بیش از ۱۰ سال از مطرح شدن موضوع بیمه زنان خانه‌دار می‌گذرد، اما با وجود وعده‌های مسئولان و نمایندگان مجلس این طرح تا کنون به سرانجام نرسیده است. به تازگی شهین‌دخت مولاوردی، معاون رئیس جمهور در امور زنان خبر داده که همزمان با هفته زن در ایران، لایحه بیمه زنان خانه‌دار برای ارائه به هیات دولت آماده می‌شود.
او گفته است: “با توجه به آنکه شورای نگهبان به بحث بیمه زنان خانه دار در بودجه سال ۹۳ ایراد وارد و اعلام کرده بود که باید این موضوع به صورت قانونی درآید، معاونت امور زنان در این راستا پیش‌نویسی را آماده کرد.”
در همین زمینه و با توجه به اینکه بیمه زنان خانه‌دار دارای بار مالی است و لازم است به لایحه تبدیل شود، معاون امور زنان با فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی جلسه‌ای داشت و نظر مساعد آنها را جلب کرد.
مولاوردی پیش‌تر گفته بود: “این نگرش وجود دارد که زنانی که در خانه هستند کار خاصی انجام نمی‌دهند که حالا نیازی باشد بیمه هم بشوند”.
او معتقد است باید فلسفه‌ای را که پشت این قضیه وجود دارد، مشخص و بر محاسبه ارزش کار خانگی و تاثیر آن بر درآمد ناخالص ملی تاکید کرد که زنان خانه‌دار چه نقشی ایفا می‌کنند تا رفته‌رفته چنین برنامه‌هایی هم به رسمیت شناخته شوند و برای آنها جایگاه خاصی در نظر گرفته شود.
اما همچنان که موافقان معتقدند بیمه زنان خانه‌دار ارزش گذاشتن به کار ِ خانه است و خانه‌داری دیگر یک کار بی‌مزد و حقوق که وظیفه زن است تلقی نخواهد شد، از سوی دیگر منتقدانی هم هستند که نتیجه این طرح را بازگرداندن زنان به خانه یا دست کم تشویق زنان به خانه‌نشینی می‌دانند.
یادگاری از دولت اصلاحات
بیمه زنان خانه‌دار در دولت اصلاحات با اختصاص ردیفی خاص از قانون بودجه تصویب شد و قرار بود اجرایی شدن آن برعهده سازمان بهزیستی قرار بگیرد. طبق این طرح، زنانی تحت پوشش این نوع بیمه قرار می‌گرفتند که شاغل، دانشجو یا دانش‌آموز و سن‌شان هم کمتر از ۲۲ و بیشتر از ۶۰سال نباشد. طبق آیین‌نامه این بیمه، زنان از کارافتاده و بیمار نیز جزو افراد مشمول در نظر گرفته شده بودند. سازمان بهزیستی این طرح را اجرا نکرد و مسئولیت بر عهده وزارت رفاه افتاد؛ این وزارت‌خانه نیز از عهده اجرایی کردن آن بر نیامد و فراز و نشیب آن تا سال ۹۱ ادامه پیدا کرد، تا بودجه ۱۰۰ میلیاردی آن تصویب شد، با این حال این طرح هرگز به مرحله اجرا در نیامد و بودجه مربوط به آن در بودجه سال ۹۳ با کاهش ۸۵ درصدی به ۱۵ میلیارد تومان رسید.
مولاوردی، معاون رئیس‌جمهوری در خصوص این کاهش بودجه توضیح داده است: “این مبلغ، یک مبلغ فرضی نیست و قرار است قابل اجرا باشد. درواقع می‌توانیم بگوییم در گذشته سنگ بزرگی برداشته شد که کاری در ازای آن انجام نشد. حالا اگر همین ۱۵ میلیارد تومان که درباره اجرای آن ابراز امیدواری شده، برای این کار تخصیص پیدا کند و اجرایی شود، تحول بزرگی در این زمینه پیش می‌آید و می‌توان به ادامه این روند در آینده امیدوار بود.”
موافقان و مخالفان چه می‌گویند
بیمه زنان خانه‌دار نیز مانند هر طرح دیگر موافقان و مخالفانی دارد. محبوبه مرادی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با “روز” طرح بیمه زنان خانه‌دار را عنوان تیغی دو لبه خوانده و گفته است: “بیمه زنان خانه‌دار، در حقیقت رسمیت بخشیدن به شغل خانه‌داری و حمایت از زنانی است که چند برابر ساعت کاری معمول کار می‌کنند و امکان داشتن شغل دیگر هم از آنها گرفته می‌شود. اما اجرای این طرح نباید به گونه‌ای باشد که زنان را به سمت بازگشت به خانه‌ها سوق بدهد.”
به گفته او اقشار آسیب‌پذیر و زنانی که امکان کار دیگری جز خانه‌داری ندارند باید زیر پوشش بیمه قرار بگیرند: “بیمه تمام زنان خانه‌دار، زحمات سالیان متمادی زنان برای حضور در عرصه مشاغلی جز خانه‌داری را به خطر می‌اندازد.”
اما این تمام حرف منتقدان بیمه زنان خانه‌دار نیست. هاله صفرزاده، فعال کارگری نیز چندی پیش با اشاره به محرومیت بسیاری از زنان شاغل از جمله زنان قالی‌باف، زنان کارگر مشاغل خانگی و فامیلی و سایر مشاغل غیر رسمی گفت: “بسیاری از زنان کارگر در عمل برای بیمه کردن خود با مشکلات زیادی روبرو هستند و در این شرایط بحث بیمه زنان خانه‌دار که حتی در تصویب نیز دچار مشکل است تنها یک هیاهوی تبلیغاتی و سیاسی است.”
صفرزاده مثالی هم در این خصوص می آورد و به زلزله آذربایجان اشاره می‌کند که بعد از زلزله، آذربایجان بسیاری از دارهای قالی بافی خراب شده و هیچ کدام هم بیمه قالی بافی نبودند: “هنگامی که از آنها پرسیدیم چرا از بیمه بافندگان قالی استفاده نکرده‌اند، پاسخ دادند که یا نمی‌توانستند حق بیمه را بپردازند و یا اختیارش را نداشتند و همسرشان اجاره نمی‌داده که خودشان را بیمه کنند. همچنین باید برای طی مراحل اداری همسرشان آنها را به یکی از شهرهای نزدیک می‌برده که سبب از دست رفتن حداقل یک روز کاری می‌شده که برای خودشان و همسرشان دشوار بوده است.”
فخری شادفر، دیگر فعال حقوق زنان نیز در این خصوص نوشته است: “مسئولان حکومتی با به میان کشیدن بحت بیمه زنان خانه دار می‌خواهند وانمود کنند که برای کار خانگی زنان ارزش قائلند ولی در واقع می خواهند زنان را خانه نشین کرده و از محیط های شغلی دور نگه دارند.”
او راهکاری هم ارائه می‌کند و معتقد است کار خانگی باید اجتماعی و خدمات کار خانه داری در سطح جامعه عرضه شود. دولت هم با تاسیس آشپزخانه‌های عمومی و محله‌ای و گسترش و عرضه غذاهای نیمه آماده و البته ارزان قیمت، و ارائه دیگر خدمات عمومی همچون گسترش مهدکودک‌های ارزان یا حتی مجانی، برای نگهداری فرزندان اقدام کند. در این صورت زنان وقت فراغت به دست آورده و به فعالیت های اجتماعی و انجام کار در بیرون از خانه مشغول می‌شوند و می‌توانند در محل کار خود بیمه شده و به آینده ای همراه با حقوق بازنشستگی امید داشته باشند.
از سوی دیگر موافقان این طرح هم حرف‌ها‌یی برای گفتن دارند و معتقدند فقدان امنیت اجتماعی و اقتصادی و نداشتن آینده ای امن برای زنان خانه دار در هنگام بروز حوادثی از قبیل از کارافتادگی، بیوگی، طلاق، بیماری، سالخوردگی و از طرفی نبود سیستم های حمایتی لازم در نظام تأمین اجتماعی، ضرورت بیمه زنان خانه‌دار را توجیه می‌کند.
سهیلا جلودارزاده، رییس اتحادیه زنان کارگر و فعال امور زنان یکی از موافقان این طرح است و می‌گوید: “در دنیا هم‌اکنون خیلی روی این موضوع تاکید می‌کنند. در کشورهایی که جمعیت آنها رشد منفی دارد و می‌خواهند خانواده را این طوری ارج بنهند می‌بینیم که تشکل‌های زنان آنها این موضوع را طلب می‌کنند. در کشور سوئیس یک بار همه زنان سوئیسی جاروهای خود را از پنجره آویزان کرده بودند که بگویند ما هم خانه‌دار هستیم و داریم کار می‌کنیم و ارزش افزوده ایجاد می‌کنیم که این در رفاه به دولت کمک می‌کند.”
دکتر سید اکبر شریفیان، رییس پیشین انجمن طب کار ایران نیز با اشاره به اینکه در بسیاری از مواقع آسیب‌های شغلی زنان خانه‌دار بسیار بیشتر از زنان شاغل است، می‌گوید: “برخلاف تصور عموم در جامعه ما، خانه‌داری هم شغل محسوب می‌شود. در هیچ جای کشور، به خانه‌داری به عنوان یک شغل رسمی و قانونی نگاه نمی‌شود و اسم زن به عنوان نیروی کار در این حرفه ثبت نمی‌شود که بتواند از مزایای قانون کار نظیر مزایای بیمه بازنشستگی و ازکارافتادگی استفاده کند بنابراین لازم است نمایندگان مجلس بخصوص نمایندگان زن، در این زمینه به احقاق حقوق زنان خانه‌دار بپردازند و کار زنان را تعریف کنند.”
روزنامه بهار هم پیش از این در یادداشتی آورده بود: “براساس اصل ۲۱ قانون اساسی دولت موظف است همه آحاد جامعه را تحت پوشش حمایتی خود قرار دهد. در حال حاضر، ۱۹میلیون زن خانه‌دار بدون برخورداری از بیمه و برخورداری از حمایت مالی دولتی و امکان بازنشستگی در کشورمان زندگی می‌کنند.”
نگارنده در ادامه یادآور شده بود که نکته مهم این است که خانه‌داری یک شغل محسوب شود. یعنی دولت باید بتواند شرایطی فراهم کند که شغل خانه‌داری همانند سایر مشاغل به رسمیت شناخته شود و زنانی که در این شغل فعالیت می‌کنند از حمایت‌های قانونی برخوردار باشند؛ یکی از این حمایت‌ها امکان بازنشسته شدن زنان خانه‌دار است.
