انتشار خبر آغاز به کار رسمی ایمیل ایرانی، هم احتمال جدی تر شدن پروژه اینترنت ملی را افزایش داده و هم نگرانی کاربران داخل ایران را از قطع شدن ارتباط اینترنتی با خارج از کشور. این خبر در شرایطی اعلام شده که طی دو ماه اخیر افت محسوس سرعت اینترنت در ایران مشکلات فراوانی برای کاربران به همراه داشته است.
اولین فاز اینترنت ملی
خبر آغاز به کار رسمی ایمیل ایرانی را دیروز معاون سازمان فناوری اطلاعات اعلام کرد، اما هنوز جزئیات کاملی از ابعاد این پروژه منتشر نشده است. البته مشخص نیست این جزئیات چقدر میتواند برای کاربران ایرانی مهم باشند، چرا که خبر راه اندازی ایمیل ایرانی به عنوان اولین فاز در راه اندازی “شبکه اینترنت ملی” یا همان “اینترنت حلال” میتواند به تنهایی نگران کننده باشد؛ شبکهای که به گمان بسیاری از کارشناسان تولد آن به معنای مرگ ارتباط اینترنتی ایران با دنیا است.
سازمان فناوری اطلاعات هفته گذشته با ارسال پیام کوتاهی به برخی از مشترکان موبایل از آغاز به کار سرویس ایمیل درگاه ملی خدمات الکترونیکی ایران خبر داد و از کاربران اینترنت خواست برای ایجاد و ثبت پست الکترونیکی ایرانی به درگاه IRAN.IR مراجعه کنند. سپس دیروز علی اصغر انصاری، معاون سازمان فناوری اطلاعات اعلام کرد “پست الکترونیکی درگاه ملی ایران پیش از این به صورت آزمایشی به بهره برداری رسیده بود و هم اکنون با حل مشکلات فنی می تواند به صورت عمومی به مراجعه هر تعداد کاربر برای دریافت ایمیل پاسخ دهد.”
داشتن ایمیل بومی ضروری است
معاون سازمان فناوری اطلاعات که از رقابت ایمیل “ایران” با دیگر سرویس دهندههای ایمیل سخن میگفت با اشاره به موتور جستجوی بومی در کشورهایی مانند چین و روسیه که نسبت به موتورهای جستجوی گوگل و یاهو رتبه اول را در این کشورها دارند، گفت: “استفاده از فناوری های بومی که با استفاده از توان فنی داخل هر کشوری ایجاد می شود به کاربری های داخلی پر استفاده نیز مربوط است.” وی البته هیچ اشارهای به محدودیت‌های استفاده از گوگل و یاهو در این دو کشور نکرده است.
چین هم اکنون از یک نسخه اختصاصی گوگل برای کاربران داخلی خود استفاده می کند که منحصرا برای این کشور طراحی و تهیه شده و دارای محدودیت‌های بسیار زیادی است، تا آنجا که حتی در چند مورد موجب انتقاد شدید گروههای مدافع حقوق بشر و آزادی بیان از مدیران گوگل شده است. مجازات متخلفان اینترنتی در چین حتی تا حد مرگ نیز تعیین شده است. چین درجایگاه اول کشورهای محدود کننده اینترنت در جهان قرار گرفته است. روسیه نیز هم اکنون از جمله کشورهای محدود کننده اینترنت محسوب می‌شود. از سویی این دو کشور و علی الخصوص چین از جمله تامین کنندگان عمده تجهیزات فیلترینگ در ایران محسوب میشوند.
علی اصغر انصاری همچنین تاکید کرده که در آینده نزدیک برای استفاده از خدمات دولت الکترونیک استفاده از ایمیل ایرانی برای دستگاههای خدمات دهنده و نیز خدمات گیرندگان الزامی و برای تمامی مردم داشتن یک آدرس ایمیل بومی ضروری خواهد بود.
این اول کار است
بهمن ماه سال گذشته رضا باقری اصل، مدیرکل دفترمطالعات ارتباطات و فناوری های نوین مرکز پژوهش های مجلس در گفتگویی با خبرگزاری مهر از اتصال “60 درصد خانوارها و تمامی کسب و کار‌ها به شبکه ملی اینترنت” خبر داده بود. طبق گفته او “در پایان سال دوم برنامه پنجم توسعه باید همه دستگاههای اجرایی و واحد‌های تابعه به این شبکه متصل شوند.” وزیر ارتباطات نیز در آغاز سال جاری اعلام کرده بود که “مقدمات مربوط به راه اندازی اینترنت ملی در حال انجام است” و پیش بینی کرده بود که اولین کاربران ایرانی در “نیمه دوم سال جاری به شبکه ملی اینترنت” متصل شوند.
“اینترنت ملی” علاوه بر “ایمیل ملی” شامل پروژه های دیگری چون “موتور جستجوگر ایرانی” نیز می‌شود که در حقیقت دادههای آن تنها شامل سایتهای مورد تایید حکومت است. معاون نظارت و هماهنگی در سیاست های اقتصادی معاون اول رئیس جمهور 26 فروردین به ایرنا گفته بود این نخستین شبکه “اینترنت حلال” در ایران خواهد بود و با اشاره به تجربه کشور چین در راه‌اندازی شبکه اینترنت داخلی، درباره کاربرد این شبکه توضیح داده بود که تمام خدمات الکترونیکی مانند تجارت الکترونیک و بانکداری الکترونیک از طریق این شبکه در اختیار کاربران اینترنت داخلی قرار می‌گیرد.
علی اصغر انصاری کمتر از یک ماه پیش در این زمینه گفته بود: “طبق زمان بندی درنظر گرفته شده برای اجرای این طرح تا اوایل زمستان امسال اپراتورهای ارائه کننده خدمات ایمیل ایرانی و موتور جستجوگر ملی باید مشخص شود و این اپراتورها به عنوان پیمانکار سازمان فناوری اطلاعات فعالیت خود را آغاز کنند.”
از بهمن سال 89 نیز “پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات” که “فتا” نامیده می‌شود، با هدف “مقابله با جرایم اینترنتی” و “حفاظت از اموال، منافع و اسرار ملی” بر روی شبکه اینترنت، در ایران شروع به کارکرده است. اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، در مراسم شروع به کار “فتا”، فیس بوک و توئیتر را عامل “سازماندهی ناراضیان پراکنده، مجرمان و سرویس‌های خارجی” نامیده و گفته بود: “شبکه‌های اجتماعی اینترنتی سال گذشته هزینه‌های بسیاری را در کشور ما تحمیل کردند”.
اینترنت ملی، رویای یک میلیارد دلاری
گفته شده تا کنون حدود یک میلیارد دلار برای تقویت زیرساخت‌های فنی که امکان ساخت یک شبکه داخلی در ایران را فراهم کند، هزینه شده است. این در حالیست که هم اکنون نیز زیر ساختهای اینترنت در ایران با مشکلات فنی عدیدهای مواجه است؛ مشکلاتی که طی چند سال گذشته منابع مالی قابل توجهی برای رفع آنها تخصیص نیافته است. در چنین شرایطی اختصاص یک میلیارد دلار بودجه کشور برای راه‌اندازی شبکه اینترنت ملی به معنای آن است که قرار نیست این شبکه با شبکه جهانی اینترنت در ارتباط باشد. چرا که اگر چنین بود میبایست به لحاظ فنی ابتدا مشکلات توسعه شبکه اینترنت حل می شد. وزیر اطلاعات سال گذشته گفته بود: “اینترنت ملی امکان حفاظت جامعه ایران را از تأثیرات مضر فرهنگی فراهم می‌کند.”
نیازی به سرعت بالا نیست
در تعاریف مختلف از اینترنت ملی همواره یک عامل ثابت به چشم میآید. “سیاستهای داخلی حکومت.” یعنی همان چیزی که باعث فیلترینگ شدید، سرعت پایین و همچنین افت سرعت محسوس در مواقع حساس شده است. یکی از مشاوران قوه تعداد وبگاه‌های فیلتر شده تا آبان 87 را پنج میلیون برشمرده است. چیزی که ایران را بعد از چین در رتبه دوم محدود سازی اینترنت در جهان قرار داده است. از آن روز به بعد هزاران وبگاه دیگر نیز از دسترس کاربران ایرانی خارج شده است.
در طبقه‌بندی رتبه‌بندی کشورها از نظر سرعت اینترنت خانگی در6 ماهه نخست سال 2010 از میان 152 کشور بررسی شده، ایران پس از کشورهایی مانند ونزوئلا، نیجریه، بولیوی، عراق، پاراگوئه و جزایر ترک و کایکاس با سرعتی برابر 0.61 مگابیت بر ثانیه در رتبه 144 قرار گرفته است. برای مقایسه میتوان گفت متوسط سرعت اینترنت در کشوری چون مصر با بیش از 8 میلیون کاربر اینترنت افزون بر2 مگابیت بر ثانیه است. در حالی که حداکثر سرعت اینترنت در ایران با 18 میلیون کاربر تنها 512 کیلوبیت برثانیه است. یعنی یک چهارصدم سرعت اینترنت مصریها. حتی در کشوری مانند نپال که خیابان‌های پایتخت آسفالت نشده است، به طور متوسط نیمی از روز برق قطع می‌شود و فقر، محدودیت‌های فنی بسیاری را به وجود می‌آورد، شهروندان می‌توانند به راحتی بدون مجوز و ارزان‌تر از ایران به اینترنت 512 کیلوبیتی دسترسی داشته باشند.
محمد سلیمانی وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز زمانی در مورد اینترنت گفته بود: “کاهش پهنای باند برای مشتریان خانگی مشکلی ایجاد نمی‌کند، چرا که با بررسی‌های انجام شده کاربران خانگی نیازی به بیشتر از این رقم ندارند.”
اختلال‌های روزهای اخیر
با این حال همین سرعت کم اینترنت ایران هم با اختلالات زیادی همراه است، بطوریکه طولانی شدن اختلالات اینترنت از روز ششم شهریور شرکت‌های اینترنتی را که طرف مستقیم با کاربران اینترنت هستند، برای فرار از پاسخ‌گویی به تماس‌های مکرر مشترکان، ناگزیر به توسل به پیغام صوتی کرده است. خبرگزاری فارس دو روز پیش گزارش داد: “قطعی‌های مقطعی اینترنت کشور که از روز ششم شهریور ماه آغاز شد، علیرغم اینکه گفته شده بود تا 12 شهریورماه بر طرف خواهد شد؛ اما هم‌اکنون نیز به صورت اختلال‌های مکرر و افت سرعت اینترنت در برخی ساعات ادامه دارد.”
بر اساس این گزارش، این دوره از قطعی‌های گسترده در اینترنت کشور که به افت سرعت حدودا 70 درصدی منجر شده، شکایت بسیار مشترکان شرکت‌های اینترنتی را به دنبال داشته است. گرچه سرویس دهندههای عمده اینترنت در ایران بروز این اتفاقات را ناشی از شبکه شرکت زیرساخت و مخابرات دانسته و گفتهاند: “اشکال در سوئیچ‌های شرکت مخابرات، باعث ایجاد مشکلات چند روزه شده است.”
شرایط طبیعی نیست
شرکت مخابرات اما با رد شائبه وجود مشکل در سوییچ‌های شبکه خود، بروز این اتفاقات را ناشی از شبکه شرکت زیرساخت دانسته. و در نهایت نیز شرکت زیرساخت با اعلام وضعیت عادی در شبکه خود، گفته: “شرایط طبیعی است.”
اما این کاربران اینترنت هستند که میدانند شرایط اصلا طبیعی نیست. برخی از شرکت‌های اینترنتی، دیگر از پاسخ‌گویی به تماس‌های مکرر مشترکان ناراضی، خسته شده‌اند و از این پیغام صوتی استفاده می‌کنند: “مشترک گرامی، به علت بروز اختلال در شبکه مخابراتی، تمامی سرویس های اینترنتی دچار اختلال و کندی سرعت است.”
بسیاری از کاربرانی که نگرانی خود از کاهش شدید سرعت اینترنت را در شبکه‌های اجتماعی منعکس کردهاند بیم آن دارند که این افت شدید سرعت مقدمه اجرایی شدن طرح اینترنت ملی باشد.
جمهوری اسلامی در حالی ارائه‌دهنده گران‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین خدمات اینترنت در جهان است، که درآمد سالیانه شهروندان آن چندین برابر کمتر از درآمد کشورهای پیشرفته است. در عین حال با نگاهی به گفته مسئولان مخابراتی به نظر نمی‌رسد که دگرگونی خاصی هم در آینده نزدیک در این مورد رخ دهد. قرار بود تا پایان برنامه چهارم توسعه دست‌کم یک و نیم میلیون درگاه اینترنت پرسرعت(ADSL) در ایران پایه‌گذاری شود که در نهایت و در آستانه برنامه پنجم، دولت تنها از 300 هزار ADSL استفاده می‌کند.
کاهش سرعت، روشی قدیمی و موثر
فیلیپ هاوارد، پروفسور علوم ارتباطات در دانشگاه واشینگتن، و نویسنده کتابی به نام “خاستگاه‌های دیجیتال دیکتاتوری و دموکراسی” چند روز پیش در گفتگو با نشریه آلمانی زبان اشپیگل قطع ارتباط اینترنتی داخل ایران را با کشورهای خارجی محتمل و امکان پذیر خوانده و تاکید کرده بود: “حکومت ایران ثابت کرده است که واقعا قصد و توانایی چنین کاری را دارد. در حوادث بعد از انتخابات ریاست جمهوری ارتباط با شبکه اینترنت در ایران به مدت 24 ساعت کاملا قطع شد.”
وی البته در جایی درباره طرح اینترنت ملی توضیح داده بود که “به نظر من، این حرفهای دولت ایران بیشتر تهدیدی سیاسی است. احتمالا طرح آنها این است که سرعت ارتباطات با شبکه جهانی اینترنت را کند‌تر کرده تا از آن طریق کار کنترل و سانسور ارتباطات ساده‌تر شود. این کار یک روش بسیار کهنه‌ای برای سانسور است، ولی در عین حال موثر‌ترین روش است.”
در دنیا کشورهایی هستند که از فناوری اینترنت برخوردار نیستند؛ نمونه بارز آن کوبا یا کره شمالی است. اما در میان آنها که این پدیده دنیای مدرن را پذیرفتهاند، “اینترنت ملی” مختص جمهوری اسلامی است و هنوز هیچ کشوری به سراغ ملی کردن اینترنت نرفته است.
