شاعران مبارزه، شاعران شکست
داریوش معمار
داریوش معمار-شهروندان ایرانی با شکل‌گیری وقایع‌ای که به انقلاب مشروطه منتهی شد، همواره زندگی آمیخته باسیاست داشته‌اند، تا آنجا که اصطلاح “انسان عاطفی سیاسی” را می توان برایشان منتخب کرد. ادبیات، به خصوص شعر نیز به عنوان هنری مردمی بیشترین تاثیر را از این شرایط گرفته، تا آنجا که روشنفکران عصر مشروطه یکسره ادیبانی سخنور و سیاسی بودند.
در میان این سخنوارن می توان به نام آخوندزاده، میرزا ملکم خان، میرزا قاجار، مستشار الدوله، قراچه داغی، طالبوف، مراغه ای، میرزا آقاخان کرمانی، میرزا آقا تبریزی و… به عنوان نسل اول ادیبان سیاسی اشاره کرد، در میان نسل دوم نیز نامهای ایرج میرزا، بهار، فرخی، عارف، دهخدا، عشقی، نیماو… درخشش بیشتری دارند.
اما شعر سیاسی به خصوص پس از وقایع 28 مرداد 32 در دو شکل شعر مبارزه و شعر شکست نمود جدی تری میان روشنفکران نوپرداز و شاعران مایل به قالب های سنتی و حتا چهارپاره سازان رمانتیک پیدا کرد، جریان شعر اجتماعی، شعر چریکی، شعر مقاومت و غیره از دل این شرایط بیرون آمدند، و بخش عمده ادبیات ایران را که خواهان تغییر جامعه بود زیر چتر خود گرفتند، به این ترتیب نسل جدید شاعران سیاسی متولد شدند که نصرت رحمانی، مهدی اخوان ثالث، فروغ فرخزاد و… در یک سوی آن هستند که بیشتر شعر شکست و بازتاب تحولات نا امید کننده در آثار ایشان بروز یافته، در سوی دیگر شاملو، کسرایی، ابتهاج، شاهرودی، سلطانپور، گلسرخی، مصدق، خویی، شفیعی کدکنی، کوش آبادی و… قرار دارند که شعرشان آکنده از مبارزه، تغییر خواهی و تلاش برای تاثیر گذاری بر جامعه است، هرچند شعر ایشان خالی از نشانه‌های شکست نیست. شعر ایران و در شکل کلان تر، ادبیات ایران سرتا سر دهه دهه پنجاه درگیر چنین شرایطی بود.
سالهای دهه شصت، هفتاد و هشتاد را در ادامه این روند باید دوره افول شعر سیاسی و تحول شعر اجتماعی خواند، دوره‌ای که در آن شاعران جوان سعی کرده اند خود را از وامداری ایدئولوژی‌ها خلاص کرده، و شعر را به عنوان موضوعی شخصی و بازتاب روحیه شاعرانه بروز دهند.
با این توضیحات می توان گفت شعر سیاسی، عنوانی حقیقی نیست، اما شعر هرگز جدای از جامعه، انسان، سیاست ها و شکست و پیروزی های مردم معنای حقیقی و طبیعی خود را پیدا نمی‌کند و در این میان آنچه مشخص است اینکه؛ ادبیات و شعر فارسی نیاز به بازتاب مفهوم هنرمندانه مبارزه و امیدواری در پس سالها تسری و تسلط مفهوم شکست و نا امیدی دارد.
منبع: روزنامه شرق