برزو درآگاهی
آیت الله علی خامنه ای در گردهمایی ماه نوامبر در میان جمع نیروهای بسیج و فرماندهان سپاه پاسداران، نه با لحن کوبنده فردی که در کشور خود، نماینده خدا بر روی زمین بشمار می رود، بلکه با لحن خشمگینانه مدیر شرکتی که از کارکنان خود انتقاد می کند، سخن گفت.
علی خامنه ای به معاونان خود دستور داده بود که خصوصی سازی مؤسسات دولتی مانند شرکت مخابرات، سه بانک دولتی و دهها شرکت کوچک نفت و پتروشیمی را آغاز کنند. اما زیردستان او که چهارچشمی مراقب منابع نفوذ و قدرت خود هستند، دستور او را نادیده گرفتند.
پس از گذشت ماهها از صدور این فرمان، خامنه ای، سران حکومت را در یک نشست استثنایی جمع کرد. رئیس جمهور احمدی نژاد و وزرای کابینه اش به همراه روحانیون برجسته، رئیس مجلس، استانداران و مدیران صدا و سیما و اتاق بازرگانی ایران نیز در این نشست حضور داشتند.
در حالیکه دوربین های تلویزیون از این نشست فیلمبرداری می کردند، خامنه ای به آنها گفت، به سرعت تعدادی از قوانین را تصویب کنند و برخی از مؤسسات را به فروش برسانند. او خاطر نشان کرد:” آن کسانی که با این سیاست ها مخالفند، آنهایی هستند که منافع و نفوذ خود را از دست می دهند.“
اما سیستم اعتنایی نکرد. تا ماه نوامبر یعنی نه ماه پس از انتقاد علنی خامنه ای و تقریبا ً یک سال و نیم پس از صدور فرمان او، تقریبا ً هیچ اتفاقی نیفتاد. به گزارش مجله میدل ایست اکونومیک دایجست، تنها دو شرکت از 240 مؤسسه دولتی که مدنظر خامنه ای بودند، فروخته شدند.
تحلیلگران غربی سال ها تلاش کرده اند نحوه عملکرد داخلی رهبری ایران را درک کنند. به اعتقاد بسیاری از آنها، حکومت ایران به شدت تحت کنترل روحانیون شیعه است. اما قدرت روحانیون پیوسته کاهش یافته و به طور روزافزون در میان سران ستیزه جوی نظام نظارت و موازنه، که توسط شریعت اسلام و قانون مدنی، روابط شخصی و بوروکراسی تعریف شده، پراکنده شده است.
تحلیلگران مسائل ایران در تلاشند تشخیص دهند که کدام مقامات ایران و تا چه اندازه صاحب اقتدارند. هنگامی که مقامات ایران به اظهارنظر علنی می پردازند، اغلب معلوم نیست که آیا آنها سیاست تثبیت شده و یا درگیری میان خودشان را بیان می کنند. محافل متحدالمرکز نفوذ و قدرت که از آیت الله خامنه ای سرچشمه می گیرند، دربرگیرنده روحانیون، دولت و مقامات نظامی هستند که در پایین ترین رده ها شامل بسیجیان و تاجران بانفوذ اند. این محافل تقریبا ً 15 درصد از جمعیت 70 میلیون نفری ایران را تشکیل می دهند.
حتی فردی که در ایران، بلندپایه ترین روحانی اسلام شیعه بشمار می رود، خود را در تنگنا و چالش می بیند. علی افشاری، تحلیلگر و از فعالان اسبق دانشجو که هم اکنون در واشنگتن زندگی می کند، می گوید، آنهایی که در درون حلقه قدرت ایران هستند، بر اساس قوانین منحصر به فرد عمل می کنند. افشاری می گوید:“حکومت ایران یک دموکراسی و یا یک رژیم خودکامه مطلق نیست. یک نظام کمونیستی، سلطنتی و یا دیکتاتوری هم نیست، بلکه ترکیبی از اینهاست.”
در زبان سران حاکم بر ایران، به آنهایی که جایگاهشان واقعا ً مهم است، اصطلاحا ً “خودی” گفته می شود. خودی ها قبول دارند که خامنه ای یک حق خدادادی برای حکومت کردن دارد. یک فعال سیاسی می گوید:” در جامعه ما، یک خط قرمزی بین خودی ها و غیرخودی ها وجود دارد. اگر شما هیچوقت طرف درست این تقسیم بندی نبوده اید، گناهکار تلقی می شوید تازمانی که خلاف آن ثابت شود. اگر شما خودی نیستید، حق ندارید انتقاد کنید.“
اما از ابتدای انقلاب اسلامی، سران ایران بر سر میزان گسترش حلقه های قدرت و حد وحدود انتقاد از رهبری با یکدیگر جنگیده اند. حتی آنهایی که در لایه های بیرونی قدرت هستند، می توانند به اقتدار رهبری ضربه بزنند، خصوصا ً اگر جایگاهی هم در دستگاه روحانیت داشته باشند. به عنوان مثال، به رغم تعلیق حکم سنگسار آن عده ای که متهم به جرائم اخلاقی هستند، امسال یک قاضی در روستای تاکستان این حکم را برای مردی که متهم به زنا بود، صادر کرد. هاشمی شاهرودی رئیس قوه قضائیه بجای اخراج این قاضی اظهار داشت:” بهر حال سنگسار بخشی از قانون اسلام است.“
اگرچه مردم عادی برای انتقاد از ساختار قدرت آزادی محدودی دارند، اما به گفته تحلیلگران و مقامات ایران، رؤسای سازمان های دولتی مشتاقانه از نتایج نظرسنجی ها درباره عملکرد مدیران خود و نگرش مردم درباره کلیه مسائل، از پوشش زنان گرفته تا صلح با آمریکا، استقبال می کنند. بسیاری از سران ایران نگرانند که یک قیام مردمی شبیه آنچه که شاه و یا حکومت های کمونیستی اروپایی شرقی را سرنگون کرد، صورت بگیرد. در طول دهه های گذشته، سران ایران یکی پس از دیگری تلاش کرده اند این نظام پیچیده را کنترل کنند، اما موفق نشده اند.
یک دیپلمات غربی مستقر در تهران می گوید:“مراکز قدرت بسیار زیادی در ایران وجود دارند. نظام به گونه ای طراحی شده است که به هیچ کس اجازه ندهد کنترل کامل را در دست گیرد.” محسن سازه گرا یکی از مقامات اسبق ایران که زمانی یکی از “خودی ها” بود و اکنون منتقد شدید نظام ایران است، می گوید:” خامنه ای در حال حاضر در میان نیروهای اطلاعاتی، سپاه پاسداران و رسانه های تندرو محاصره شده است. آنها وانمود می کنند که به دستورات خامنه ای عمل می کنند، اما هر کاری که می خواهند می کنند.” در همین راستا یک وکیل هم می گوید:” اگر از من بپرسید، “چه کسی ایران را اداره می کند؟”، می گویم، همه کس و هیچ کس.“
منبع: لوس آنجلس تایمز، 31 دسامبر