در دویست و بیست و هشتمین سالی که تهران پایتخت ایران است، از مجموع ۲۱۴ نماینده حاضر در جلسه صبح سه‌شنبه، ۳ دی ۱۳۹۲ مجلس شورای اسلامی، ۱۱۰ نفر رای موافق به کلیات طرح ساماندهی و انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور دادند. ۶۷ نماینده مخالف بودند و ۱۰ نفر هم رای ممتنع دادند.در بین مخالفان، علی لاریجانی، رییس مجلس و غلامعلی حداد عادل، منتخب اول تهران و چهره سیاسی نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی حضور داشتند.
معاون پارلمانی رییس‌جمهور هم در سخنرانی خود از مخالفت دولت با انتقال پایتخت خبر داد. بر طبق این طرح مصوب، شورایی تشکیل خواهد شد که موظف است حداکثر دو سال پس از “لازم‌الاجرا شدن این قانون” طرح جامع ساماندهی و انتخاب مکان مناسب برای انتقال پایتخت سیاسی - اداری را تهیه و برای انجام سایر اقدامات قانونی به دولت ارائه کند. اما برای قانونی و اجرایی شدن این طرح، معبری به نام شورای نگهبان وجود دارد که علی لاریجانی پیش‌بینی کرده، با طرح مخالف خواهد بود. معاون رییس‌جمهور هم تذکر داده که انتقال پایتخت “بدون نظر مقام معظم رهبری” ممکن نیست.
شورای ساماندهی پایتخت بدون حضور شورای شهر
این نخستین بار نیست که بحث انتقال پایتخت از تهران مطرح می‌شود؛ بخصوص در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، تلاش‌هایی از سوی دولت برای کاستن از تمرکز اداری در تهران صورت گرفت اما این نخستین بار است که مجلس با تصویب طرحی، مقدمات انتقال پایتخت را فراهم کرده است.
در صورت اجرایی شدن طرح مصوب نمایندگان مجلس، “شورای ساماندهی پایتخت” تشکیل خواهد شد که وظایفی از جمله “تراکم زدایی و ساماندهی شهر تهران”، “انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور” و “بررسی و جانمایی مکان مناسب برای انتقال پایتخت سیاسی و اداری و ساماندهی پایتخت جدید در افق های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت” را برعهده خواهد داشت.
رئیس جمهور یا معاون اول او رئیس شورا خواهد بود و وزیر کشور دبیری شورا را بر عهده دارد. پنج وزیر کابینه، دو نماینده مجلس، دو معاون رییس‌جمهور، شهردار تهران، نماینده ستاد کل نیروهای مسلح
و رئیس سازمان پدافند غیرعامل، دیگر اعضای این شورا خواهند بود. یک بازه زمانی دو ساله هم برای فعالیت و به نتیجه رسیدن این شورا تعیین شده است.
نکته قابل توجه این است که در این روند هیچ نقشی به شورای شهر تهران محول نشده و در واقع نظر این پارلمان شهری، واجد اهمیت شناخته نشده است.
مجید انصاری، معاون پارلمانی رئیس جمهور به عنوان نماینده دولت در این جلسه، یکی از سرسخت‌ترین مخالفان بود. او به نوعی صلاحیت مجلس برای تصمیم‌گیری درباره این موضوع را هم زیر سئوال برد و گفت: “این مساله از جنس تقنین نیست بلکه انتقال پایتخت موضوع مهم و بزرگی از جنس سیاست‌های کلی نظام است و بدون استیذان و گرفتن نظر رهبری و وضع سیاست‌های کلی در این رابطه امکان‌پذیر نیست.”
انصاری تاکید کرد: “ما معتقدیم بدون اذن رهبری نمی‌شود درباره استقرار نهادهای مختلف از جمله نهاد رهبری در مکان‌های دیگری تصمیم‌گیری کرد بنابراین از نظر ما این طرح از نظر اجرایی و مالی قابلیت اجرا ندارد.”
این نماینده سابق مجلس، انتقال پایتخت به دلیل احتمال زلزله در تهران را زیر سئوال برد و گفت که ایران روی کمربند زلزله قرار گرفته است. همچنین عنوان کرد که همه گزینه‌های جایگزین مشکل تامین آب خواهند داشت. ضمن اینکه به نظر نماینده دولت، تامین هزینه‌های این انتقال حتی در افق ۲۰ ساله هم ممکن نیست.
او با تاکید بر اینکه “هیچ یک از نقاط دیگر کشور ظرفیت استقرار چنین جمعیتی را ندارند” گفت: “آیا همه قوا، قوه قضاییه، صداوسیما، نیروهای مسلح، دستگاه‌های گوناگون و نهاد مقدس رهبری امکان انتقال به نقطه مورد نظر شما را دارند؟ چطور می‌شود مکان مورد نظر را از نظر زیرساخت‌هایی مثل فرودگاه، راه‌آهن، بازار و مراکز اداری سامان داد. اگر صرفا انتقال ستاد وزارتخانه‌ها به جای دیگر مطرح است این مشکلی را حل نمی‌کند و نمی‌توان کارکنان دولت و وزارتخانه‌ها را به اجبار به نقطه دیگری منتقل کرد.”
هنگامی که این طرح در صحن علنی مجلس به بحث گذاشته شده بود، جواد جهانگیرزاده، نماینده ارومیه تذکر قانون اساسی داد و این طرح را مغایر اصل ۷۵ قانون اساسی دانست. به گفته او، بر اساس اصل ۷۵، طرح های قانونی، پیشنهادات و اصلاحات نمایندگان در خصوص لوایح قانونی که به تقلیل درآمدهای عمومی و افزایش هزینه های عمومی منجر می‌شود، در صورتی قابل طرح در مجلس است که در آن راه جبران این هزینه‌ها و یا تامین هزینه‌های جدید معلوم شده باشد؛ در حالی که در این طرح “هزینه های گزاف انتقال پایتخت” دیده نشده است.
لاریجانی که ریاست جلسه را برعهده داشت، این اخطار را وارد دانست و بر این اساس پیش‌بینی کرد: “در این طرح منابع تامین هزینه انتقال پایتخت دیده نشده از این رو این مساله برای شورای نگهبان قابل قبول نیست.”
کمال علیپور نماینده مردم قائمشهر، سوادکوه و جویبار هم از مخالفان این طرح بود که پشت تریبون رفت و با اشاره به “ بار مالی بسیار زیاد این طرح”، تجربه سایر کشورها در انتقال پایتخت را شکست‌خورده دانست.
در مقابل علیرضا خسروی، نماینده سمنان یکی از موافقان بود که مدعی شد “۵۰ کشور از جمله کره جنوبی، پاکستان و ترکیه که عمده آنها از نظر اقتصادی مانند کشور ما هستند برای این موضوع فکر کرده و تدبیر داشتند.” او آلودگی شدید هوای تهران و ترافیک زیاد را از عواملی می‌دانست که انتقال پایتخت را الزامی می‌کند.
سخنگوی کمیسیون شوراها و سیاست داخلی مجلس هم در گفت‌وگو با مهر، از “مخالفت جدی” رییس مجلس و غلامعلی حداد عادل و حسین مظفر، نمایندگان تهران با این طرح خبر داده است.
تلاش‌های نافرجام احمدی‌نژاد
تهران نخستین بار از سوی آغا محمد خان قاجار به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد و از همان زمان چندین بار بحث انتقال پایتخت به طور جدی مطرح شده است. چرا که تهران مشکلاتی داشته که حتی در دوران زیست غیرمدرن هم، ساکنان پایتخت را با دشواری‌هایی مواجه می‌کرد. رشد روزافزون تهران در دوران پهلوی اول و دوم و افزایش صعودی جمعیت آن در دهه ۶۰، بر مشکلات این کلانشهر افزود.
گفته می‌شود که در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی، انتقال پایتخت مدنظر بود ولی طرح‌های بلندپروازانه غلامحسین کرباسچی، که از طرح جامع شهر تهران در دوره غلامرضا نیک‌پی، آخرین شهردار تهران در حکومت پهلوی وام گرفته شده بود، حاکمیت را به تداوم پایتخت ماندن تهران مجاب کرد.
در دوره دوم ریاست جمهوری احمدی‌نژاد بار دیگر انتقال پایتخت در دستور کار قرار گرفت. یکی از صریح‌ترین اظهارنظرها در این زمینه را معاون توسعه و منابع انسانی رییس دولت عنوان کرد که گفت: “بحث انتقال از تهران بحث جدی است و رییس‌جمهور یکشنبه‌ها این موضوع را دنبال می‌کند. در هیچ کجا، تمام مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در یک جا متمرکز نمی‌کنند. در فتنه‌ی اخیر نیز در استان‌ها خبری نبود. نهایت اینکه در تهران دو میلیون نفر به آقای موسوی رای داده بودند که در مقابل ۴۰ میلیون هیچ است، اما هشت ماه کشور گرفتار بود.”
همچنین دادن تسهیلات به کسانی که داوطلبانه تهران را ترک کنند و در شهر دیگری ساکن شوند، از جمله ابتکارات احمدی‌نژاد بود که خود پیش از ریاست‌جمهوری، شهردار تهران بود. او در فروردین ۱۳۸۹ با تاکید بر اینکه “ باید تهران را خالی کنیم” توضیح داد: “هم اکنون تهران در معرض آسیب‌های سنگین قرار دارد… بحث آب و هوا و ترافیک را می توان حل کرد اما ماجرای زلزله را چه کنیم؟…البته به شیوه دستوری نمی توانیم به مردم بگوییم شهر را خالی کنند و به وقتش من از مردم خواهش می کنم که این کار را انجام دهند اما باید تدابیری در این زمینه اندیشیده شود.”
انتقال دفاتر مرکزی ادارات دولتی و انتقال کارمندان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به خارج از تهران هم از طرح‌های شکست‌خورده دولت قبلی بود.
