سارا دیفالا
روز پنج شنبه اول دسامبر، دو روز پس از یورش به سفارت بریتانیا در تهران، سری جدید تحریم های سخت گیرانه علیه ایران آغاز شد: توقیف دارایی ۱۴۳ شرکت جدید، ۳۷ نفر و تحریم های احتمالی علیه بانک مرکزی ایران و بخش صنایع نفتی. مقامات آمریکایی اظهار داشتند که جمهوری اسلامی مستقیم به سوی دیوار در حرکت است و وارد یک “انزوای فزاینده” می شود. با این حال، چندین سال است که کشورهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده استراتژی های متفاوتی را به کار بستند تا راه حل های کارآمدی علیه ایران هسته ای پیدا کنند. اقدامی که تاکنون به نتیجه نرسیده و اعمال تحریم های متفاوت از هر نوع به خوبی نشان از موضع ضعیف کشورهای غربی دارد.
رنج و سختی مردم
با این حال، حکومت تهران به دلیل اعمال تحریم و مجازات در شرایط بسیار سخت اقتصادی قرار گرفته. برنار اورکاد، محقق در مرکز تحقیقات ملی فرانسه، در این خصوص می گوید: “شورای امنیت سازمان ملل سه بار علیه ایران تحریم هایی را به تصویب رسانده تا صنعت هسته ای این کشور را متوقف کند. ولی سخت ترین تحریم ها آنهایی بودند که توسط اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه افراد و شخصیت های حکومتی اعمال شدند. آنها لیست افراد و شرکت های تحریم شده که امکان حضور در اروپا و آمریکا را ندارند گسترش دادند. بانک ها و شرکت ها به سختی می توانند در ایران سرمایه گذاری کنند، زیرا ممکن است ازسوی دولت خودشان مجازات شوند. اکنون در وضعیت سختی بسر می بریم.” با توجه به اقرار خود سپاه پاسداران، کمبود سرمایه گذار خارجی باعث شده تا علی رغم وجود ذخایر غنی، صادرات نفت ایران کاهش یابد.
البته این تحریم ها در وهله اول بر مردم و غیرنظامیان فشار وارد کرده. برنار اورکاد در ادامه می گوید: “ایران برای دور زدن تحریم ها کالاها را از کشورهای دیگری مانند امارات متحده عربی یا به وسیله واسطه های بسیار وارد می کند که درنهایت منجر به افزایش قیمت به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد می شود. رشد اقتصادی این کشور متوقف شده و بیکاری افزایش یافته.” آزاده کیان، استاد دانشگاه، نیز همین عقیده را دارد. او می گوید: “بسیاری از شرکت داران به سمت قاچاق کالا گرایش پیدا کرده اند.”
به هرحال نظام سودجو خوب عمل می کند و از این وضعیت بهره می برد. این نظام در برابر نارضایتی افکار عمومی انگشت خود را به سوی کشورهای خارجی دراز می کند و مردم را به خصومت علیه آنها می شوراند. این روشی است که تاکنون خوب جواب داده.
کشمکش
کشورهای اروپایی درحال آماده سازی مرحله بعد هستند: قرار دادن بخش استراتژیک نفتی ایران در دستور کار از هم اکنون تا آخر ژانویه سال ۲۰۱۲. پاریس، لندن و برلین از ایده اعمال تحریم حمایت می کنند. یان ریشار، استاد مطالعات ایرانی در دانشگاه پاریس ۳، معتقد است که این راه حل را به سختی می توان عملی کرد. او می گوید: “ما در تناقض کامل قرار داریم. تحریم به شکلی احمقانه موجب افزایش قیمت یک بشکه نفت می شود، درحالی که اقتصاد غرب قادر به تحمل آن نیست. و به علاوه در آخر چینی ها و هندی ها منفعت برنده اصلی خواهند بود.”
وزیر نفت جمهوری اسلامی روز ۲۲ نوامبر درخصوص اینگونه تحریم ها به کشورهای غربی هشدار داد: “ایران هیچ مشکلی در صادر کردن نفت خود ندارد. اگر بخواهیم می توانیم از نفت به عنوان یک سلاح سیاسی استفاده کنیم.” آیا این شعار است یا یک واقعیت؟ به گفته کمیسیون اروپا، کشورهای اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۰ در حدود ۳۰ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام از ایران وارد کردند [۵ ممیز ۸ درصد نیاز سالانه]. یک سوم این میزان به ایتالیا اختصاص دارد و سپس اسپانیا، بلژیک و یونان. یان ریشار می گوید: “ایران یک کشور فقیر نیست. قیمت نفت آن در سطح خوبی مانده است و هنوز هم ذخایر خوبی در ایران وجود دارد.”
گزینه مالی
یان ریشار در ادامه می افزاید: “برعکس، اعمال تحریم در مبادلات بانکی شانس بیشتری در ایجاد مشکل برای سیاست اقتصادی ایران دارد.” ازطرف دیگر، اتحادیه اروپا بانک مرکزی ایران را نیز زیر نظر دارد. برنار اورکاد می گوید: “بانک مرکزی قلب حکومت ایران است. در صورت قطع ارتباط با این بانک، تمامی چرخه های بازرگانی در ایران، به ویژه نفت، متوقف خواهند شد.“
از دید این محقق، اگر ایران در منطقه منزوی و به عنوان یک کشور شرور شناخته شود، انزوای آن نسبی خواهد بود. او دراین رابطه می گوید: “ایران روابط خوبی با کشورهای منطقه مانند عراق، گرجستان یا ترکمنستان دارد. وضعیت با مصر نیز رو به بهبود است. انزوای این کشور بدان شکل نخواهد بود که منجر به توقف برنامه هسته ای شود. و این کشور به اندازه کافی ثروت دارد که بتواند برنامه هسته ای اش را پیش ببرد.”
گزینه نظامی
جمهوری اسلامی روز به روز قوی تر و سرکوبگرتر می شود و برنامه هسته ای اش هم درحال پیشرفت است. پس باید چه کرد؟ برخی از جنگ طلبان معتقدند که تحریم ها به اندازه کافی سختگیرانه نیستند و باید مرحله مداخله نظامی را اجرا کرد. این گزینه ای بود که توسط اسراییل مطرح شد. بسیاری از ناظران عقیده براین دارند که اینها ژست های دیپلماتیک اند و صرفاً برای ایجاد تنش و گرم کردن تنور تحریم و مجازات مطرح می شوند. بی شک چین و روسیه در این زمینه از حق وتوی خود در شورای امنیت استفاده خواهند کرد و اجرای عملیات یک جانبه نیز بسیار سخت به نظر می رسد. ایالات متحده نمی خواهد برای چندمین وارد یک نبرد شود، درحالی که سربازانش هنوز در عراق و افغانستان حضور دارند. به ویژه اینکه ایران به مانند لیبی نیست و یک مداخله نظامی می تواند پیامدهایی غیرقابل پیش بینی به دنبال داشته باشد.
بن بست
برنار اورکاد می گوید: “زمانی که از گزینه های امکان پذیر سخن می گوییم، اغلب مذاکرات و مسؤولیت پذیری را فراموش می کنیم. سال ۲۰۰۳ تنها سالی بود که موفق شدیم برنامه هسته ای ایران را متوقف کنیم. در آن سال سه وزیر امور خارجه آلمان، بریتانیا و فرانسه ایران را جدی گرفتند و با دولت این کشور وارد مذاکره شدند.”
آزاده کیان متعقد است که باید حاکمیت را نشانه گرفت. او می گوید: “باید اعمال فشار کرد، ولی هوشمندانه. چرا ایران را از سازمان های بین المللی که در آنها عضویت دارد خارج نمی کنند؟ فکر می کنم که این رویکرد حکومت را ضعیف خواهد کرد.”
منبع: نوول ابزرواتور، ۲ دسامبر
