نادر کرمی
چندی پس از آنکه هاشمی رفسنجانی در دیدار با زنان احزاب اصولگرا اعلام کرد دیه زن و مرد می تواند برابر شود و با اشاره به نقش مجمع تشخیص مصلحت تلویحا خواستار ارائه طرحی در مجلس در این زمینه شد، آیت الله یوسفعلی صانعی نیز در پایان درس خارج فقه خود در مدرسه فیضیه قم طی سخنانی “دفاع از حقوق زنان را وظیفه همگان دانست.”
آیت الله صانعی در ایران به عنوان فقیهی مدافع حقوق بشر شناخته می شود و فتوایش در مورد تعیین سن 13 سالگی برای سن تکلیف دختران بازتاب وسیعی در میان اقشار مختلف جامعه داشته است و همین فتوا بعلاوه سایر نظریات نوگرای وی به ویژه در مورد مسائل زنان موجبات محبوبیت فراوانی را برای این فقیه و حقوقدان اسلامی فراهم آورد.
آیت الله صانعی در سخنرانی خود در مدرسه فیضیه با اشاره به ایام شهادت حضرت زهرا (س) و با مهم دانستن بحث حقوق زنان در جامعه، منبع بسیاری از احکام تبعیض آمیز در مورد زنان را نامعتبر و قابل بررسی دانسته و گفته است: “در باب ترک اطاعت و پیروی از زنان 12 روایت ذکر شده است. وقتی این روایات را بررسی میکنید میبینید که هشت روایت آن یا مرسله است یا مرفوعه یا هم مرسله است و هم مرفوعه و روایتهای معتبری نیستند. چهار روایت باقی میماند که وقتی این روایات را هم بررسی میکنیم درمییابیم که این روایات هم خلاف عقل است هم خلاف قرآن. مگر معنا دارد که اگر زنی ما را توصیه کرد به کار خیر و خوبی همچون نماز خواندن و جهاد رفتن، ما بخواهیم با استناد به روایتی که میگوید زنها وقتی میگویند کار درستی انجام بده، شما مخالفت کنید و خلاف آن را انجام دهید!”
وی با هشدار نسبت به سوابق تاریخی برخی از روایات مجعول افزوده : “به همه شماها توصیه می‌کنم که دقت کنید در برخی روایات ببینید چه جریانی پشت سر این روایات بوده است. روایتی که می گوید هر کاری که مرد با نقشه زن آن را انجام دهد ملعون است و شوم، چه مسألهای را دنبال میکند. آیا احتمال نمیدهید که این روایات جعلی باشد، و اگر جعلی هست ریشه جعل کجاست؟ چرا در کنار همه آن حرفها دقت نمیکنیم که عمده این روایات با ضعف سند و ارسال به رسول ا… و حضرت علی(ع) نسبت داده شده اند. خوب این چه علتی دارد.”
این مرجع تقلید تصریح کرد که: “معنای برخی از این حرفها و این روایات این است که اصلاً زنها را بگذاریدکنار و حقوق آنها را نادیده بگیرید یعنی نیمی از جمعیت جهان را به امام صادق به امیرالمؤمنین و حضرت رسول (علیهم السلام) بدبین کردن.”
اما مهمترین بخش سخنرانی آیت الله صانعی سخنانی است که طی آن این مرجع تقلید از موضوع دفاع از حقوق زنان به عنوان یک وظیفه یاد کرده و خاطر نشان ساخته است که: “همه وظیفه داریم نسبت به دفاع از حقوق زنها و حقوق همه انسانها تلاش نماییم، روحانیون و دانشگاهیان با انجام کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی و نمایندگان مجلس هم از طریق قانون گزاری که اخیراً هم حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی که هم صاحب نظرند وهم صاحب رأی از نمایندگان مجلس درخواست کردند در جهت تصویب قانون برابری دیه مرد و زن اقدام کنند و من امیدوارم رفته رفته بسیاری از این مسائل و مشکلات حل شود.”
در حالی که آیت‌الله صانعی با استقبال از طرح هاشمی رفسنجانی برای برابری دیه زن و مرد، خواستار تلاش نمایندگان مجلس برای اصلاح قوانین جزایی شده است، در تحولی غیرمنتظره محسن غرویان از مشهور ترین روحانیون محافظه کار و شاگرد مصباح یزدی نیز به جمع روحانیونی پیوست که خواستار برابری دیه زن و مرد شده اند.
محسن غرویان که در جدیدترین گفتگو با ایسنا خود را منتقد مواضع سیاسی موسسه امام خمینی در قم معرفی کرده است، گفته است: “ بعضی از فقها نظرات فقهی‌شان را براساس مبانی عقلی و فلسفی بیان می‌کنند، ولی تعدادی از آنها هم، بهای کمتری به عقل می‌دهند و براساس آیات و روایات (نقلیات) احکام فقهی را صادر می‌کنند. این در حالی است که در آینده با پیشرفت و تکنولوژی به سمتی خواهیم رفت که فقها مجبور می‌شوند از عقل در استنباط احکام بیشتر استفاده کنند.
وی خاطرنشان کرده که “برای نمونه اخیرا در رابطه با دیه زن و مرد، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی صریحا اعلام کرد که به لحاظ حضور اقتصادی زن در جامعه و نقشی که زنان در تولید ثروت در جامعه دارند، باید دیه زن و مرد برابر باشد، در همین راستا بنده نیز با این اظهار نظر موافقم.”
منتقد هاشمی رفسنجانی که در بحث منشاء حکومت دینی در ایران جنجال های زیادی را به پا کرد، همچنین گفته است: “آیت‌الله هاشمی رفسنجانی پیشنهاد کرده که طرحی در رابطه تساوی دیه زن و مرد به مجلس داده شود. این طرح اگر در شورای نگهبان رأی نیاورد، به مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهد رفت و احساس می‌کنم که در مجمع رای خواهد آورد.”
شاگرد مصباح یزدی افزوده است: “طرح مساله تساوی دیه زن و مرد، نشان‌دهنده تاثیرگذاری عقل در اجتهاد است و فقها با درک شرایط امروز جامعه و پذیرفتن حضور فعال زنان در عرصه‌های مختلف، حکمی فقهی را که نصی هم از آن در قرآن وجود ندارد، درصدد اصلاح آن برآمده‌اند.”
اظهارنظرهای این روحانیون که از طیف های مختلف اصلاح طلب، میانه رو و محافظه کار هستند، امیدهای زیادی را برای اصلاح قانون مجازات اسلامی در فصل دیه ایجاد کرده است. اینک فعالان حقوق زنان بایستی نگاه خود را به نماینگان مجلس بدوزند تا طرحی که پیشاپیش هاشمی رفسنجانی انتظار آن را در مجمع تشخیص می کشد، به صحن مجلس آورند.