۲۹ دی ماه و روز هوای پاک در حالی سپری شد که طبق آمار اعلام شده، تهرانی‌ها امسال در ۱۲۹ روز، هوای ناسالم به ریه‌های خود فرستادند، هر چند مقدار آلاینده‌ها در بقیه روزهای سال هم از میزان استاندارد جهانی بالا بوده است. در واقع بنا به اعلام سازمان حفاظت از محیط زیست، پایتخت ایران در سال جاری تنها سه روز هوای پاک داشته است و البته یک روز، که فقط اسم روز هوای پاک را یدک می‌کشد.
آمارهای رسمی می‌گوید آلودگی هوای پایتخت، سالانه جان دو هزار و ۷۰۰ نفر را می‌گیرد؛ آماری که محل مناقشه است و برخی کارشناسان مقدار آن را بیشتر می‌دانند چرا که معتقدند برخی از مرگ‌ها به صورت غیر مستقیم و یا شناسایی نشده به همین علت رخ می‌دهد اما در آمار نمی‌آید. ولی حتی با در نظر گرفتن آمار رسمی هم، مرگ دو هزار و ۷۰۰ نفر در سال رقم هولناکی است که نگرانی مسوولان سازمان محیط زیست را بیش از پیش برانگیخته؛ تا جایی که محمد‌هادی حیدرزاده، مدیرکل حفاظت محی ط زیست استان تهران که به مناسبت هفته هوای پاک در نماز جمعه سخنرانی می‌کرد خواستار ورود علمای فقهی و حقوقی به این مساله شد و گفت: “اگر مرگ براثر آلودگی هوا را بر اساس ادله فقهی و حقوقی بتوانیم نوعی قتل به حساب بیاوریم، کسانی که آلوده‌کننده هستند و به تکالیف دستگاهی خود عمل نمی‌کنند، جرمشان معاونت در قتل محسوب می‌شود و این مساله برخورد جدی حقوقی و فقهی را می‌طلبد.”
هوای تهران سال‌هاست شهروندان ساکن این کلانشهر را در شرایط دشواری قرار داده است؛ مردمی که در اثر آلودگی هوای شهرشان، جان خود را از دست می‌دهند یا بیماری‌های قلبی و تنفسی‌شان تشدید می‌شود. آلودگی هوا همچنین به عنوان یکی از عوامل جدی افزایش ابتلا به سرطان تلقی می‌شود، چنانچه مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران نیز در همین خصوص گفته است: “آلودگی هوا مهم‌ترین عامل در سرطان است، طبق گزارشی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش‌پزشکی کشور ارایه داده است سالانه دوهزارو ۷۰۰ نفر در تهران جان خود را به‌خاطر آلودگی هوا از دست می‌دهند و تهران از نظر کودکان سرطانی جزو شهرهای اول دنیا محسوب می‌شود و این زیبنده ام‌القرای جهان اسلام نیست.”
با تمام این نگرانی‌ها، اقدامات دائمی و موثری برای خروج از وضعیت بحران انجام نشده و کمیته مواقع اضطراری آلودگی، مسکن‌های فوری و نه چندان کارآمدی چون کاهش ساعات اداری، تعطیلی مدارس و مهد‌های کودک و اجرای طرح سراسری زوج و فرد را تجویز کرده است.
قتل با آلودگی هوا
مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان تهران جرم آلوده‌کنندگان هوا را معاونت در قتل می‌‌داند. محسن رهامی، حقوقدان هم در همین خصوص به روزنامه شهروند گفته است: “در مباحث فقهی مساله‌ای به نام سببیت در قتل داریم. به این معنی کسی یا کسانی بدون این‌که مستقیما در کشتن دیگران دخالت داشته باشند بنا به تسبیب، سبب مرگ شخص دیگری شوند مانند این‌که آب را آلوده کنند و کسی از آن بخورد و بمیرد یا غذای آلوده‌ای را در اختیار کسی قرار دهند، بدون این‌که خود دخالت مستقیم داشته باشد و این شخص از آن بخورد و بمیرد. در این صورت اگر احراز شود که سبب مرگ، همان غذای آلوده یا آب آلوده و مسموم بوده، کسی که آن را آلوده کرده، شرعا قاتل محسوب می‌شود.”
به گفته این حقوقدان یکی از قوانینی که این موضوع در آن مطرح شده، قانون مجازات اسلامی است، این قانون این مساله را قبول دارد و در مقررات مفصل خود تحت عنوان سببیت در قتل دیگری، این موضوع را مطرح کرده است
در این قانون آمده است: اگر کسانی به‌طور غیرمستقیم مانند مسموم کردن هوا، آب و غذا موجب کشته شدن دیگری را فراهم کنند به لحاظ موازین حقوقی، به‌عنوان قاتل می‌تواند تحت تعقیب قرار بگیرد اما اگر مرگ به دلیل هوای آلوده نباشد بلکه آلودگی هوا زمینه مرگ را فراهم کند اما مرگ به‌علت دیگری واقع شود، کسی‌که زمینه مرگ را فراهم کرده و کمک کرده به مردن دیگری، بحث معاونت در قتل محسوب می‌شود.
اصل ۵۰ قانون اساسی نیز حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ای عمومی تلقی کرده و فعالیت‌های اقتصادی و غیر از آن را که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع اعلام کرده است. بر همین اساس الیاس یاری، قاضی دادگستری می‌گوید: “دادستان کل کشور به عنوان نماینده مدعی العموم و حافظ منافع مردم می تواند با بهره‌مندی از کارشناسان این حوزه، دستور شناسایی خودروهای آلوده کننده و فاقد استانداردهای جهانی را صادر کرده و از این طریق از کارخانه تولیدکننده خودروهای مزبور شکایت نماید زیرا در حال حاضر خودروها بخش اعظم آلوده کننده ها محیط شهری هستند و از این طریق به حل این معضل کمک شایانی خواهد شد.”
تنزل ۶۰ پله‌ای عملکرد محیط زیستی ایران
اما اخبار مربوط به آلودگی هوا، تنها موضوع نگران‌کننده حوزه محیط زیست نیست. معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاطت محیط زیست کشور نیز به تازگی از تنزل ۶۰ پله‌ای ایران در دنیا در عملکرد زیست محیطی خبر داده است. سعید متصدی همچنین گفته است: “هم‌اکنون وضعیت آلودگی هوا در سقوط آزاد قرار دارد و در ۸ سال گذشته عملکردها منجر به این شد که در اجرای زیست محیطی آلودگی هوا ۶۰ پله در دنیا سقوط کنیم.”
به گفته این مقام مسوول شاخص عملکرد زیست محیطی ایران در دنیا در سال ۲۰۰۵ میلادی رتبه ۵۴ را به خود اختصاص داده بود که در سال ۲۰۱۳ این رتبه به پله ۱۱۴ تنزل پیدا کرده است.
دولت جدید بحران را حل می‌کند؟
محیط زیست ایران در هشت سال دولت‌های نهم و دهم، بدترین سال‌های خود را تجربه کرده است. یکی از مشهودترین نشانه‌های وخامت اوضاع، بدتر شدن وضعیت هوای کلان‌شهرها در چند سال اخیر است. یوسف رشیدی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا در این ارتباط گفته است: “طی هشت سال گذشته برنامه‌های خوبی مانند استقرار استاندارد یورو ۴ در خودرو سوخت در هشت کلانشهر، تعویض قطعه کاتالیست کانورتور و کربن کنیستر خودروها توسط مراکز خدمات پس از فروش خودروها، ارتقاع استاندارد موتور سیکلت‌ها و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده بر روی کاغذ نوشته شد که در اجرای هیچ کدامشان اقدام قابل توجهی نمی‌بینیم.”
او همچنین تاکید کرده است: “علاوه بر این اقداماتی هم که انجام شد موثر نبود و در برخی مواقع شاهد راهکارهای خلق الساعه‌ای همچون آب پاشی با هواپیما و یونیزاسیدن جوی بودیم که به عکس طرح‌های مردودی بودند.”
به اعتقاد او “طی هشت سال گذشته اصلا کاری برای حل مشکل آلودگی هوای تهران انجام نشده است که بخواهیم آنرا ارزیابی کنیم”.
حالا باید دید دولت جدید چه عملکردی در خصوص حل بحران آلودگی هوا در تهران و دیگر کلان‌شهرها خواهد داشت. آیا تهرانی‌ها بعد از سال‌ها می‌توانند نفس آسوده‌ای بکشند یا باید طبق روال سال‌های گذشته به بیماری و مرگ و میر در اثر آلودگی هوا عادت کنند و از حق تنفس هوای سالم محروم شوند؟
