لوسیانو زاکارا
تدابیر تنبیهی اعمال شده از سوی غرب علیه ایران در کوتاه مدت ناکارآمد ظاهر شده اند. به نظر می رسد این راه مناسبی برای اینکه دولت جمهوری اسلامی و سران سیاسی این کشور سیاست خارجی خود را تغییر دهند نیست.
در ماه سپتامبر، اقامت محمود احمدی نژاد در نیویورک در زمان برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل، به مانند دیگر دیدارهای سابق او، برای هیچ کس قابل چشم پوشی نبود. ولی جدا از اظهارات جنجال برانگیز وی در مورد حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، باید به پیامی اشاره کنیم که او سعی داشت به جامعه بین المللی منتقل کند: نقشی که ایران پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق می تواند در خاورنزدیک ایفا نماید.
او با ارائه پیشنهاد برگزاری یک کنفرانس بین المللی در تهران در مورد تروریسم و نام گذاری سال ۲۰۱۱ به عنوان سال خلع سلاح هسته ای، این طور وانمود کرد که نیت اش انجام اقداماتی برای ایجاد ثبات در خاورمیانه است. احمدی نژاد در آغاز دوره دوم ریاست جمهوری خود در سال گذشته نیز حق ایران در حل و فصل معضلات بزرگ جهانی به همراه کشورهای بزرگ را به رسمیت شناخت. در این راستا، سخنان اخیر وی تنها یکی از اهداف موجود در چشم انداز سیاست خارجی اش را مشخص می سازند که آن نیز برای تحقق یافتن به منابع و امکاناتی نیاز دارد.
به موازات این مسأله، احمدی نژاد به انتقاد از رویکرد دوگانه موجود درسازمان های بین المللی مانند سازمان ملل و آژانس اتمی پرداخت. از زمانی که ریاست آژانس اتمی را یوکیا آمانو برعهده گرفته، وی به شدت از سوی محافل سیاسی جمهوری اسلامی و همچنین دولت این کشور مورد انتقاد قرار گرفته؛ او اخیراً ورود چندین بازرس آژانس به ایران را تکذیب کرد. آنچه آمانو را مورد مؤاخده قرار می دهد، تغییر رفتار و شیوه بیان او در مورد پرونده هسته ای ایران پس از فشارهای مستقیم ایالات متحده است. بیطرفی البرادعی در بیان اظهارت و صدور قطعنامه ها، علی رغم اختلافات سنگین میان دو طرف، به تداوم بازرسی های بین المللی، همکاری ها و مذاکرات کمک می کرد. ازطرف دیگر، آخرین قطعنامه آژانس اتمی در نوامبر ۲۰۰۹ و چندین بیانیه که در دوره آمانو صادر شده، از نظر مقامات جمهوری اسلامی بسیار خصمانه بوده است و آن را به طرفداری متعمدانه یک سازمان بین المللی تعبیر کرده اند.
با اینکه چندین تحلیلگر ایرانی استدلال های احمدی نژاد در مورد تئوری توطئه ایالات متحده در ۱۱ سپتامبر را ناکافی دانسته اند، ولی حضور او در یک مجمع بین المللی عالی رتبه موجب تحسین برخی کشورها از “دیپلماسی عمومی و درعین حال شخصی” وی در زمینه ایجاد بستر مناسب برای مذاکره با دولت اوباما شد. و همین اختلافات است که رییس جمهور فعلی ایران را از بسیاری از مقامات و سران جمهوری اسلامی متمایز ساخته، زیرا سیاست خارجی این کشور از نظر سنتی مکانیسم مشخصی دارد که با تهدیدهای خارجی به مبارزه برمی خیزد.
در محافل دیپلماتیک و آکادمیک جمهوری اسلامی همواره اعتقاد براین بوده که ایالات متحده، چه در زمان دولت های جمهوریخواه و چه در زمان دولت های دموکرات، نسبت به ایران سیاست خاصی را اعمال کرده است. این رویکرد حتی در دوره صدارت هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی که سخن از گشایش و عملگرایی بود نیز وجود داشت. به همین دلیل، آنها معتقد نیستند که پس از تنش های دوطرفه ای که از سال ۲۰۰۵ تاکنون پیش آمده، بتوان شرایط را در میان مدت بهبود بخشید. حتی آخرین تحریم یک جانبه ایالات متحده علیه هشت مقام عالی رتبه جمهوری اسلامی در ارتباط با رویدادهای پس از انتخابات سال ۲۰۰۹، ازطرف رهبران این کشور به عنوان دخالت در امور داخلی و مصالحه دولت آمریکا با نیروهای اصلاح طلب در داخل کشور تلقی شد.
ازطرف دیگر، آخرین سری تحریم ها که در ژوئن ۲۰۱۰ به تصویب رسید، از حمایت شفاف روسیه و چین برخوردار بود و آنها عملاً از حمایت سیاسی ایران دست برداشتند. این مسأله باعث شد تا روسیه به عنوان شریک استراتژیک اصلی ایران در زمینه صنایع هسته ای و تسلیحاتی به شدت به مفاد قطعنامه ۱۹۲۹ عمل کند و تحویل موشک های اس ۳۰۰ را به تعویق اندازد. رییس جمهور مددوف همچنین دستور داد که از ورود برخی از مقامات عالی رتبه نظامی و علمی ایرانی که معمولاً به راحتی به خاک روسیه وارد می شدند، ممانعت بعمل آید.
با این حال، انزوای سیاسی ایران تاکنون با کاهش مبادلات بازرگانی این کشور با خارج ارتباطی نداشته. تحریم بنزین و محدود کردن مبادلات بانکی با سازمان های اروپایی که اصلی ترین اهداف تحریم های بازرگانی بودند، با افزایش تجارت دوجانبه با چین، هندوستان، عراق و دیگر کشورهای آسیای مرکزی جبران گردید. عملگرایی منطقه ای ایران در این رابطه بدون اینکه کاهش روابط اروپا و ایالات متحده بر گسترش اقتصادی این کشور تأثیر گذارد، نتیجه داده است.
عدم کارآیی تحریم ها در کوتاه مدت و برداشت منفی سران جمهوری اسلامی از آنها، امکان تغییر رفتار سران این کشور در سیاست های خارجی شان را به صورت کوتاه مدت برای دستگاه های بین المللی به وجود نخواهد آورد. با توجه به اینکه تصمیم های اتخاذ شده در زمینه سیاست خارجی صرفاً به رییس جمهور مربوط نمی شوند، مشکل بتوان امکان تغییر و تحول را متصور شد.
نباید فراموش کنیم که چنین تحولاتی حتی در زمان رییس جمهور اصلاح طلب محمد خاتمی نیز امکان پذیر نبود، ولی حداقل این چند قدمی که اکنون ازطرف احمدی نژاد به سوی ایالات متحده برداشته شده، نشان از تغییر رویه نهاد تصمیم گیرنده دارد.
منبع: ال پائیس، ۱۵ اکتبر
