موسیقی/ نگاه - محمد حسن مقصودلو: اوایل دوران اصلاحات و در آستانه برگزاری مسابقات جام جهانی 98 بود که فیفا اعلام کرد هریک از 32 تیم حاضر در جام جهانی، قطعه ی موسیقایی بسازنند و به فدراسیون بین المللی فوتبال بسپارند تا همه این آهنگ‌ها در قالب یک سی دی منتشر شده و به دست همگان برسد.
اما از آنجایی که ترانه بنا به ماهیت مردمی آن ، نمی تواند از کنار چنین اتفاق همگانی بی تفاوت گذشته باشد. این برهه ی زمانی، نقطه ی شروع شکل گیری ترانه های فوتبالی در ایران نبود، اولین حضور تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی به سال های قبل از انقلاب بر می گردد. جام جهانی 1978 آرژانتین و آن تیم شکست ناپذیر فوتبال آسیا با ستاره گان فراموش نشدنی اش. از ناصر حجازی و حسن روشن تا علی پروین و ایرج دانایی فر!
تیم ملی فوتبال ایران درجام جهانی 1978 آرژانتین : ایستاده از راست : رضا عادلخانی – نصرااله عبداللهی – غفور جهانی – ناصر حجازی – حسین کازرانی/ نشسته از راست : ایراهیم قاسمپور – آندرانیک اسکندریان – صادقی – علی پروین – حسن روشن – حسن نظری
در نگاه اول ، آن صعود پر صلابت تیم ملی، در سال هایی که ترانه ی فارسی در اوج دوران تکرار ناشدنی خود به سر می برد، می بایست منشا شکل گیری ترانه های ماندگاری شده باشد .
اما به دلیل شرایظ ملتهب سیاسی و مبارزاتی آن سال ها، گویی کارورزان ترانه ، هیچ نگاهی به این اتفاق مهم اجتماعی نداشتند . ترانه ی روز، به شکل پیشروانه ای، از اعتراض مانده در متن جامعه می گفت. شاید به همین دلیل بود که تنها ترانه ی فوتبالیِ شاخصِ آن سالها، توسط ترانه سازانِ متعلق به نسل قبل از ترانه سازان عموما معترضِ دهه ی پنجاه ساخته شد.
ترانه ی “بچه ها متشکریم “ با شعر”ایرج جنتی عطایی” و” آهنگ عطاالله خرم “و صدای” ویگن “ ، شاید تنها یادگذاری ترانه ی فارسی برای آن تیم خاطره انگیز باشد .
اما با وقوع انقلاب ، و علیرغم پاکسازی مدیران ورزشی دوران پهلوی ،استادیوم های فوتبال همچنان شاهد حضور ستاره گان بازمانده از دوران قبل از انقلاب بود . بی شک تصاویر استادیوم های مملو از تماشاگر در دهه ی 60 ، از معدود خاطرات رنگی است که جامعه ی خاکستری دهه 60 برای نسل های بعد به یادگار گذاشته است .
در همین سالها ، یک مساله ی فرامتنی باعث شکل گیری معروفترین ترانه ی فوتبالی تاریخ ترانه فارسی شد . ازدواج پسر فرزین خواننده ،با دختر علی پروین ، به عنوان یکی از بزرگترین ستاره گان فوتبال ، که تجسمی از فردیت استوار مانده در آن سالهای “ امت ارزشمدار” و “ توده محور” بود ، به شکل گیری ترانه ی “ پرسپولیس “ منجر شد . کلام و آهنگ منسجم ِجهانبخش پازوکی و تنظیم ِ خلاقانه و تکرار نشده ی منوچهر چشم آذر- که یادآور فضای پر خروش یک استادیوم فوتبال بود - در کنار صدای فرزین -که نام تک تک بازیکنان تیم شکست ناپذیر دهه ی 60 پرسپولیس را فریاد می زد و به نوعی آنان را سربازان ِ کاپیتان محبوب تیم ، یعنی علی پروین ، قلمداد می نمود – ترانه ی “پرسپولیس” را به یک سرود کامل برای قرمزهای شهر تهران بدل کرد .آنچنان که دیگر تیم‌های محبوب و مهم رئال مادرید، بارسلونا، بایرن مونیخ، منچستر، لیورپول و چلسی و… سرود‌های مختص خود را دارند.
تیم پرسپولیس در دهه ی 60
اما با رخداد حماسه ی ملبورن ،و همزمان با شادابیِ نسبی به وجود آمده در اجتماعِ بعد از دوم خرداد 76 ، برای ترانه ی فارسی ، تقارن ِ شرایط سیاسی – اجتماعی بوجود آمده با دوران صدور جواز دولتی برای تولید ترانه در داخل این ، بهترین فرصت برای ابراز وجود و حضور در میان مردم بود .
تیم ملی فوتبال ایران درجام جهانی 1998 فرانسه: ایستاده از راست : جواد زرینچه – محمد خاکپور –مهدی پاشازاده –نادر محمد خانی – علی دایی – احمدرضا عابدزاده/ نشسته از راست : خداداد عزیزی – مهرداد میناوند – کریم باقری – حمید استیلی – مهدی مهدوی کیا
انتشار آلبوم “ ایران من ” بلافاصله پس از صعود تیم ملی به جام جهانی، اولین محصول این دوران بود. اما پیش رفتن زمان ،بیش از پیش ماهیت ِ دولتی ترانه های تبلیغی آن سال ها مشخص شد . درواقع می توان گفت در میان تمام ترانه های ساخته شده به این مناسبت ،از ترانه ی “ پهلوانی ” (1)با صدای شهرام ناظری تا ترانه ی “ ملی پوشان ” ، از همه موارد اخلاقی مانند مرام پهلوانی و مردانگی تا پرچم سه رنگ و حتی سلامتی بدن ، در این ترانه هایاد می شد ،به استثنا ی مولفه ی اصلی این قبیل ترانه های خاص ، که همان شور و شوق وهیجان یک بازی فوتبال در بالاترین سطح جهانی باشد.
با حضور تیم ملی فوتبال در جام جهانی 2006آلمان ، انتخاب ترانه ی رسمی تیم ملی به یکی حاشیه ایی ترین اخبار روز تبدیل شد . در همان ابتدا شایع شد که فیفا از بین خوانندگان ایرانی “آرش” (2)و “دی جی علی” را برای این منظور انتخاب کرده است. انتشار نماهنگ ساخته شده از این دو ، به نام “ بچه های ایران “ ، که فضایی شاد و فوتبالی داشت ، و باز پخش مکرر آن از شبکه های ماهواره ای ، این ترانه را همه گیر کرد . اما بی شک این اتفاق به هیچ عنوان برای مسولین فرهنگی جمهوری اسلامی خوشایند نبود و حساسیت های بسیاری را بر انگیخت . تا آنجا که حجت الاسلام علیپور که آن زمان عنوان نا آشنای “معاون فرهنگی فدراسیون فوتبال ” را یدک می کشید ، اعلام کرد :” ما با استعلامی که از فیفا داشته ایم عقد هرگونه قرارداد با این خوانندگان تکذیب شده و البته این حق طبیعی ماست که بخواهیم خواننده ای را معرفی کنیم که در اثرش فرهنگ اصیل ایرانی را مد نظر بگیرد. “ .
تیم ملی فوتبال ایران درجام جهانی 2006 آلمان: ایستاده از راست : یحیی گل محمدی – ابراهیم میرزاپور – رحمان رضایی – علی کریمی – محمد نصرتی – جواد نکونام/ نشسته از راست : حسین کعبی - وحید هاشمیان – مهدی مهدوی کیا- آندرانیک تیموریان
از پی چنین نیتی ، حاشیه های مربوط به انتخاب ترانه ی رسمی تیم ملی فوتبال ، وارد مرحله ی تازه ای شد .کشمکش میان فدراسیون فوتبال و شرکت ایران خودرو ،بر سر انتخاب ترانه و خواننده ، یکی از این موارد بود . فدراسیون فوتبال ترانه ی “عزم و ایمان “(3) با صدای “ امیر تاجیک “را، سرود رسمی تیم ملی فوتبال معرفی می کرد و شرکت ایران خودرو که در مقابل 400 میلیون تومان حقوق فرهنگی و تبلیغاتی تیم ملی فوتبال را خریده بود ، ترانه ی ” ایران من “(4) با صدای “ علیرضا عصار ” را انتخاب خود در این زمینه می دانست .
اما با فراگیر شدن فضای مجازی در سالهای اخیر ، ترانه ی رسمی تیم ملی فوتبال در جام جهانی 2014 برزیل ، یکی از جذاب ترین مباحث مطرح در فضای مجازی شد .
تیم ملی فوتبال ایران درجام جهانی 2014 برزیل: ایستاده از راست : جواد نکونام – جلال حسینی – مسعود شجاعی – آندو تیموریان – پژمان منتظری – هاشم بیک زاده/ نشسته از راست : اشکان دژاکه – خلعتبری – رحمان احمدی – رضا قوچان نژاد - ماهانی
به موازات عدم مقبولیت ترانه ی “ دروازه های دنیا “ با صدای احسان خواجه امیری به عنوان ترانه ی انتخابی فدراسیون فوتبال ،بسیاری از خواننده گان مطرح و یا گمنام ترانه ای به این مناسبت را راهی فضای مجازی می کنند تا به نوعی قسمتی از بازار غیر رسمی موسیقی را به نام خود کنند .
اما آنچه هوایدا و مبرهن است ، فاصله ی میان معیارهای یک ترانه فوتبالی با معیارهای عجیب و غریب حکومتی است . گویی میل به ارائه ی تعریف خاص ِ در هر مورد ، در این مساله ساده و روشن و صریح نیز دامنگیر مسولین حکومتی و دولتی ِایران شده است .
پانویس ها :
1- ترانه ی “پهلوانی ” : شعر از محمد علی چاووشی – آهنگ : ارسلان کامکار – خواننده : شهرام ناظری
2- ترانه ی “بچه های ایران ” : شعر از شاهکار بینش پژوه – آهنگ : آرش – خواننده : آرش
3- ترانه ی “عزم و اراده ” : شعر از علی معلم – آهنگ : بهزاد عبدی – خواننده : امیر تاجیک
4- ترانه ی “ایران من ” : شعر از شاهکار بینش پژوه – آهنگ : شهرداد روحانی – خواننده : علیرضا عصار
