کنفرانس “آینده سکولاریسم در ایران و نقش دین در حوزه عمومی” با شرکت روشنفکران ایرانی در شهر شیکاگو برگزار شد. در این همایش که با مدیریت دکتر احمد صدری و حمایت دپارتمان مطالعات اسلامی کالج لیک فارست برگزار شد، دکتر عبدالکریم سروش، مهرزاد بروجردی، احمد و محمود صدری، آرش نراقی، علی میرسپاسی، حمید دباشی، حسن شریعتمداری و اکبر گنجی نظریات خود را مطرح کردند.
هدف از برگزاری این کنفرانس که در آخرین هفته ماه مارس برگزار شد، به گفته برگزار کنندگان برنامه، آغاز یک گفتگوی چند جانبه میان متفکرین و صاحب نظران حوزه های سیاسی و فرهنگی درباره امکان و یا امتناع سکولاریسم در ایرانِ پس از انتخابات خرداد 1388 بود.
در همین راستا سخنرانان در بخش های مختلف و طی دو روز به بیان دیدگاه های خود پرداختند. در نخستین روز کنفرانس، شرکت کنندگان، مفهوم تاریخی سکولاریسم و چگونگی تحول آن در مغرب زمین، سکولاریسم در ایران و عالم اسلام و نیز امکانات پیش روی جنبش سبز رابرای تحقق نسخه ای مناسب از جدایی دین و دولت در ایران بررسی کردند.
نادر هاشمی، استاد علوم سیاسی دانشگاه دنور با تاکید بر وجود انواع مختلف سکولاریسم در حوزه های مختلف جغرافیایی بر نیاز بر آمده از بحران های تاریخی به عنوان عاملی اساسی در شکل گیری و رشد سکولاریسم در غرب تاکید نمود. در ادامه مهرزاد بروجردی، استاد علوم سیاسی دانشگاه سیراکیوز در سخنان خود به نقش مهم دین به مثابه یک ایدئولوژی در شکل، به روابط سیاسی در سطح بین المللی و نیز اهمیت تقابل این ایدئولوژی با سکولاریسم فرهنگی و سیاسی در سطح جهانی پرداخت. او به طور ضمنی بر اختلاف خود با اکثریت سخنرانان حاضر در کنفرانس در این رابطه اشاره و بر جدیت این رویارویی تاکید کرد.
در بخش دیگر کنفرانس دکتر عبدالکریم سروش به ایراد سخنرانی پرداخت. او از معتزله به عنوان جریان فکری دارای عناصر سکولار در تاریخ تمدن اسلامی نام برد و بر اهمیت شکل گیری تفکر مستقل در حوزه هایی مانند علوم طبیعی و فلسفه به عنوان عواملی مهم در پیدایش سکولاریسم تاکید کرد. او با اشاره به اینکه سکولاریسم فرایندی تاریخی و پیوسته در جریان و با فرازها و فرودهایی در عالم اسلام بوده است علوم انسانی را تنها حوزه ای در ایران دانست که کماکان نیازمند خروج از زیر سیطره دین و عرفی شدن می باشد.
سخنران دیگر این بخش آرش نراقی، استاد فلسفه دین و اخلاق در کالج موراویان بود. او با اشاره به شکل گیری نوعی فضای عمومی “جهانی” در دنیای کنونی به لزوم طرح نظریه ای برای “مدارای فرهنگی” در عالم اسلام برای مدیریت مناسبات شکل گرفته در این نوع جدید از فضای عمومی پرداخت. او با انتقاد از موضع برخی از متفکرین مسلمان مانند عبدالکریم سروش و با بیان اینکه کثرت گرایی دینی شرطی لازم و نه کافی برای مدارای فرهنگی است به نفع نظریه ای از مدارا بر مبنای احترام متقابل استدلال نمود.
احمد صدری، استاد جامعه شناسی ادیان کالج “لیک فارست” یکی از سخنرانان آخرین بخش روز نخست کنفرانس بود. او انواع ممکن حضور دین در جامعه آینده ایران را در یک تقسیم بندی پنج گانه بر اساس حضور یا غیبت دین در عرصه های فردی، جامعه مدنی و حوزه های عمومی و سیاسی برشمرد. او به دفاع از حضور موثر دین، تنها در حیطه های فردی و جامعه مدنی و عدم حضور دین در حیطه عمومی حتی در قالب احزاب دینی در یک حکومت دموکراتیک پرداخت. بر اساس دیدگاه احمد صدری، حضور دین در قالب احزاب سیاسی می تواند منجر به کنار گذاشته شدن قواعد دموکراتیک و تسلط اسلام سیاسی بنیادگرا در عرصه سیاسی گردد و به دلیل همین مخاطره قابل توجه، حضور دین به هر شکل در عرصه سیاسی گزینه مطلوبی نخواهد بود.
اولین قسمت روز دوم کنفرانس به سکولاریسم و مسائل زنان در حوزه نظر و عمل اختصاص داشت. در این بخش رفیا زکریا از فعالین برجسته در حوزه مسائل قانونی مهاجرین مسلمان در آمریکا به ایراد سخنان خود در باره اهمیت توجه به مشکلات عملی و برقراری ارتباط میان حوزه های نظری و عملی برای حل و فصل مشکلات زنان مسلمان پرداخت. گلبرگ باشی، محقق و مدرس مطالعات خاورمیانه دانشگاه راتگرز سخنران دیگر این بخش از کنفرانس بود. او با تشریح دوگانه سکولار-مذهبی در جنبش زنان ایران به مخرب بودن این دوگانه انگاری فرهنگی اشاره و از امکان فرا رفتن از دوگانه سکولار-مذهبی برای پیشبرد موثرتر اهداف فراگیر جنبش زنان در ایران دفاع کرد.
در انتها و در آخرین بخش کنفرانس در روز دوم سخنرانان عموما به طرح و بحث مسائل مرتبط با سیاست های جاری در ایران پرداختند. اکبر گنجی به طرح و تشریح سه نوع متفاوت از سکولاریسم پرداخت و از سکولاریسمی که دین را مجاز به حضور در عرصه های فردی و اجتماعی می داند دفاع کرد. سپس محمد برقعی، استاد دانشگاه استراگر از امتناع جدا سازی مطلق دین و دولت سخن گفت و موانع عملی جدایی دین و سیاست در ایران را با ذکر مثال هایی از قوانین موجود برشمرد. محمود صدری استاد دانشگاه زنان تگزاس نیز با تشریح نظریه دولت- مرکز انقلاب ها، با رد توهم انقلاب مخملین از طرف حکومت ایران به تبیین راهکارهای ممکن برای تغییر وضع موجود در فضای سیاسی ایران پرداخت و در ادامه از راهکاری با عنوان “اصلاح، نه انقلاب” سخن گفت.
در ادامه همین بخش از کنفرانس که برخلاف بخش پیشین و روز نخست به زبان فارسی ایراد می شد محمد امینی محقق تاریخ به بیان دیدگاه های خود پرداخت. او به عرفی بودن “دیوان” در تاریخ ایران بعد از اسلام اشاره کرد و با ذکر مثال هایی تاریخی از انقلاب مشروطه و دوران متاخر، سکولاریسم را دارای مبانی، ریشه های تاریخی و امکان قابل توجه برای تحقق در ایران دانست. پس از او حسن شریعتمداری به تبیین قرائتی از اسلام با عنوان “اسلام مدنی در مقابل اسلام سیاسی” نمود. او اسلام مدنی را موافق با جدایی دین و دولت و راه حل مشکلات سیاسی ایران دانست و از آیت الله شریعتمداری و آیت الله خمینی به عنوان نمایندگان اسلام مدنی و اسلام سیاسی نام برد.
آخرین سخنران کنفرانس علی افشاری بود که با برشمردن واقعیات موجود در عرصه سیاسی ایران به تشریح نقش بازیگران موثر سیاسی و وزن و ترکیب هر یک از آنان در جغرافیای سیاسی کنونی پرداخت. او در انتها به تبیین نسخه ای ممکن از سکولاریسم در ایران پرداخت و بر خلاف نظر گاه احمد صدری از حضور دین به شکلی دموکراتیک در عرصه سیاسی آینده ایران دفاع نمود.
