در روزی که هیات منصفه مطبوعات دو نشریه “ایران جمعه” و “چلچراغ” را مجرم تشخیص داد و مستحق تخفیف هم ندانست، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با رسانه‌ها “اتمام حجت” کرد و هشدار داد شرایط فعلی کشور به گونه‌ای نیست که رسانه‌ها هر خبر یا تحلیلی را منتشر کنند.
او حتی فراخوان داده تا “تمام شخصیتهای حقوقی و حقیقی” به دنبال مطالب “خلاف واقع” در رسانه‌ها بگردند و آن را گزارش کنند.
بایدها و نبایدهای علنی
شاید محمد حسینی نخستین وزیر فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی باشد که بایدها و نبایدهای مورد نظر خود را به شکل علنی خطاب به رسانه‌ها عنوان می‌کند. او پیش از این نیز در فروردین ماه ۹۱ از رسانه‌ها خواسته بود تریبون این باور باشند که “روند کشور رو به پیشرفت است”.
در جدیدترین دستور وی هم که از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی دولت منتشر شده، آمده است: “کشور ما در شرایطی نیست که هر رسانه ای هر خبر یا تحلیلی را منتشر کند که با مصالح نظام و منافع ملی سازگاری نداشته باشد.”
او از جلسه‌ای قریب‌الوقوع با حضور صاحبان رسانه و مسئولان اقتصادی کشور خبر داده تا رسانه‌ها “نسبت به شرایط کنونی خصوصا تحریم ها آگاهی بیشتری پیدا کرده و با در نظر گرفتن منافع ملی فعالیت کنند نه اینکه هر کس با سلیقه خود و گاها بدون آگاهی جو روانی را برهم زده و در خاتمه پاسخی برای ادعایش نداشته باشد.”
حسینی از لفظ “اتمام حجت” نسبت به رسانه‌ها استفاده کرده و از آنان خواسته است تا “نسبت به شرایط کنونی خصوصا تحریم ها آگاهی بیشتری پیدا کرده و با در نظر گرفتن منافع ملی فعالیت کنند نه اینکه هر کس با سلیقه خود و گاها بدون آگاهی جو روانی را برهم زده و در خاتمه پاسخی برای ادعایش نداشته باشد.”
وزیر ارشاد همچنین در اظهارنظری بی‌سابقه ضمن اینکه به جلسات مداوم هیات نظارت بر مطبوعات و تذکرات و برخوردها اشاره کرده، فراخوان داده تا “تمام شخصیتهای حقوقی و حقیقی هیات نظارت را در این امر یاری دهند و در صورتی که موردی را خلاف واقع یافتند با ارسال شکایت یا تهیه جوابیه نسبت به خبر منتشر شده واکنش نشان دهند تا در هیات نظارت مورد بررسی قرار گیرد.”
این دستورالعمل جدید در ادامه همان دیدار نوروزی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با رسانه‌هایی دستچین شده از میان طیف هواداران حاکمیت است که در آن علنا عنوان شده بود: “سایت های اینترنتی باید تلاش کنند با در نظر گرفتن شرایط کشور و اینکه نگاه دنیا به مسایل مختلف ایران معطوف است با دلسوزی، تعهد و هم اندیشی مسایل را مورد توجه قرار دهند.[…] مطالب برخی سایت ها، موجب نگرانی و بدبینی سرمایه گذاران اقتصادی شده است. همانطور که در فرمایشات رهبر معظم انقلاب نیز بارها تاکید شده است روند کشور رو به پیشرفت است و پایگاههای اینترنتی نیز باید مروج این نوع باور باشند.”
وزیر در همان جلسه وعده “حمایت مادی و اعتباری” از سایت‌های همسو را داده و در انتقاد از برخی سایت ها و روزنامه‌ها گفته بود: “اینکه یک روزنامه یا سایت هر ۵ تیتر اصلی خود را منفی بزند چه معنایی دارد؟ آیا این اقدام به نفع کشور است؟”
نگرانی از آینده رسانه‌ها
اما در روال برگزاری جلسات دوشنبه‌های هیات منصفه دادگاه مطبوعات این بار نوبت به چلچراغ و ایران جمعه رسید و حکم مجرمیت هردوی این نشریات صادر شد.
چلچراغ به اتهام “استفاده ابزاری از تصاویر زنان” و ایران جمعه به اتهام “توهین و اهانت به اقوام کشور و تشویش اذهان عمومی با نشر مطالب خلاف واقع” مجرم شناخته شده‌اند و از نظر هیات منصفه مستحق تخفیف نیستند. البته هنوز حکمی برای این دو نشریه صادر نشده است. ایران جمعه در حال حاضر منتشر نمی‌شود و مشخص نیست چه سرنوشتی در انتظار چلچراغ است که به تازگی دهمین سالگرد انتشار خود را جشن گرفته بود.
از سوی دیگر این روزها یادآور سالگرد توقیف جنجالی روزنامه سلام است که ماجراهای زیادی به دنبال داشت و منجر به اتفاقات کوی دانشگاه سال ۷۸ شد.
پس از توقیف یکباره چندین نشریه توسط قوه قضاییه در اردیبهشت سال ۱۳۷۹ به دنبال انتقادات آیت‌الله خامنه‌ای و با استناد به قانونی مخصوص دستگیری اراذل و اوباش که از سوی میرحسین موسوی توقیف فله‌ای لقب گرفت، دوران پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸ دومین رکورد توقیف و منع انتشار نشریات است. اگرچه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره توقیف بیش از ۲۰ نشریه تنها در سال ۸۸ آن را “توقیف طبیعی چند مورد مطبوعات” خواند و تاکید کرد علت بازداشت خبرنگاران دستگیرشده در سال گذشته “بحث خبرنگاری” نبوده است.
با این حال به نظر می‌رسد رویه برخورد با نشریات منتقد از توقیف به سانسور و اعمال بایدها و نبایدهای پیش از انتشار تغییر جهت داده باشد. در همین راستا در سال ۹۰ آمار توقیف‌ها به روزنامه روزگار(دو بار)، هفته‌نامه شهروند امروز، ماهنامه چشم‌انداز ایران و ماهنامه آیین گفتگو و توقیف موقت هفته‌نامه چلچراغ منحصر شد ولی گزارش‌های فراوانی از سوی خبرنگاران شاغل در رسانه‌های ایران موجود است که در آنها عنوان شده در موارد بسیاری از سوی نهادهای امنیتی و قضایی برای نپرداختن به برخی موضوعات و یا ورود تبلیغی به بعضی مسایل تحت فشار قرار گرفته‌اند. شباهت صفحه اول روزنامه‌های ایران در مواقعی مانند سفرهای استانی رهبر جمهوری اسلامی و یا پیش و پس از انتخابات موید این ادعاست.
این رویه کنترل شدید و جو ناامنی رسانه‌ای بخصوص در ماه‌های پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ به گونه‌ای بود که مهدی تاجیک، یکی از روزنامه‌نگاران مجبور به خروج از کشور در گفت و گو با روز آن را دورانی کابوس‌وار توصیف کرده است. عبدالرضا تاجیک روزنامه‌نگار پرسابقه نیز که در آن دوران سه بار بازداشت و زندانی شد، دوران سخت بازجویی و هتک حرمت را در گفت‌وگویی با روزآنلاین شرح داده است.
از سوی دیگر کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران که همه ساله گزارشی با عنوان “حمله به مطبوعات” منتشر می‌کند در گزارش سال ۲۰۱۱ جمهوری اسلامی را “بدترین زندانی‌کننده روزنامه‌نگاران” نامیده است. در این گزارش تاکید شده که جمهوری اسلامی، دو سال پس از سرکوب گسترده معترضان به نتایج انتخابات مناقشه‌برانگیز ریاست‌جمهوری، هم‌چنان از “حبس انبوه” روزنامه‌نگاران برای خاموش کردن صدای معترضان و جلوگیری از پوشش دادن خبرهای انتقادی استفاده می‌کند.
بنا بر این گزارش، جمهوری اسلامی تا یکم دسامبر ۲۰۱۱ تعداد ۴۲ روزنامه‌نگار را در شرایطی غیربهداشتی و سلول‌های پرازدحام در زندان‌هایی چون رجایی‌شهر و اوین در حبس نگه داشته است. همچنین طی این سال، ۲۱ نفر از روزنامه‌نگاران در سلول انفرادی حبس شده‌اند، ۱۸ روزنامه‌نگار مجبور به تبعید شده و برای روزنامه‌نگاران زندانی احکام حبس بین ۶ ماه تا ۱۹٫۵ سال صادر شده است. از میان روزنامه‌نگاران زندانی، ۱۲ نفر با مشکلات سلامتی روبه‌رو شده، ۱۴ نفر آزار جسمی دیده، ۵ نفر از بازدید خانواده و ۴ نفر نیز از مراقبت‌های درمانی محروم شده‌اند.
و اکنون با اعمال همه این فشارها نوبت به ابلاغ بایدها و نبایدهای علنی رسیده و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از “اتمام حجت” سخن می‌گوید. آیا دوران سخت‌تری برای رسانه‌های ایران در راه است؟
