درحالی که انتظار می‌رفت حمله نظامی، تنها گزینه آمریکا برای حل بحران سوریه باشد، یک اظهارنظر وزیر امورخارجه ایالات متحده با استقبال گرمی از سوی دولتمردان سوری مواجه شده و افکار عمومی را به یک راه‌حل غیرجنگی دلگرم کرده است.
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا که در لندن به سر می‌برد، روز دوشنبه، ۱۸ شهریور اعلام کرد دمشق اگر می‌خواهد مانع حمله آمریکا شود، باید تا هفته آینده تمام سلاح‌های شیمیایی خود را در اختیار جامعه بین‌الملل قرار دهد.
سخنان این مقام عالی‌رتبه آمریکایی از این جهت مهم محسوب می‌شد که در آن شخص بشار اسد در زمینه استفاده از سلاح‌های شیمیایی متهم نشده بود و آن گونه که کری عنوان کرده، این سلاح‌ها در اختیار چند فرد محدود در رژیم بشار اسد است. این افراد عبارتند از بشار اسد، ماهر اسد، برادرش و یک ژنرال ارتش، که این سه نفر بر جابجایی‌ها و استفاده از سلاح‌های شیمیایی کنترل دارند. با این حال، تاکید شده که دولت آمریکا حکومت بشار اسد را مسئول می‌داند.
اما نقطه عطف کنفرانس مطبوعاتی کری آنجا بود که خبرنگاران از او پرسیدند، اسد چه کاری باید انجام دهد تا از بروز حمله نظامی آمریکا جلوگیری کند و جواب گرفتند: “او باید تا هفته آینده کوچکترین جز سلاح‌های شیمیایی خود را به جامعه بین‌المللی تحویل دهد؛ تمام آنها را، بدون فوت وقت. ولی به نظر نمی‌رسد قصد چنین کاری داشته باشد و هنوز این کار صورت نگرفته است.”
کری در عین حال تاکید کرد که راه حل بحران سوریه، نظامی نیست و حمله نظامی تنها برای بازداشتن حکومت اسد از کشتار جمعی با سلاح شیمیایی مدنظر قرار گرفته است.
تنها ساعاتی بعد سرگئی لاورف، وزیر خارجه روسیه از دولت بشار اسد خواست تا سلاح‌های شیمیایی این کشور را تحت کنترل جامعه بین‌الملل قرار دهد، آنها را بطور سیستماتیک نابود کند و به کنوانسیون منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی بپیوندد.
لاورف و کری در یک تماس تلفنی در زمینه این پیشنهاد با هم گفت‌وگو کردند اما شاید هیچ یک انتظار پاسخی مثبت و فوری را از سوی سوریه نداشتند. ولید معلم، وزیر خارجه سوریه اعلام کرده است حکومت این کشور آمادگی دارد با پذیرفتن پیشنهاد مسکو، سلاح‌های شیمیایی خود را تحت نظارت بین‌المللی قرار دهد.
ولید معلم گفته است: “من اعلام می‌کنم که به دلیل نگرانی رهبران سوریه نسبت به زندگی شهروندان خود و امنیت کشور، و اعتماد به رهبران روسیه برای جلوگیری از خشونت آمریکایی‌ها علیه مردم کشور ما، جمهوری عربی سوریه از ابتکار عمل روسیه استقبال می‌کند.”
اما سلیم ادریس، فرمانده کل ارتش آزاد سوریه، استقبال دمشق و پیشنهاد مسکو را فریبکاری دانسته و خواستار اقدام نظامی علیه سوریه شده است. او به شبکه الجزیره گفته: “اسد دروغ می گوید و معلم او پوتین دروغگوست.”
با این حال، اعلام آمادگی دولت سوریه با استقبال مواجه شده و دیوید کمرون، نخست وزیر بریتانیا گفته است اگر سوریه صداقت داشته باشد و به گفته‌اش عمل کند، این گامی بزرگ به پیش خواهد بود و باید تشویق هم بشود.
بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز می‌گوید پیشنهاد تعیین نقاطی ویژه را در داخل سوریه برای جمع‌آوری و نابودی سلاح‌های شیمیایی این کشور تحت نظارت سازمان ملل خواهد داد. دبیرکل سازمان ملل، وضعیت فعلی را یک “فلج شرم‌آور” توصیف و عنوان کرده که شورای امنیت می‌تواند از سوریه بخواهد که کنوانسیون بین‌المللی منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی را امضا کند. دمشق هنوز این کنوانسیون را امضا نکرده است.
کوتاه آمدن اسد یا فریبکاری؟
با اینکه وزارت امور خارجه آمریکا عنوان کرده گفته‌های کری تنها یک استدلال نظری بوده و به نوعی طرح پیشنهاد مستقیم از سوی این کشور زیر سئوال می‌رود اما به هرحال در صورت پا پیش گذاشتن سوریه و عمل به پیشنهاد روسیه که با “استدلال نظری” کری همسو است، افکار عمومی بیش از قبل، دولتمردان آمریکا را برای انتخاب گزینه حمله نظامی تحت فشار خواهد گذاشت.
باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا که پیش از این گفته بود استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه خط قرمز آمریکا محسوب می شود، هفته گذشته از کنگره این کشور خواست که با حمله محدود به سوریه موافقت کند. آمریکا مدعی است که حکومت بشار اسد در روز ۲۱ اوت در حومه دمشق از سلاح شیمیایی استفاده کرده که در جریان آن ۱۴۲۹ نفر کشته شده‌اند.
وزیران خارجه ۲۸ کشور اروپایی روز شنبه ۷ سپتامبر با انتشار بیانیه مشترکی، رهبری سوریه را مسئول استفاده از سلاح شیمیایی دانستند اما از پیشنهاد فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهوری فرانسه استقبال کردند که گفته بود باید تا انتشار گزارش بازرسان سازمان ملل در مورد استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه منتظر ماند. گفته می‌شود تا پایان هفته آینده این گزارش منتشر خواهد شد.
البته اولاند، حمایت کامل کشور خود را از اقدام نظامی احتمالی ایالات متحده اعلام کرده است. او گفته حمله به رژیم سوریه “محدود اما قاطع و شدید” خواهد بود، تا بشار اسد در آینده “به تکرار چنین جنایت‌هایی دست نزند.”
جان کری هم گفته برای ضربه نظامی به سوریه، “حتی بیش از حد لزوم” در میان کشورهای غربی “حمایت و علاقه به مشارکت” وجود دارد. کری پس از دیدار و گفت‌وگو با همتای فرانسوی خود لوران فابیوس، در پاریس بار دیگر تأکید کرده بود که جامعه جهانی نباید در برابر عملکرد رژیم بشار اسد بی‌تفاوت بماند.
ظریف، سوریه را دام اوباما می‌داند
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در آخرین اظهارنظرش درباره بحران سوریه گفته است که “حمله نظامی در سوریه حتما با حمله نظامی محدود تمام نخواهد شد، یک حرکتی را در جهان اسلام و در منطقه خاورمیانه ایجاد می کند که این حرکت الزاما آمریکا دیگر در اختیارش نیست و این به نفع تندرو هاست، به نفع گروه هایی است که تنش به نفع شان است از طرف دیگر ممکن است بخواهند تغییراتی در توازن قوا در داخل سوریه ایجاد کنند و این به نفع کشورها و گروه هایی است که تا کنون با حمایت های بی دریغشان از افراطیون نتوانستند توازن قوا را در سوریه بر هم بزنند. لذا دنبال بهانه ای می گردند که تغییری در میدان ایجاد کنند، به نظر من همه اینها در پایان روز شکست می خورند زیرا براساس پارادایم غیرکارآمد عمل می کنند.”
او حمله به سوریه را برای اوباما یک “دام” توصیف کرده است: “تندروها دارند دولت آمریکا را وادار به جنگ می کنند و آقای اوباما دارد در یک دامی که چندین گروه با منافع متعارض برای او گسترده اند گرفتار می شود و من فکر می کنم که درایت و عقل سلیم و منافع ایالات متحده آمریکا و منافع آقای اوباما و دولت شان حکم می کند که در این دام نیفتند و تلاش کنند یک راه حل سیاسی برای سوریه پیدا کنند چون جنگ راه حل نیست.”
آمریکا همچنان به حمله فکر می‌کند
کنگره آمریکا به زودی درباره مجوز حمله نظامی به سوریه تصمیم‌گیری خواهد کرد اما افکار عمومی این کشور همچنان ملتهب است و طیف‌های گسترده‌ای از موافقان و مخالفان حمله تا موافقان مشروط مشغول به فعالیت و تلاش برای اثرگذاری هستند. از جمله در آخرین تحرک‌ها تعدادی از متخصصان و مسئولان نهادهای حل اختلاف و ایجاد تفاهم در آمریکا با تهیه سندی به بررسی گزینه‌های حل بحران در سوریه پرداخته و نوشته‌اند: “بدون رسیدن به یک توافق سیاسی، درگیری پایانی نخواهد داشت.دیپلماسی، ابزاری ضروری است. ایالات متحده نیاز به همکاری با سازمان ملل و نهادهای دیگر در جامعه بین‌الملل دارد تا هر چه زودتر، گفتگو با همه طرف های ذینفع (از جمله روسیه و ایران) صورت بگیرد. یک دیپلماسی خلاق از سوی ایالات متحده با مشارکت جنبش های جامعهء مدنی سوریه، از جمله گروه های زنان که هم اکنون در پیشبرد صلح و مدارا در محله ها فعال هستند، ضروری است.”
همچنین تاکید شده است که “اگر کنگره رأی به حمله های هوایی بدهد، ارتش ما باید اطمینان حاصل کند که نقشه ها دقیق هستند تا از تکرار سانحه هایی شبیه آنچه در ۱۹۹۹ هنگام بمباران سفارت چین در بلگراد اتفاق افتاد، پرهیز شود. نهادهای اطلاعاتی/امنیتی ما باید مطمئن شوند که ما به دام کشتن شهروندان بیگناه نخواهیم افتاد. بنا به گزارش ها، اسد، زندان ها را خالی کرده و زندانیان را در مناطقی که هدف حمله های احتمالی ایالات متحده خواهند بود یا در نزدیکی آن ها اسکان داده است.”
