روزی که سید محمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس منصور عطائی، حسن نزیه، رحیم عطائی، عباس سمیعی و دکتر احمد صدر‌حاج‌سید‌جوادی اعلامیه تاسیس نهضت آزادی ایران را امضا و منتشر کردند شاید هرگز گمان نمی بردند 50 سال بعد و در نظام سیاسی دیگری که خود از بنیانگذاران آن خواهند بود، فعالیت های این تشکل سیاسی متوقف و غیرقانونی اعلام شود.
27 اردیبهشت 1340 این 8 نفر نهضتی را بنیان نهادند که در اعلامیه تاسیس آن با تاکید بر اینکه “شاه باید سلطنت کند نه حکومت” نوشته بودند: مردم نگران امنیت هستند. خسته از استبدادواختناق، رنجور از سختی معیشت و شرمسار از ننگ دزدی و خیانت هیئت حاکمه‌ای که متاسفانه نام ایران و ایرانی را آلوده ساخته است خواهان سرنوشت بهترـ رهایی از ننگ و نکبت و استقرار یک حکومت ملی سازنده ایران پاک و آباد و آزاد است.
اکنون پس از نیم قرن تحزب و فعالیت تشکیلاتی، ازاین جمع تنها دکتر احمد صدر حاج سید جوادی زنده است تا شاهد استعفای اجباری دبیر کل نهضت آزادی، توقف فعالیت ها و بازداشت اعضای تشکل متبوعش باشد. اما او با این اوصاف به “روز” می گوید که نهضت هرگز فعالیت هایش را متوقف نخواهد کرد و همیشه باقی خواهد ماند.
دکتر غلامعباس توسلی، عضو شورای مرکزی نهضت آزادی نیز از تاثیراتی که این تشکل سیاسی بر سایر تشکل ها و همچنین بر جامعه ایران داشته به “روز” می گوید.
تحزب در زندان
نهضت آزادی، 50 سال فعالیت و مبارزه مسالمت آمیز را پیش گرفت و پس از انقلاب 57 اعضای موثر آن، مسئولیت دولت موقت را عهده دار شدند؛ دوره کوتاهی که سریع سپری شد و دوران زندان،بازداشت و برخوردهای قهریه حکومت جایگزین کرسی قدرت شد.
برخورد با اعضای نهضت آزادی از اولین سالهای دهه 60 آغاز شد و اعضای این تشکل سیاسی که پیش از انقلاب 57 طعم زندان را چشیده بودند پس از انقلاب 57 نیز به بهانه های مختلف و به طورمتناوب به زندان رفتند.
به طوریکه هاشم صباغیان و محمد توسلی تاکنون 4 بار، خسرو منصوریان سه بار و ابوالفضل بازرگان و محمدحسین بنی اسدی دو بار در سه دهه گذشته به زندان رفته وبقیه اعضای شورای مرکزی دفتر سیاسی و شاخه جوانان این حزب نیز هرکدام حداقل یک یا دوبار طعم زندانهای امنیتی را چشیده اند.
اکنون نیزاعضای جوان نهضت آزادی همچون عماد بهاور و فرید طاهری در زندان به سر می برند و دبیر کل این تشکل سیاسی به تازگی از زندان و سپس خانه امن وزارت اطلاعات به خانه بازگشته؛ ابراهیم یزدی که در خانه امن نیز نپذیرفت تشکل متبوعش را منحل اعلام کند.
دیکتاتوری اجازه فعالیت نمیدهد
دکتر احمد صدر‌حاج‌سید‌جوادی، تنها بازمانده هیات موسس نهضت آزادی که اکنون با 94 سال، مسن ترین فعال سیاسی ایران است به فشارها و تهدیدهایی فراتر از این نیز اشاره میکند.
او که عضو تیم 8 نفره موسس نهضت آزادی است،سابقه عضویت در شورای انقلاب، وزارت کشور و وزارت دادگستری در دولت موقت و نمایندگی مردم قزوین در دوره اول مجلس شورای اسلامی را دارد، در انتخابات ریاست جمهوری سال 64 رد صلاحیت شد.
دکتر صدرحاج سید جوادی در مصاحبه با “روز” توضیح میدهد: سال گذشته در خانه من دور هم جمع شدیم و جلسه ای داشتیم پس از آن دیگر اجازه ندادند. نمی گذارند حتی جلسه ای کوچک تشکیل دهیم. دکتر یزدی را هم که گفتند استعفا کرده و اجازه تشکیل جلسه شورای مرکزی و کنگره را نمیدهند که این استعفا مورد بررسی قرار گیرد و تا زمانی که جلسه ای تشکیل نشود این استعفا فقط در حد همان حرف است و بس.
او می افزاید: در شرایط فعلی و با توجه به اینکه من پیرمرد نهضت هستم غالبا اعضا پیش من می آیند و مسائلشان را مطرح میکنند اما تلفن های تهدید و فشارها همچنان ادامه دارد. کار را به جایی رسانده اند که 3 یا 4 نفر با هم نمی توانند به دیدن من بیایند و تنها یک یا دو نفر امکان آمدن پیش من را دارند. از آن طرف تعدادی از اعضای نهضت زندان هستند و بدون هیچ گناه و جرمی تنها به این دلیل که عضو نهضت هستند حکم های چندین ساله گرفته اند.
دکتر صدر حاج سید جوادی سپس با تاکید بر اینکه هیچ کدام از این فشارها و تضییقات، نهضت را متوقف نخواهد کرد می گوید: در شرایط فعلی که نوعی دیکتاتوری در کشور حاکم است، نمیگذارند کوچکترین فعالیتی داشته باشیم. اما ما برای وطن پرستی و صداقت و در مقابل دروغ و خدعه و نیرنگ دور هم جمع شدیم و نهضت را راه انداختیم و آرمان ها و تفکرات طالقانی و بازرگان و سحابی را می بینیم که این روزها همه گیر شده در جامعه و بینش نهضت به یک بینش و عقیده عمومی تبدیل شده؛ این بزرگترین تاثیری است که نهضت گذاشته.
او در عین حال متذکر می شود: اکنون به ما می گویند حق اجتماع در خانه هایتان را نیز ندارید یعنی حتی خانه های ما را نیز تحت نظر دارند و تعیین می کنند چه کسی بیاید و نیاید و …اما نهضت آزادی با این فشارها متوقف نخواهد شد و باقی خواهد ماند. نهضت خیلی پیش از اینکه آقای خمینی بیاید تشکیل شده بود و می ماند و بینش آن نیز باقی خواهد ماند و اوضاع نیز چنین نخواهد ماند به هر حال روزی این محذورات از میان برداشته خواهد شد.
این عضو بنیانگذار نهضت آزادی در ادامه سخنان خود خطاب به مسئولین جمهوری اسلامی می گوید: یک رباعی نوشته ام در این زمینه که آن شعله که خاموش نگردد ماییم، نامی که فراموش نگردد ماییم، از لطف خدا با همه ظلم و زندان، آشفته و مدهوش نگردد ماییم. و همیشه میگویم که ما می مانیم چون برای منافع مملکت و مردم کار میکنیم.
دکتر صدر حاج سید جوادی سپس به نشستی تحت عنوان “نشست اندیشه های راهبردی” اشاره میکند و می گوید: روزنامه اطلاعات در شماره همین امروزش نوشته که نشست اندیشه های راهبردی با حضور رهبر انقلاب برگزار می شود. حالا سئوال من این است که در این نشست چه کسانی هستند وقتی به منتقدین و نکوهش کنندگان اجازه هیچ فعالیتی نمیدهند،و ستایش گران را دور خود جمع می کنند؟ اگر واقعا دنبال راه حل هستند از کسانی چون دکتر ملکی، مهندس سحابی و دیگر منتقدان و دلسوزان دعوت کنند و حرف آنها را بشنوند نه اینکه ستایش گران را بیاورند و انها هم هی تعظیم کنند و …
تاثیر نهضت بر جامعه و سایر گروهها
از دکتر غلامعباس توسلی، عضو شورای مرکزی نهضت آزادی اما می پرسم که بعد از 50 سال فعالیت، نهضت آزادی چه مقدار به خواسته هایی که زمان تاسیس بدانها می اندیشید رسیده؟ او پاسخ میدهد: این سئوال سختی است؛ آنچه مسلم است اینکه طی 50 سال یک شرایط سخت غیردموکراتیک داشتیم. زمان شاه که سران نهضت زندان رفتند و بعد از انقلاب هم باز به همین منوال بوده؛ الان هم فعالیت ها کاملا محدود شده و در اصل تا حدودی متوقف شده، اما در عین حال باید گفت نهضت به اهدافش رسیده. مساله دموکراسی، آزادی و … که جامعه طالب آن است همیشه مد نظر نهضت بوده. هرچند نهضت شاید نتوانسته به طور مستقیم کارهایی انجام دهد اما بر دیگر گروهها تاثیر فراوانی گذاشته؛ از اصلاح طلبان تا سایر گروهها و اکثر گروهها اکنون همان ارمان های نهضت را دنبال می کنند. در اصل نهضت روی جامعه تاثیر بسزایی گذاشته.
به او می گویم گفته می شود قرار است نهضت آزادی فعالیت هایش را در خارج از کشور دنبال کند. دکتر توسلی این مساله را رد می کند و می گوید: چنین پروژه ای یادم نیست که صحبت شده باشد ممکن است افرادی در خارج از کشور خود را وابسته به نهضت بدانند و نظری دهند اما از سوی شورای مرکزی نهضت هیچ وقت چنین تصمیمی گرفته نشده و فعالیت ها در داخل کشور متمرکز بوده است و تا شورا و کنگره تصویب نکنند چنین چیزی امکان پذیر نیست.
او سپس درباره چشم انداز آتی تشکل متبوعش می گوید: نهضت اگر بخواهد بازسازی شود و فعالیت خود را از سر بگیرد نیازمند یک فضای باز است؛ فضایی که حداقل بر مبنای قانون اساسی،در آن احزاب و تشکل ها بتوانند فعالیت کنند و متاسفانه در شرایط فعلی چنین چیزی امکان پذیر نیست. اما امیدوارم به سمتی برویم که برای همه گروهها و طیف های سیاسی فکری امکان فعالیت باشد.
