نگاه♦ چهار فصل

نویسنده
احمد باطبی

‏رویداد های فرهنگی – هنری هفته با دوربین عکاسی ثبت کرده است. 5 عکس را از آن ‏میان برای خوانندگان “ روز” بر گزیده ایم با این امید که بتوانیم در آینده هم شاهد عکس های ‏تازه او از اهالی فرهنگ وهنر باشیم.‏

در پایان هم مقاله ای در باره اکبر رادی آمده است که چاچ دوم ـن منتشر می شود، بقلم است ‏و از سایت فارسی بی بی سی برگرفته شده است.‏

نقش اکبر رادی در نمایشنامه نویسی ایرانی ‏

‎ ‎نمایشنامه نویس واقعگرا‎ ‎

جواد اعرابی

bateb1.jpg

اگر دوران مشروطیت مرجع تاریخ تئاتر در ایران با استانداردهای جهانی به حساب آید، دهه ‏‏40 خورشیدی نقطه عطفی در دنیای تئاتر ایران است.‏

پیش از آغاز دهه 40 و چند سالی پس از کودتای 28 مردادماه 1332 حرکت هایی برای به ‏صحنه بردن نمایش آغازشد. تشکیل گروه تئاتر آناهیتا، گروه اسکار و گروه تئاتر ملی در این ‏سالها اتفاق افتاد. ‏

bateb2.jpg

شاید یکی از ویژگی های این دوران وجود متون نمایشی بود که این متون چه به شکل ترجمه ‏و چه به صورت آفرینش توسط نویسندگان ایرانی مرتب در دسترس گروه های اجرایی قرار ‏می گرفت.


تئاتر ایران در این دوران برای آفرینش هنری خود دارای نمایشنامه نویس شد که از میان آنها ‏غلامحسین ساعدی (گوهر مراد)، بهرام بیضایی و اکبر رادی از جایگاه خاصی برخوردار ‏شدند.

bateb3.jpg


این سه نفر مثلثی را به وجود آوردند که با ذکر نام یکی از آنها، ناخودآگاه نام دو تن دیگر در ‏ذهن خانواده تئاتر و دوستداران تئاتر ایران تداعی می شود. ‏

در میان این سه نمایشنامه نویس، غلامحسین ساعدی یک روانپزشک بود که رمان و داستان ‏هم می نوشت و تجربه شغلی او نیز در شخصیت پردازی آثارش سهم بسزایی داشت. نوشته ‏های او عموماً برمبنای واقع گرایی شکل می گرفت که نمادگرایی درآن نیز نقش داشت. ‏

bateb4.jpg

بهرام بیضایی پژوهشگری نمایشنامه نویس و فیلمنامه نویس است که آثارش را برای ‏کارگردانی خویش می نویسد. او دغدغه هویت را دارد و سبک کاری او بر مبنای شاخص ها ‏و نشانه های نمایش شرقی و به ویژه ایرانی است. ‏

اما اکبررادی در میان این سه تن تنها نمایشنامه نویس باقی ماند. هرچند او پیش از آنکه ‏نمایشنامه بنویسد، در سن 20 سالگی به خاطر نوشتن داستان باران برنده جایزه اول موسسه ‏مطبوعاتی اطلاعات شد، اما با نوشتن اولین نمایشنامه تمرکز کاری خود را برای آفرینش این ‏گونه هنری قرار داد. ‏

bateb5.jpg

یکی از ویژگی های نمایشنامه های اکبررادی در آن است که تنها مناسب برای اجرا نیست، ‏بلکه آنها را می توان به عنوان یک داستان بلند و یا رمان خواند. در نمایشنامه های بلند او ‏تقریبا برای هر پرده یا صحنه ای عنوان ویژه ای انتخاب شده است. ‏

اکبر رادی زاده رشت است. او در سن 11 سالگی به خاطر ورشکستی پدر همراه خانواده به ‏تهران مهاجرت کرد. در رشته علوم اجتماعی وارد دانشگاه شد و معلمی شغلی بود که او با آن ‏امرار معاش می کرد. ‏

اکبر رادی نمایشنامه روزنه آبی را در سال 1339 وقتی 21 سال داشت به اتمام رساند و ‏برای مطالعه آن را به احمد شاملو داد. نمایشنامه مورد پسند احمد شاملو قرار گرفت و ترتیبی ‏داد تا شاهین سرکیسیان آنرا کارگردانی کند. ‏

نمایشنامه های اکبررادی بر مبنای واقع گرایانه نوشته شده اند و بیش از آنکه به نمادها توجه ‏داشته باشد، گزینه های دقیق از بطن زندگی در ساختار درام او راه پیدا کرده اند. درام های او ‏به خاطر همین موضوع می تواند مخاطب های عام تری را جذب خود کند. ‏

طنزهای گزنده و تلخ همراه با شور و شعف در دیالوگ های جاندارش، تاثیرپذیری از چخوف ‏و ایبسن را در آثار او نمایان می کند. ولی این تاثیرپذیری در جهت غنای نمایش است و ‏مخاطب تنها با مختصات یک زندگی ایرانی مواجه است. ‏

انتخاب شهرهای شمال کشور به ویژه شهر رشت به عنوان مکان برای اغلب نمایشنامه ها ‏یکی از ویژگی آثار اوست. ‏

منطقه شمال ایران در تحولات سیاسی، فرهنگی و هنری به ویژه هنر تئاتر نقش مهمی را در ‏تاریخ معاصر ایران ایفا کرده است، اضافه بر آنکه وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی آن، هم ‏وجه دراماتیک نمایشنامه ها را پر رنگ می کند و هم کمک شایانی به جملات شاعرانه درام ‏نویس است. ‏

اکبر رادی در چند نمایش مانند از پشت شیشه ها، خانمچه و مهتابی از شکل نمایشی رایج خود ‏خارج می شود و به نوعی بیگانه سازی نزدیک می شود ولی دیالوگ های آن دارای همان ‏ویژگی است که دیگر آثار او داراست. ‏

اگر سه دوره کاری برای اکبر رادی در نظر گرفته شود می توان آثار او را به پیش از ‏انقلاب، در آستانه انقلاب و پس از انقلاب تقسیم کرد. ‏

نویسنده در نمایشنامه های بخش اول در زمان نمایش زندگی می کند و اتفاقات نمایشی را خلق ‏می کند. مانند روزنه آبی، لبخند باشکوه آقای گیل و… در بخش دوم مانند منجی در صبح ‏نمناک در آستانه ورود به عصر تازه ای خود را برای دنیایی تازه آماده می نماید. ‏

نمایشنامه های نوشته و اجرا شده اکبر رادی در بخش سوم فاصله نویسنده از زمان نمایش ‏است که در این فاصله آنچه گذشت را به تصویر می کشد. پلکان، آهسته با گل سرخ، ملودی ‏شهربارانی و… از این جمله آثارند. ‏

اکبررادی در طول حیات خود بیش از 20 نمایش برجا گذاشته است و سه مجموعه مقالات از ‏او چاپ شده است و تنها یک مجموعه داستان به نام جاده از او منتشر شده است. ‏