شیرین معتمد
سورنا هاشمی، همان دانشجویی که در فیلم معروف افشای رسوایی اخلاقی معاون دانشگاه زنجان حضور دارد و مانع فرار معاون دانشجویی از صحنه ی جرم می شود، روزسه شنبه توسط دادگاه انقلاب زنجان بازداشت شد تا این پرونده ی جنجالی و کم سابقه وارد مرحله ی جدیدی بشود. سورنا در حالی بازداشت شد که حسن مددی با یک صیغه نامه محرمیت از اتهامات تبرئه شد و به تهران آمد تا به احتمال زیاد یکی از پست های کلیدی وزارت کشوری را اشغال کند که وزیر آن با اتهام جعل مدرک روبه روست.
سورنا هاشمی متولد 1364،عضو انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه زنجان و دانشجوی روانشناسی این دانشگاه است. پیش از هاشمی که حضوری آشکار تر از همه در آن فیلم جنجالی دارد، بهرام واحدی دبیر انجمن اسلامی دانشجویان زنجان و سه فعال دانشجویی دیگر این دانشگاه به نامهای حسن جنیدی ، آرش رائیجی و پیام شکیبا بازداشت شده بودند. گزارش زیر به بررسی ابعاد مختلف پرونده ی دانشگاه زنجان و بازداشت سورنا هاشمی،بهرام واحدی و دیگر فعالین دانشجویی دانشگاه زنجان اختصاص دارد.
اخلاقی یا غیر اخلاقی؟
ماجرا از یک فیلم چند دقیقه ای آغاز شد، فیلمی که ًمعاونت دانشجویی دانشگاه زنجان- دکتر مددی- را در موقعیت فراهم آوردن مقدمات تعرض جنسی به یک دختر دانشجو نشان می داد. بلافاصله پس از پخش خبر این ماجرا، اعتراضات گسترده ی دانشجویی در دانشگاه زنجان آغاز شد و شدت اعتراضات رییس دانشگاه را وادار به عذر خواهی از دانشجویان کرد. رییس دانشگاه نه تنها تقصیر معاون خویش را پذیرفت بلکه بابت چنین انتصابی ابراز تاسف هم کرد؛ حتی روزنامه ی کیهان نیز ضمن خط و نشان کشیدن برای دانشجویان معترض، لزوم برخورد با “مسئول خاطی” را یاد آور شد.
مسعود بهنود دو روز پس از ماجرای زنجان در باره ی این واقعه نوشت: “آن چه پریروز در زنجان اتفاق افتاد، باید از خوابمان بیدار کند. نه دفعه اولی است که یک صاحب مقام دست به دامن یک دختر زده است، نه مخصوص ایران است، و نه ریاکاری در امثال معاون دانشگاه زنجان یا آن فرمانده نیروی انتظامی خلاصه شده است که خود را متعبد و مومن، دلخون و فدائی نهی از منکر نشان دهند اما چون به پنهان می روند آن کار دیگر می کنند. سابقه این تزویر اگر از همان زمان حافظ شروع شده باشد هم دست کم ششصد سال تاریخ ریاکاری است….در فیلمی که در یوتیوب هست، بدون آنکه کار ما باشد داوری، که قضاوت کار قاضی است و کار هر کس نیست، اینکه شخصی که در مقام معاون دانشگاه تا یک لحظه پیش هارت و هورت می کرد و برای دانشجوها خط و نشان می کشید حالا در برابر بچه ها مانند جوجه ای به دام افتاده و هی به در و دیوار می زند، برای آن موبایل است.”
سعید قاسمی نژاد از اعضای گروه دانشجویان لیبرال نیز در برابر کسانی که انتشار این فیلم را مذموم می دانستند نوشت: “چگونه می توان اقدام یک عده دانشجو در افشای سوءاستفاده ی یک مدیر دولتی از موقعیتش جهت ارضای نامشروع نیازهای جنسی اش از طریق اجبار یک دختر مستاصل و درمانده در پیچ و خم کمیته ی انضباطی را غیر اخلاقی دانست؟” به عقیده ی این فعال دانشجویی: “افشای سوء استفاده ی مقامات از قدرتشان در هر رده ای که باشند نه تنها غیر اخلاقی نیست بلکه اتفاقا کاملا اخلاقی و در راستای وظایف شهروندی افراد است.” قاسمی نژاد اضافه کرد: “عده ای می خواهند تصور خود از ان قضیه را به زور بر تن واقعیت کنند و به این ترتیب بر مبنای ذهنیات شخصی و سفسطه بافی و نه با تکیه بر دلایل موجه اقدام دانشجویان را تخطئه کنند.“
سعید قاسمی نژاد همچنین در گفتگو با خبرنگار روز اظهار داشت: “شما نمی توانید به دموکراسی معتقد باشید و در عین حال مخالف مقابله با سوءاستفاده ی افراد از قدرت باشید در بزرگترین کشورهای دموکراتیک هم البته در مقیاسی بسیار بزرگتر رسوایی هایی مشابه واترگیت برای نیکسون یا مونیکا گیت برای بیل کلینتون بدون هیچ مسامحه ای توسط شهروندانی که در قبال حفظ حدود و ثغور قدرت سیاسی احساس مسئولیت می کردند و سوءاستفاده از قدرت را موجب انهدام دموکراسی می دانستند افشا شده است.”
به اعتقاد وی: “در این مورد خاص هم به نظر می رسد افرادی مثل بهرام واحدی و سورنا هاشمی تنها به وظیفه ی اخلاقی خود به عنوان شهروندان مسئول عمل کرده اند وگرنه می توانستند خیلی ساده از کنار این قضیه بگذرند و اجازه دهند رییس کمیته ی انصباطی به ظلم و تعدی خود در حق دختران دانشجو ادامه دهد.” به عقیده ی قاسمی نژاد: “دانشجویان دانشگاه زنجان ترجیح داده اند مسئولانه و بر اساس شجاعت دموکراتیک عمل کنند و این البته قابل تقدیر است نه مستوجب تقبیح”
قانونی یا غیر قانونی؟
آیا اقدام دانشجویان دانشگاه زنجان غیر قانونی بوده است؟
یک استاد حقوق جزای دانشگاه به شرط محفوظ ماندن نامش در این مورد به خبرنگار روز می گوید : “تحقق جرم حداقل محتاج دو عنصر است یک عنصر مادی و یک عنصر معنوی، عنصر مادی همان فعل مجرمانه است و عنصر معنوی شامل قصد مجرمانه است. من فیلم را چند بار به دقت مشاهده کردم و در این فیلم هیچ نشانه یا حتی اماره ای از عمل مجرمانه ی دانشجویانی که وارد اتاق می شوند دیده نمی شود،بلکه ظن قوی بر فراهم آوردن مقدمات یا باصطلاح حقوقدانان جزایی «شروع به جرم» توسط معاون دانشجویی مزبور دیده می شود که البته قضاوت در این مورد مستلزم انجام تحقیقات دقیق و مستقلی است که متاسفانه در ساختار قضایی کنونی امیدی به انجام آنها نیست؛ به هر حال موضوع بحث ما دانشجویان حاضر در فیلم هستند که هیچ عمل مجرمانه ای انجام نمی دهند ضمن اینکه با توجه به اوضاع و احوال و با توجه به خرد مستقل قضایی می توان استنباط کرد که این دانشجویان هیچ قصد مجرمانه ای(چه عام و چه خاص) برای اشاعه ی منکر تشویش اذهان عمومی، اقدام علیه امنیت ملی و از این قبیل جرائم را ندارند و اساسا انگیزه ی شان شرافتمندانه و خیر خواهانه است، بدین ترتیب مسلم این است که در این قضیه در مورد عمل دانشجویان هم عنصر مادی و هم عنصر معنوی جرم مخدوش است و با توجه به (اصل برائت و قاعده ی درء) نمی توان حکم به مجرمیت آنها داد مگر اینکه دلیل محکمه پسندی در تحقیقات مستقل به دست آید که بنده بنا به سوابق و شواهد امیدی به انجام یک دادرسی عادلانه و تحقیق اصولی در این مورد ندارم.“
محمد علی دادخواه و امیر رییسیان، وکلای سورنا هاشمی و بهرام واحدی و چند تن از دانشجویان دیگر زنجانی نیز معتقدند موکلین شان در این پرونده هیچ جرمی مرتکب نشده اند و اساسا هیچ مستندی برای مجرم بودن این دانشجویان ارائه نشده است. رییسیان معتقد است: حتی با کشدار ترین تفاسیر قضایی نیز نمی توان اتهاماتی نظیر اشاعه ی فحشا و منکر یا اقدام علیه امنیت ملی را به سورنا هاشمی و دیگر متهمین پرونده ایراد کرد. محمد علی دادخواه هم نسبت به روند رسیدگی به این پرونده معترض و معتقد است قواعد معمول دادرسی در مورد موکلینش رعایت نشده. همان طورکه رییسیان هم می گوید اساسا مشخص نیست سورنا هاشمی را بر اساس چه قرار و تصمیم قضایی بازداشت کرده اند.
نحوه بازداشت سورنا هاشمی و دیگران
براساس گزارش های پایگاههای خبری ادوارنیوز و خبرنامه ی امیر کبیر که به منابع دانشجویی نزدیک هستند “در پی هجوم روزگذشته نیروهای امنیتی به منزل سورنا هاشمی، وی خود را به دادگاه انقلاب زنجان معرفی کرد. و دادگاه زنجان قرار نیابت به دادسرای تهران را نپذیرفت.امروز صبح، سورنا هاشمی، خود را به دادگاه انقلاب زنجان معرفی کرد و براساس اخبار رسیده، اتهام وارده به وی، برانگیختن و تشویش اذهان عمومی علیه امنیت ملی بوده است. به غیر از مدعی العموم، دکتر مددی(معاون خاطی دانشگاه زنجان) و خانم تبریزی (همسر دکتر مددی) و دختر قربانی حادثه از دانشجویان دانشگاه زنجان شکایت کرده اند، اما هنوز هیچ اطلاعی از دلیل شکایت آنها در دست نیست.از وضعیت بهرام واحدی، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه زنجان و پیام شکیبا، عضو سابق انجمن اسلامی دانشگاه زنجان، حسن جنیدی و آرش رائیجی اطلاعی در دست نیست و دادستان زنجان همچنان حاضر به هیچ نوع اظهار نظری در این رابطه نیست.“
در این مورد امیر رییسیان که به همراه محمد علی دادخواه وکالت سورنا هاشمی،بهرام واحدی و چند تن دیگر از دانشجویان در گیر در این پروند را بر عهده دارد به “ادوار نیوز” گفته است: “به دنبال احضار و همچنین تلاش ماموران برای بازداشت سورنا هاشمی، موکلش به دلیل اینکه خود را بی گناه می داند با مراجعه به دادگاه خود را معرفی کرد” رییسیان ادامه داد: “هیچ قرار بازداشتی به وکلای هاشمی ابلاغ نگردیده و در صورت صدور چنین قراری، نامتناسب است”.
همچنین به گزارش خبرنامه امیرکبیر دکتر دادخواه وکیل دانشجویان بازداشتی دانشگاه زنجان گفته است: ”بازداشت باید با دلایل موجه و قانونی باشد و با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری که آمره است و هیچ کس نمی تواند از آن عدول کند قبلا به متهم ابلاغ شود و پس از ابلاغ مبادرت به جلب وی شود، متهم باید بتواند در بدو ورود از ملاقات وکیل، پدر و مادر خود و دیگر نزدیکان خانوادگی بهره مند گردد و هر نوع اخذ اعلام و اقرار به جبر با توجه به صراحت قانون اساسی از درجه اعتبار و موضع استناد خارج است. از سوی دیگر برابر مصوبات شورای انقلاب فرهنگی مقرر بود که تخلفات دانشجویی از طریق کمیته انضباطی مورد پیگیری و رهیابی قرار گیرد و بدوا پرونده به مراجع کیفری ارسال نگردد”.
هاشمی: جای شاکی و متهم دارد عوض می شود
اما داستان بازداشت این فعال دانشجویی دانشگاه زنجان با یک ابتکار جالب توجه همراه شد. سورنا هاشمی در حالیکه به دلیل حمله ی نیروهای امنیتی به منزلش در روز دوشنبه بازداشتش پس از مراجعه به دادگاه را در روز سه شنبه قطعی می دید در تماسی با خبرنگار ادوار نیوز مصاحبه ای انجام داد که به عقیده ی تحلیگران می تواند نقش عمده ای در جلوگیری از تحریف ماجرای رسوایی اخلاقی دانشگاه زنجان و جلوگیری از تحقق سناریوی از پیش تعیین شده ی بازجویان داشته باشد. هاشمی در این مصاحبه خصوصا بر این نکته پافشاری می کند که “مواضع واقعی اش همین هاست که در کمال آزادی و با اختیار کامل خارج از زندان و در مصاحبه با ادوار نیوزبیان می کند و انتشار هرگونه اعترافات احتمالی به نقل از وی در آینده و در تضاد با محتوای این مصاحبه کذب محض و حاصل فشار های زندان خواهد بود.” هاشمی همچنین صراحتا از اقدام دانشجویان زنجانی دفاع می کند و آن را یک کار جمعی در دفاع از شأن انسانی دانشجویان می داند: “افشای رسوایی اخلاقی زنجان تنها حاصل همبستگی دانشجویان بود و هیچ فرد مشخصی را نمی توان مسئول آن دانست. اقدام دانشجویان نه تنها قابل دفاع که حتی افتخار آمیز هم بود.”
این عضو انجمن اسلامی دانشگاه زنجان همچنین طی مصاحبه اش، ساعتی پیش از بازداشت ضمن اشاره به تلاش ماموران امنیتی برای بازداشت وی گفته است: “من و دوستانم در دانشگاه زنجان هر کاری که کردیم در جهت جلوگیری از اقدامات غیرقانونی و غیر اخلاقی معاون دانشگاه بوده است که با سوءاستفاده از موقعیت خود به عنوان معاون دانشجویی و رییس کمیته ی انضباطی به اقدامات زشت و خلاف شأن دانشگاه و دانشجو مبادرت می کرد.“
سورنا هاشمی در ادامه می گوید: “ برای من خیلی عجیب است که علیرغم اینکه در روزهای اول پس از واقعه، مسئولین دانشگاه تقصیر معاون دانشگاه را پذیرفتند و حتی بابت عمل زشت وی، رییس دانشگاه رسما ًعذر خواهی کرد چگونه حالا نظرها تغییر کرده و در واقع جای شاکی و متهم در این پرونده دارد عوض می شود”.
این فعال دانشجویی همچنین گفته: “به نظر می رسد عده ای بنا دارند که با برخورد و مجازات افرادی که به گمانشان در افشای رسوایی اخلاقی معاون دانشگاه زنجان نقش داشتند کاری کنند که دیگر هیچ دانشجویی در برابر سوء استفاده ها و اقدامات خلاف قانون و اخلاق مسئولین دانشگاهها مقاومت نکند وگرنه اگر بنا بر حاکمیت قانون ومقابله با فساد بود باید از ما تشکر هم می کردند نه اینکه حکم بازداشتمان را صادر کنند”.
سورنا هاشمی در پایان این گفتگو می گوید: ”من هیچ کار خلاف قانونی نکرده ام و از آنجایی که این روزها تنور اتهام ارتباط با خارج برای فعالین دانشجویی داغ است باید بگویم که هر گز با هیچ گروه و نیروی خارجی یا مستقر در خارج از کشور ارتباط نداشته و ندارم. مواضع واقعی من و واقعیت حادثه ی زنجان همین است که در این مصاحبه می گویم و در حالیکه هر لحظه احتمال بازداشتم وجود دارد صراحتا می گویم که هر گونه اقراری خلاف آنچه در این مصاحبه و در کمال آزادی و اختیار گفته ام اعلام شود که در زندان از من گرفته شده دروغ و کذب محض است و در اثر فشارهای زندان اخذ شده، به هر حال امیدوارم همه چیز مطابق قانون پیش بود و مجرم اصلی این قضیه که معاون دانشجویی دانشگاه زنجان است نتواند از چنگال قانون و عدالت فرار کند.”
تلاش برای انحراف پرونده و سرکوب دانشجویان
از همان روزهای ابتدایی پس از رسوایی اخلاقی دانشگاه زنجان و به دنبال اظهارات محمد مهدی زاهدی، وزیر علوم - که به رغم عذر خواهی رییس دانشگاه زنجان و اعتراف روزنامه ی کیهان به خطاکاری مدیر مربوطه، انگشت اتهام را به سوی دانشجویان افشاگر گرفت- و بعد از آن اظهارات ضد و نقیض دادستان زنجان، بسیار ی از تحلیگران با توجه به تجارب قبلی، احتمال ایجاد انحراف در مسیر رسیدگی قضایی به این پرونده را مطرح کردند. اکنون با بازداشت بهرام واحدی، پیام شکیبا، حسن جنیدی ، آرش رائیجی و سورنا هاشمی و انتشار خبر هنوز کاملا تایید نشده ی شکایت دختر حاضر در فیلم از سورنا هاشمی و بهرام واحدی، نگرانیها در مورد ایجاد انحراف و قلب واقعیت در این پرونده افزایش یافته است.
رشید اسماعیلی، از فعالین دانشجویی در این مورد به خبر نگار روز می گوید: “اگر این خبر صحت داشته باشد ، با توجه به نوع برخوردی که با این دانشجویان صورت گرفته از هم اکنون می توان پیش بینی کرد که این پرونده هم فرجام تاسف آور و رسوایی مانند پرونده هایی چون کوی دانشگاه، خوابگاه طرشت علامه، قتلهای زنجیره ای، ترور سعید حجاریان و امثالهم خواهد داشت.”
به عقیده ی اسماعیلی: “متاسفانه در این موارد قوه ی قضاییه کوچکترین استقلالی ندارد و همه ی تصمیمات از جاهای دیگر به قضات دیکته می شود. نوع برخورد با این دانشجویان بیانگر وجود یک اراده ی قوی امنیتی برای معکوس کردن واقعیت در این پرونده است.”
این فعال سیاسی می افزاید: “دانشجویانی نظیر سورنا هاشمی هزینه ی شجاعت خود در دفاع از شأن و کرامت انسان را می دهند. اما این اقدامات برای حاکمیت تنها حکم مسکن را دارد و اصل درد را دوا نمی کند، اصل درد همان فساد و تباهی ایست که سراسر این ساختار را گرفته و دیگر هم قابل لاپوشانی نیست.” اسماعیلی افزود: “به رغم این سرکوبها و بگیر و ببندها همیشه افرادی وجود دارند که موی دماغ افراد فاسد و ظالم بشوند.“
علیرضا موسوی عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشگاه علامه و دانشجوی محروم از تحصیل این دانشگاه نیز براین عقیده است که: “رسوایی زنجان از آنجا که به خاطر بازتاب گسترده اش حتی خیلی بیشتر از قضیه ی سردار زارع چهره ی مدعی اخلاق حاکمیت را ملکوک کرده است برای دولت محمود احمدی نژاد بسیار پر هزینه شد.” وی معتقد است: “حاکمیت برای رفع و رجوع این رسوایی و انتقام از عاملین افشای این رسوایی به هر کاری دست خواهد زد.“
با این حال مهرداد بزرگ، دیگر فعال دانشجویی دانشگاه تهران تاکید دارد: “افکار عمومی به خوبی با این شگردها آشناست و دیگر خیلی وقت است که فریب این شیوه ها را نمی خورد”. به عقیده ی این فعال دانشجویی: “سورنا هاشمی و دوستانش کاری که می بایست را انجام داده اند و دیگر این تلاشهای برخی نهادها اقدامات بی نتیجه ای خواهد بود که به هیچ وجه نمی تواند واقعیت ماجرا را پنهان کند و دیگر پرده برای مردم برافتاده است؛ حتی اگر این 5 دانشجو مدتی هم در بازداشتگاهها متحمل فشار شوند و در بدترین حالت زیر شکنجه اعترافاتی هم از آنها گرفته شود.“
عسل اخوان، فعال دانشجویی محروم از تحصیل دانشگاه علامه هم معتقد است: “اینگونه اقدامات حاکمیت نمی تواند از ابعاد این رسوایی بکاهد و فقط قضیه را بیشتر لوث می کند و بار گناهان خاطیان را می افزاید.” به عقیده ی اخوان: “مصاحبه ی سورنا هاشمی پیش از بازداشت بیانگر همه ی آن واقعیتهایی است که حالا دیگر به هیچ قیمت قابل کتمان نیستند.” اخوان می افزاید: “تلاشها برای انحراف این پرونده خصوصا با نزدیکی اول مهر و حساسیت و آگاهی جامعه نسبت به این مسئله با شکست مواجه خواهد شد و کسی دروغ سازی ها و حقیقت سوزی ها را باور نخواهد کرد و این کارها بیشتر برای فریب دادن بدنه ی قلیل اجتماعی گروههای موسوم به اصولگراست.“
باید به انتظار نشست و دید که آیا پیش بینی آن دسته از دانشجویان که سناریوی تحریف رسوایی اخلاقی معاون دانشجویی دانشگاه زنجان را از اکنون در پیشگاه افکار عمومی محکوم به شکست می دانند محقق می شود یا نه؟