه است.

اما از دید برخی دیگر، الگوی ایرانی پا به محدوده های وسیع تری گذاشته و قلب چهارچوب قدرت در افغانستان را هدف گرفته است.

نظر احمد حیدر رئیس شورای استانی هرات می گوید: “ایران در تمامی جوانب نفوذ کرده است: اقتصادی، سیاسی و زندگی روزمره. وقتی کسی این قدر پول نقد خرج می کند، مردم تسلیم دیدگاه های آنها می شوند. مسأله در اینجا فقط همسایگی نیست.”

ایران در سیاست های قومی افغانستان نیز نقش ایفا می کند. اقلیت های قومی نظیر تاجیک ها و ازبک ها به زبان دری صحبت می کنند که شاخه ای از زبان فارسی است. اما ایران بیشترین ارتباط خود را با اقوام شیعه هرات برقرار کرده است و تمایل خود نسبت به آنها و سایر شیعیان را ابراز کرده است.

شهناز حماتی عضو شیعه پارلمان افغانستان از هرات که بر اساس نتایج مقدماتی انتخابات، مجدداً به همین مقام دست یافته است، گفت: “مردم گاهی شما را به کار کردن برای ایران متهم می کنند. اگر ایران خواهان نفوذ بود، از طریق رهبران شیعه وارد صحنه نمی شد. من خواهان یک افغانستان مستقل هستم.”

تنش های فرقه ای گاهی در هرات قابل مشاهده هستند. در اینجا، یکی از معتبرترین دبیرستان ها با پول واریز شده از آنسوی مرز مدیریت می شود و به دانش آموزان ممتاز، وعده بورس تحصیلی در دانشگاه های ایران داده شده است.

محمد اخباری رضوی که پس از بازنشستگی از وزارت علوم ایران، پست مدیریت این دبیرستان را برعهده گرفته است، گفت: “ما محتوای درسی 100 درصد افغانی داریم. در اینجا هیچ انگیزه سیاسی وجود ندارد.”

سؤال اصلی در ذهن قدرت های نظامی غرب این است که نقش ایران در تجهیز نظامی شبه نظامیان مسلح چیست؟ مقامات اطلاعاتی غرب اتفاق نظر دارند که هرچند دولت ایران به ستیزه جویان کمک کرده است، اما مایل به بازگشت طالبان سنی مذهب بر سر قدرت نیست.

ایران تأمین کمک برای شبه نظامیان افغان را رد کرده  و نیروهای نظامی غرب را به عنوان عوامل اصلی بروز خشونت در کشور معرفی می کند. در عین حال،  به ستیزه جویان محلی به چشم ابزار گسترش نفوذ خود می نگرد.

تصور می شود ایران از غلام یحیی اکبری شهردار سابق هرات حمایت می کرد. کسی که سال ها به ستیزه جویی و ایجاد رعب و وحشت در شهر مشغول بود و سرانجام در سال گذشته توسط نیروهای ائتلاف به هلاکت رسید. اکنون نیز تصور می شود گروهی که تحت رهبری پسر اوست، مجدداً با ایران همدست شده است. 

ایرانی های مرتبط با افغانستان می گویند آنها هیچ علاقه ای به بازگشت طالبان  ندارند زیرا این مسأله سبب بروز نا آرامی در همسایگی کشورشان می شود.

علی خاکسار، یک تاجر ایرانی که اخیراً برای سازماندهی نمایشگاه کالا و خدمات ایرانی به هرات سفر کرده بود، می گوید: “صلح برای افغانستان به منزله صلح برای خودمان است. ما نمی خواهیم همسایه خودمان را بی ثبات کنیم. این به ضرر ما خواهد بود و به ضرر تجارت ما خواهد بود!”

اما حیدر، رئیس شورای استانی هرات، می گوید وی نسبت به انگیزه های همگان در افغانستان مشکوک است.

وی گفت: “این فقط مربوط به ایران نیست، بلکه در مورد تمام همسایگان و نیز غرب صدق می کند. همه می خواهند از افغانستان برای پیشبرد اهداف خودشان استفاده کنند.”

منبع: لس آنجلس تایمز- 13 نوامبر