سه سازمان مدافع حقوق بشر در بیانیه‌ای از تصمیم دیپلمات‌های اروپایی “به نادیده گرفتن وضعیت حقوق بشر” در سفرهای خود به ایران انتقاد کرده و از جامعه بین‌المللی، از جمله اتحادیه اروپا، خواستهاند “حقوق بشر را در مرکز روابط شان با ایران قرار دهند و بر توقف فوری موارد نقض حقوق بشر اصرار بورزند.”
عبدالکریم لاهیجی، رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق‌بشر، از امضا کنندگان این بیانیه در مصاحبه با روز می‌گوید شتاب گرفتن سفر مقامات اتحادیه اروپا به ایران در حالیست که وضعیت حقوق‌بشر، به ویژه از لحاظ اعدامها به مراتب بدتر از گذشته شده ست.
فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر و دو عضو ایرانی آن، کانون مدافعان حقوق بشر در ایران و جامعه دفاع از حقوق بشر در ایران از جامعه بین‌المللی خواستهاند که علاوه بر مشروط بودن روابط اقتصادی و سیاسی، “به احترام به حقوق بشر” بر لزوم رعایت تعهدات آن براساس حقوق بین‌المللی تاکید کنند.
از نخستین روزهای پس از موافقت‌نامه هسته میان ایران و غرب، برخی از دیپلمات‌های ارشد اتحادیه اروپا جهت ترمیم روابط اقتصادی و سیاسی خود به ایران سفر کردند.
با عبدالکریم لاهیجی، رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق‌بشر درباره نگرانی‌های سازمان‌های حقوق‌بشری از شتاب‌گرفتن این سفرها، وضعیت حقوق‌بشر در ایران و افق ترمیم جامعه مدنی گفتگویی انجام داده ایم که در پی می‌آید.
شما به عنوان رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر و دو سازمان ایرانی عضو این فدراسیون اخیرا در بیانیه‌ای، توصیه‌هایی به دیپلمات های غربی در مورد ضرورت توجه به حقوق‌بشر مطرح کرده‌اید. نگرانی شما از این سفرها بابت چیست؟
متاسفانه امضای این موافقت‌نامه بین جمهوری اسلامی ایران و ۵ کشور عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل و آلمان، این توهم را برای مقامات خارجی بین‌المللی و به ویژه اتحادیه اروپا به وجود آورده که مشکلات مردم ایران پس از امضای این توافق، با توجه به اینکه مشکلات و موانع زیادی در راه زندگی مردم در ارتباط با تحریم‌ها وجود داشت، مرتفع خواهد شد. بر همین اساس طی دو سه هفته گذشته سیل سفر مسئولان درجه اول کشورهای بزرگ اتحادیه اروپا به طرف ایران جاری شده است. منظور از انتشار این بیانیه این بود که بگوییم متاسفانه عکس این تصور در ایران محقق شده و همچنان در جریان است. وضعیت حقوق‌بشر نسبت به سال گذشته و سالهای قبل از آن، با در نظر گرفتن اینکه دوران احمدی نژاد یکی از بدترین دوره‌های جمهوری اسلامی بود، بدتر و بدتر شده است.
در چه مواردی وضعیت بدتر شده است؟
در ارتباط با وضع مجازات اعدام. طی بیست سال اخیر، آمار و تعداد اعدامها در ایران طی ۶ ماه هرگز به این اندازه نبوده است. طی ۶ ماهه نخست سال میلادی، به طور متوسط روزی ۳ تن در ایران اعدام شدند. اگر به این ترتیب جلو برویم، تا پایان سال میلادی رقم اعدامها از ۱۰۰۰ هم بالاتر خواهد رفت. نگرانی ما از جمله مرتبط با اعدام نوجوانانی است که زیر ۱۸ سال مرتکب جرم شده‌اند. در بیشتر موارد هم، همانطور که می‌دانید، قتل بر اثر یک نزاع و درگیری صورت گرفته است. این یک جنایت است. ارتکاب قتل با سطح تصمیم و تصور این سن و سال همخوان نیست. بیشتر موارد نوجوان‌هایی هستند که در جریان درگیری با سلاح‌های سرد مانند چاقو مرتکب قتل می‌شوند. جمهوری اسلامی این افراد را به اعدام محکوم می‌کند. کنوانسیون مربوط به حقوق کودک، تنها کنوانسیونی است که از زمان تاسیس جمهوری اسلامی، این رژیم به آن ملحق شده است. بر خلاف این ماده نخست این کنوانسیون متاسفانه نوجوانان محکوم به اعدام می‌شوند و پس از اینکه به سن ۱۸ سال می‌رسند احکام آنها را اجرا می‌کنند. یعنی یک تجاوز علنی نسبت به مفاد کنوانسیون بین‌الملی که جمهوری اسلامی آن را امضا کرده است. از این رو بود که ما در فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق‌بشر به همراه دو سازمان ایرانی عضو آن، با انتشار این بیانیه می‌خواستیم نشان دهیم که وضعیت حقوق بشر و در صدر آن وضعیت حق زندگی در جمهوری اسلامی در حال حاضر به چه صورتی است.
بیشترین مورد اعدامها مربوط به مواد مخدر است. برخی بر این باور هستند که شتاب گرفتن اجرای احکام اعدام مربوط به این جرم، ممکن است به دلیل بستن پرونده‌های باز اعدام در زندانها و در نتیجه مطابق وعده مقامات قضایی، فراهم کردن زمینه تغییر مجازات مواد مخدر و حذف اعدام از آن باشد. ارزیابی شما از شدت گرفتن این اعدامها چیست؟
دومین رسیدگی دور‌ه‌ای وضعیت حقوق‌بشر در ایران زمستان گذشته در اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل تشکیل شد. با توجه به اینکه در نخستین رسیدگی، دو سال پیش، جمهوری اسلامی متاسفانه به هیج کدام از توصیه‌ها گوش نداد، اینبار نیز بعد از اجلاس بیش از ۱۰۰ توصیه دیگر به جمهوری اسلامی ارائه شد. محمد جواد لاریجانی در گفتگویی اظهار کرده بود که ممکن است در باره اعدام قاچاق چی ها یا کسانی که در ارتباط با مواد مخدر محکوم به اعدام می‌شوند تجدید نظر شود. می‌دانید که جمهوری اسلامی همیشه برای توجیه اعدام به آیات قرآنی و آن چیزی که در فقه اسلام وجود دارد مراجعه می‌کند. در مورد قتل، محاربه و جرایم مشابه. غیر از قتل که یک جرم عمومی است، در برخی جرایم دیگر مانند جرایم سیاسی متهمان تحت عناوینی مانند محاربه و فساد روی زمین به مجازات مرگ محکوم می‌شوند. در همه این موارد دستگاه قضایی می‌گوید احکام ریشه قرآنی دارد. بنابراین بسیار بعید می‌دانم که جمهوری اسلامی نسبت به مجازات محاربه و فساد روی زمین تجدید نظر کند. اما همانطور که شما اشاره کردید بیشترین اعدامها در ارتباط با قاچاق مواد مخدر است. مواد مخدر موضوع جدیدی است و موضوعی نیست که در احادیث اسلام جایی داشته باشد. بنابراین ممکن است که بخواهند مجازات دیگری را جانشین این مجازات بکنند. با توجه به اینکه به این ترتیب میزان اعدامها در ایران پایین‌تر خواهد رفت و ممکن است بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد از اعدامها کم شود، ما هر چند که موافق الغای کامل مجازات اعدام هستیم، اما این اقدام را مثبت ارزیابی می‌کنیم. البته باید منتظر بمانیم در روزها و ماه‌های آینده و ببنیم آقای لاریجانی فقط برای دلگرمی کشورهایی که به جمهوری اسلامی راجع به وضع حقوق‌بشر اخطار کرده‌اند این موضوع را مطرح کرده یا در پشت آن یک لایحه هم هست که باید به مجلس برود و مورد تائید قرار بگیرد.
در پی توافق هسته‌ای برخی ابراز امیدواری کرده‌اند که پیامدهای آن ممکن است به ترمیم جامعه مدنی در ایران منجر شود. شما چه افقی برای جامعه مدنی در سالهای پیش رو متصور هستید؟
یکی از نتایج این توافق، باز شدن نسبی فضای سیاسی در ایران خواهد بود. البته نه در ارتباط با وضعیت حقوق و آزادی‌های مردم، بلکه در خصوص گفتگو با جامعه بین‌المللی. جامعه مدنی می‌تواند از این باز شدن فضا در حوزه بین‌المللی و در ارتباط با جامعه بین‌المللی استفاده بیشتری ببرد برای اینکه صدای اعتراض خود را بیشتر به گوش مردم جهان برساند. در همین فاصله‌ای که مقامات اتحادیه اروپا به ایران سفر کرده‌اند، نرگس محمدی در زندان است، محمد سیف‌زاده، عبدالفتاح سلطانی و بهاره هدایت و شمار دیگری از مدافعان حقوق‌بشر همچنان زندانی هستند. باید از طریق خانواده‌ها و فعالان به گوششان رساند که نسبت به وضعیت این زندانیان، اگر گفتگو نمی‌کنند، لااقل عکس‌العملی نشان دهند. یا قبل از سفر آنان به ایران همان کاری را بکنند که ما در خصوص سفر وزیر خارجه فرانسه به ایران انجام دادیم. ما به آقای لوران فابیوس قبل از سفر توضیح دادیم که وضعیت به چه صورتی است. آقای محمد ملکی و خانم گوهر عشقی، مادر ستار بهشتی در خیابان خواهان آزادی نرگس محمدی و لغو ممنوعیت سفر آقای ملکی هستند. در چنین وضعیتی ما فکر می‌کنیم که وضعیت حقوق بشر در ایران با جدیت بیشتر و حضور بیشتر مدافعان حقوق‌بشر ایران و به طور کلی جامعه مدنی، ممکن است که طی ماه‌های آینده اندکی رو به بهبودی برود.
