آناند گوپال
دانشگاه باشکوهی با سازه هائی از سنگ سفید و گنبدی با کاشی های آبی رنگ در محله ای پرجمعیت در حاشیه غربی پایتخت افغانستان قرار گرفته است.
صدها دانشجو برای شرکت در کلاس های صبح حضور یافته اند. این دانشجویان یک کشور را برای تشکر و قدردانی از کمک به توسعه آموزش عالی در این منطقه تشنۀ تحصیلات می شناسند: ایران.
این دانشگاه 100 میلیون دلاری، یکی از چندین طرح توسعه در سراسر افغانستان است و از جمله همکاری های مثبتی است که واشنگتن می خواهد در این کشور پر از معضل ببیند.
مقامات ایرانی در جریان کنفرانس بین المللی افغانستان در لاهه در هفته جاری، پیشنهاد همکاری با آمریکا در توسعه و بازسازی افغانستان را ارائه دادند. علی رغم ادامه بی اعتمادی عمیق میان دو کشورچنین اقداماتی می تواند به تلاش های واشنگتن درتغییر شرایط در منطقه کمک کند.
ماروین وینبام تحلیلگر سابق وزارت خارجه آمریکا در امور افغانستان و پاکستان که درحال حاضر در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن مشغول به کار است می گوید: “این کنفرانس بر تمایل ایران برای ایفای نقش همکار، صحه گذاشت و می تواند آغازی پرشتاب برای سیاست جلب پشتیبانی در منطقه محسوب شود.“
همکاری بیشتر میان واشنگتن و تهران می تواند به رونق تلاش برای توسعه منجر شود. برای مثال، بر اساس گزارشی به نام “همسایه های دیگر افغانستان: ایران، آسیای مرکزی و چین” از مرکز گفتمان بین المللی هولینگز در واشنگتن، آمریکا، به دلیل روابط خصمانه موجود میان دو کشور، مانع خرید آسفالت ارزان و آماده برای احداث یک بزرگراه کلیدی توسط پیماناکاران از ایران می شود.
آقای وینبام گفت: پشتیبانی ایران به دلیل منافع طولانی مدت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن کشور در افغانستان حیاتی است.
به گفته نهاد هماهنگ کننده خدمات رفاهی در افغانستان، سازمانی که ارائه کمک به افغانستان را بررسی می کند، ایران از سال 2001 تا کنون نزدیک به نیم میلیارد دلار در افغانستان خرج کرده است. در واقع ایران یکی از تأثیر گذارترین اهداء کنندگان کمک به این کشور بوده است و 93 درصد از تعهدات خود را عملی کرده است. در مقابل، آمریکا تنها 48 درصد از تعهد 5 میلیارد دلاری خود را عملی کرده و هند نیز تنها 24 درصد از تعهد 200 میلیون دلاری اش را پرداخت کرده است.
هراس از بی ثباتی
انگیزه دیگر ایران هراس از بی ثباتی در افغانستان است. وینبام می گوید: “کابوس آنها این است که یک گروه تندروی سنی نظیر طالبان در کشور همسایه به قدرت برسد.“
طالبان و تهران سالهاست که اختلاف دارند. این گروه ستیزه جوی محافظه کار افراطی با خصومت شدیدی به اسلام شیعه و پیروان آن نگاه می کند. در جریان جنگ های داخلی افغانستان در دهه 1990، ایران از گروه های شیعه و سایر گروه های غیر پشتون حمایت می کرد. ایران بعداً از مخالفان طالبان و ائتلاف شمال پشتیبانی می کرد.
مقامات ایرانی نگران آن هستند که بی ثباتی در افغانستان به شعله ور شدن بحران پناهندگان در مرزها منجر شود. ایران در حال حاضر به بیش از 2 میلیون آواره افغان پناه داده که حضور اکثر آنها غیرقانونی است. این خود به بروز معضلی میان تهران و کابل منجر شده است، زیرا ایران مرتب به اخراج پناهندگان غیرقانونی مشغول بوده است.
آمریکا و ایران علیرغم تعهدات موجود برای همکاری، تردیدهای فراوانی پیش رو دارند. وینبام می گوید: “ایران قطعاً از توسعه مشارکت استراتژیک میان آمریکا و افغانستان هراسان است.“
مقامات تهران نگران تشکیل پایگاه های نظامی دائم آمریکا در افغانستان هستند؛ پایگاه هائی که می تواند روزی برای حمله به ایران مورد استفاده قرار گیرند. ایران همواره منتقد حضور نیروهای آمریکا در منطقه بوده است و در کنفرانس روز سه شنبه نیز تاکید کرد برنامه افزایش نیروهای آمریکا در افغانستان “ناکارآمد” خواهد بود.
منافع مشترک آمریکا، افغان ها و ایران ایجاب می کند این کشورها راهی برای همکاری پیدا کنند. وینبام می گوید هیچیک از کشورهای دخیل خواستار سقوط افغانستان به ورطه بی ثباتی و جنگ داخلی نیستند، به همین دلیل منافع آنها در گرو کمک به بازسازی و توسعه این کشور است.
منبع: کریستین ساینس مانیتور- 3 آوریل – 2009
