نگرانی در مورد سرطان در ایران افزایش یافته است. مردم هر چه بیشتر با موارد سرطان در اطراف خود مواجه می شوند. آیا سونامی سرطان در ایران صحت دارد یا اینکه آمار سرطان در ایران کمتر از میزان واقعی است؟
۱- نظام ثبت سرطان در ایران تا سال ۱۳۸۶ تنها بر پایه گزارش مراکز پاتولوژی بود. از سال ۱۳۸۷ برنامه ثبت سرطان در ۱۵ استان پر جمعیت به عنوان مکمل پاتولوژی اجرا شده است. اما چون در موارد زیادی نمونه برداری انجام نمی‌شود و تشخیص بر مبنای علایم بالینی است، در مورد سرطان کم شماری وجود دارد.
۲- با توجه به نبود برنامه ملی غربالگری، ثبت و کنترل سرطان، بویژه در مورد سرطان‌های پروستات، پستان و روده و مقعد (colorectal)، آمار این بیماری در ایران کمتر از میزان واقعی است و این موضوع در تحقیقات دانشگاهی و اظهار نظر مسئولان و متخصصان بارها منعکس شده است.
وزارت بهداشت ایران در روزهای گذشته اعلام کرد غربالگری سه سرطان پستان، روده بزرگ و دهانه رحم را آغاز کرده است.
۳- آمار فعلی که بروز سرطان را در ایران بین ۱۲۷ تا ۱۵۰ نفر در صدهزار نفر اعلام می‌کنند بسیار پایین تر از آمار کشورهایی است که نظام غربالگری ملی و برنامه ثبت موارد سرطان را اجرا می کنند. برای مثال در بریتانیا (با جمعیتی تقریبا نزدیک به ایران) این رقم ۳۳۰ در صدهزار نفر است.
۴- به گفته دکتر محمدرضا قوام، رئیس انجمن رادیوتراپی انکولوژی ایران، “هنوز ثبت موارد بدخیم سرطان براساس استاندارد بین‌المللی که در هر ۱۰۰ هزار نفر است، در وزارت بهداشت انجام نمی‌شود اما به زودی این امر نیز انجام می‌شود.”
۵- سرطان‌های شایع در مردان ایرانی (بجز سرطان پوست) عبارتند از معده، مثانه، پروستات، روده، ریه و مری. (در منابع مختلف تفاوت‌هایی وجود دارد).
۶- پنج سرطان شایع در زنان ایرانی (بجز سرطان پوست) عبارتند از پستان، روده، معده، مری، تخمدان. (در منابع مختلف تفاوت‌هایی وجود دارد)
۷- شایعترین سرطان در ایران در بین مردان سرطان معده و در بین زنان سرطان پستان است اما مهمترین عامل مرگ بر اثر سرطان چه در بین زنان و چه در بین مردان بر اثر سرطان دستگاه گوارش است.
۸- در مجموع شایعترین سرطان در ایران سرطان های دستگاه گوارش (مری، معده، روده، مقعد) است. گفته می‌شود تقریبا تا نیمی از موارد سرطان در ایران سرطان دستگاه گوارش است.
۹- سرطان روده بزرگ دومین سرطان شایع در زنان و چهارمین سرطان شایع در مردان ایرانی است. در ۱۰ سال اخیر شیوع این سرطان در ایران بسیار بیشتر شده است.
۱۰- شیوع سرطان روده بزرگ در استان‌های شمالی مانند گیلان، مازندران، آذربایجان شرقی، تهران و سمنان بیشتر است.
۱۱- سرطان‌های دستگاه گوارش در مناطق شمالی ایران بسیار شایع است. اردبیل بالاترین میزان سرطان معده را کشور دارد و حتی در بعضی تحقیقات گفته شده اردبیل بالاترین میزان سرطان معده را در دنیا دارد.
۱۲- در شمال شرقی ایران سرطان مری بسیار شایع است. گلستان، مازندران و خراسان بالاترین آمار را دارند، آمار سرطان مری در این استان‌ها جزء بیشترین‌ها در دنیا به شمار می رود.
۱۳- از طرف مقابل استان‌های جنوبی از جمله کرمان و سیستان و بلوچستان پایین‌ترین آمار را در سرطان‌های دستگاه گوارش دارند. بالاترین میزان مرگ بر اثر سرطان‌های دستگاه گوارش در استان کردستان است.
سرطان دستگاه گوارش بویژه سرطان معده در شرق آسیا شیوع بسیار دارد و شمال ایران در واقع روی کمربند سرطان معده قرار دارد.
۱۴- هزینه سرطان را در ایران ماهانه بطور متوسط ۳.۳۲ میلیون تومان تخمین زده‌اند. گرانترین سرطان، سرطان پستان با ۴.۳ میلیون تومان است.
۱۵_ درباره شیوع سرطان‌های دستگاه گوارش در ایران عوامل مختلفی مطرح شده است، از جمله ژنتیک. با این حال نگاهی به عوامل خطرساز می‌تواند سرنخ‌هایی به دست دهد.
۱۶- هلیکوباکتر پایلوری: این باکتری که گفته می شود نیمی از مردم دنیا به آن آلوده هستند و عامل ایجاد زخم معده و دوازدهه است. هلیکوباکتر پایلوری مهمترین عامل خطرساز در سرطان معده می‌دانند. با این حال باید تاکید کرد بسیاری از کسانی که هلیکوباکتر دارند سرطان معده نمی‌گیرند.
در تحقیقاتی که در ایران انجام شده شیوع هلیکوباکتر در استان‌های شمالی بیشتر از استان‌های جنوبی مثل کرمان و سیستان و بلوچستان است، حتی شیوع هلیکوباکتر در اردبیل را تا ۹۰ درصد تخمین زده‌اند.
به این ترتیب غربالگری برای هلیکوباکتر می تواند نقش بسیار مهمی در مبارزه با این عفونت داشته باشد که بطور معمول با دو هفته درمان با آنتی بیوتیک از بین می رود.
۱۷- سیگار عامل مهمی در ایجاد سرطان بویژه سرطان دستگاه گوارش است. به گفته وزارت بهداشت ایران بیش از پنج میلیون نفر در ایران سیگار می کشند.
۱۸- تردیدی نیست که تغذیه نقش مهمی در سرطان های دستگاه گوارش دارد. از مهمترین عوامل تغذیه‌ای که مطرح شده می توان به وارد زیر اشاره کرد:
۱۹- چای داغ: چای رایج‌ترین نوشیدنی ابرانیان است که آن را “لب‌سوز” می پسندند. خوردن چاغ داغ که باعث آسیب حرارتی به مری و معده می شود بعنوان یکی از عواملی که ایرانیان را به این بیماری مستعد می کند سالهاست که مطرح است.
۲۰- شور و ترشی: ایرانیان به ترشی (سبزیجاتی که در سرکه پرورانده شده) و شور (سبزیجاتی که در آب نمک پرورانده شده) علاقه زیادی دارند در صورتی که مصرف زیاد این خوردنی ها به عنوان عوامل خطرساز سرطان معده مطرحند. بطور کلی نمک زیاد یکی از عوامل مستعد کننده به سرطان دستگاه گوارش است.
۲۱- نیترات و نیتریت: نیتریت و نیتریت که بحث وجود آنها در آب آشامیدنی مطرح است از عوامل مستعد کننده سرطان دستگاه گوارش است. هر چند گفته می شود نیتریت و نیترات در آب آشامیدنی مردم زیر حد مجاز است اما اگر میزان آن بالا باشد می تواند جزء عوامل خطرساز قرار گیرد.
۲۲- گوشت: خوردن گوشت زیاد بعنوان یکی از عوامل ایجاد سرطان بویژه در روده مطرح است و از طرف دیگر خوردن میوه و سبزی تازه یکی راه‌هایی جلوگیری از سرطان‌های دستگاه گوارش است.
برخی تحقیقات نشان داده‌اند سیر، اثر پیشگیرانه در سرطان‌های دستگاه گوارش دارد هر چند شواهد در این زمینه قوی نیست.
۲۳- سرخ کردن: هر چند تحقیقات دقیقی درباره راج‌ترین شیوه پخت غذا در ایران وجود ندارد اما بسادگی می‌توان گفت بسیاری از غذاهای ایرانیان با سرخ کردن تهیه می شوند. پرهیز از سرخ کردن و روی آوردن به روش‌های سالمتر مثل آب پز کردن و گریل کردن در کاهش خطر ابتلا به بیماری ها نقش دارد.
۲۴- چاقی و الکل، سبک زندگی و تغذیه غربی: هر دوی این عوامل در ایجاد سرطان‌های دستگاه گوارش نقش دارند. مثل دیگر سرطانها سبک زندگی مهمترین راه جلوگیری از سرطان است.
کاهش مصرف نمک و قند، ورزش و تحرک، تغییر عادت‌های غذایی و جدی گرفتن علائم گوارشی طولانی مدت نقش مهمی در پیشگیری دارند.
۲۵- دلایل دیگری هم مثل آب و هوا، مصرف تریاک، استفاده از یخچال برای نگهداری غذا و عوامل اقتصادی و اجتماعی هم برای شیوع زیاد سرطان های دستگاه گوارش در نیمه شمالی ایران مطرح شده است.
۲۶- علائمی مثل ترش کردن، سوزش سردل، دشواری در فرو دادن غذا، سوءهاضمه (نفخ و آروغ زیاد)، درد معده، تغییر متناوب اجابت مزاج، دیده شدن خون در مدفوع یا استفراغ، کاهش وزن بدون علت مشخص اگر مدتی طول بکشند باید جدی گرفته شوند و به پزشک مراجعه شود.
۲۷- اگر بستگان درجه اول به سرطان گوارش مبتلا شده اند و اگر بیش از ۴۵ سال سن دارید از پزشک بخواهید آزمایش های تشخیصی را بطور مرتب برای شما انجام دهد.
۲۸- در بریتانیا بتازگی تحقیقی انجام شده درباره اینکه چرا مردم علائم سرطان را نادیده می گیرند. نتایج این تحقیق را می‌توان به کشورهای دیگر هم تعمیم داد. مهمترین دلایل برای عدم مراجعه زودهنگام عبارتند از:
ناآگاهی از علائم بیماری، ترس از شنیدن خبر بد، بی اعتمادی به پزشکان و بی خیالی و سهل انگاری.
۲۹- براساس آمار سازمان بهداشت جهانی سالانه حدود ۲۰ هزار نفر در افغانستان به سرطان مبتلا می شوند و از این میان ۱۶ هزار نفر جان خود را از دست می دهند.
با توجه به نبود برنامه غربالگری و ثبت ملی موارد سرطان در افغانستان می توان به این نتیجه رسید که آمار واقعی در افغانستان بیشتر از این است.
۳۰- در افغانستان نیز شایعترین سرطانها در بین مردان، معده، مری، ریه، سرطان لنفاوی (لنفوم غیر هاجکین)، لب و روده است.
در زنان نیز سرطان پستان، دهانه رحم، رحم، معده، مری و لب هستند.
به این ترتیب سرطان های دستگاه گوارش در افغانستان هم درصد بالایی از سرطان ها را تشکیل می دهند. شیوع سرطان معده در ایران و افغانستان تقریبا مشابه است.
بطور کلی در چهار کشور ایران، افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان میزان سرطان معده به نسبت متوسط جهانی بالاست.
منبع: بی‌بی‌سی