یکی دیگر از یاران سینمای ایران جهان راواگذاشت و رفت. تجدید دیداری داریم به عزیر اله رفیعی.
به بهانه درگذشت عزیزالله رفیعی
مردی که رنج می برد
درسه دهه گذشته چهره های گوناگونی ازاهالی سینمای ایران که درسال های پیش ازانقلاب فعالیت می کردند به چهارگوشه دنیا کوچ کردند. عزیزالله رفیعی نیزیکی ازاین چهره ها بود، ازجمله آن دست اندرکاران سینمای فارسی بود که درسال های پس ازانقلاب باتوجه به شرایط فرهنگی جدید فضایی برای فعالیت آنها وجود نداشت، بنابراین با تغییروتحولاتی که درابتدای سال های پیروزی انقلاب درسینمای ایران شاهد بودیم رفته رفته به حاشیه رفته وازکارسینما کناره گرفتند. فیلمسازانی که خوب یا بد به بدنه آن سینما تعلق داشتند وبا نگاهی صرفا تجاری بدون آنکه رویکردی به سینما بعنوان هنرداشته باشند، این عرصه رابعنوان یک حرفه انتخاب کرده وازاین طریق کسب درآمد می کردند.
درکارنامه عزیزالله رفیعی فیلمهای مهجوربسیاراست، فیلم هایی که به نظرمی رسد درشکل خوشبینانه صرفا دخل وخرج کرده باشند یا ازبازده اندکی برخوردارباشند. معروف ترین آثاری که عزیزالله رفیعی درآنها مشارکت داشت فیلمبرداری وتدوین فیلم هایی ازساخته های نصرت الله وحدت هستند که دردهه پنجاه توسط اوجلوی دوربین رفتند. آثاری که به هرحال به واسطه حضورنصرت الله وحدت کم وبیش ازحجم تماشاگران مشخصی برخورداربود. عزیزالله رفیعی به سال 1302 درشهرکاشان به دنیا آمد. دردوره جوانی به مصررفت، بیست ساله بود که یک دوره آموزشی فیلمبرداری رادراستودیوالاهرام مصرپشت سرگذاشت”1323”، اما دراین سال ها سینمای ایران هنوزدوران رکود 10 ساله خودرا پشت سرمی گذاشت وازفیلمسازی خبری نبود. رفیعی پس ازاخذ دیپلم فیلمبرداری به ایران آمد وچندی بعد درمیانه دهه سی با فیلم مهتاب خونین “ موشق سروری، “1334” بعنوان فیلمبردارفعالیت خودرادرسینمای نوپای ایران آغازکرد. یک سال بعد باسردارساکرهندی که درسینمای ایران فیلمسازی می کرد، همکاری داشت وفیلمبرداری خورشید می درخشد” 1335” رابرعهده گرفت.
عزیزالله رفیعی خیلی زود درجایگاه فیلمسازنشست. دردورانی که فیلمسازان چندان دخالتی درامورفنی فیلم ها نداشته وآنها رابیشتربرعهده فیلمبرداران می گذاشتند، رفیعی به دلیل آگاهی که ازمسائل فنی فیلمسازی “ فیلمبرداری وتدوین” داشت، از شرایط مناسبی برای قرارگرفتن درجایگاه یک فیلمسازبرخورداربود. نخستین فیلم اوبا نام “ برهنه خوشحال” درسال 1336 به نمایش درآمد که فیلمبرداری وتهیه آن رانیزخودرفیعی برعهده داشت. برهنه خوشحال تفاوت چندانی با دیگرتولیدات آن روزگارسینمای ایران نداشت. همچنان که دیگرساخته های رفیعی درچنین دسته ای قرارمی گرفتند. آثاری بودند مهجورکه با وجود دست به دست گشتن فیلم های قدیمی ایرانی نام ونشانی ازآنها باقی نمانده است. درواقع به نظرمی رسد آنچه بعنوان مشکل اصلی آثاررفیعی به حساب می آید استفاده ازمسیرهای ازپیش پیموده شده توسط دیگران، اما درقالب مضامینی بود که جذابیت چندانی برنمی انگیخت، براین اساس با وجود اینکه اونیزدر ردیف دیگرفیلمفارسی سازان قرارگرفته واگرآثارش مزیتی هنری برآنها نداشت، درسطح پایین تری قرارنمی گرفت، اما عمده این فیلم ها آثاری بودند که تنها با اتکاء به آنچه بعنوان سلیقه روزمخاطبان سینما شناحته می شد ساخته شدند واما ازسوی دیگرفاقد عامل مهمی درکارکرد تجاری فیلم ها یعنی استفاده ازستارگان محبوب وسرشناس آن دوران بود، ستارگانی که طبعا دستمزدهای بسیاربالاتری رانیزازچهره های دیگرطلب می کردند.
ازجمله فیلم های دیگری که رفیعی دراواخردهه سی ودهه چهل درساخت آنها مشارکت داشت می توان به آثارزیراشاره کرد:
1- مردی که رنج می برد، محمد علی جعفری، 1336” بعنوان فیلمبردار”
2- همه گناهکاریم، بعنوان کارگردان، “ 1337”
3- آئینه تاکسی واینم یه جورشه، هردودرسال 1338” بعنوان کارگردان- فیلمبردار- تدوینگر
4- خروس بی محل، بعنوان کارگردان- تدوینگر- تهیه کننده- فیلمبردار” 1340”
5- رسوای عشق، بعنوان کارگردان – تدوینگر، “ 1340”
6- لاش خورها، بعنوان فیلمبردار- کارگردان- تهیه کننده- تدوینگر، “ 1341”
7- مرد میدان، بعنوان کارگردان – تدوینگر- فیلمبردار- تهیه کننده، “ 1342”
8- اشک یتیم، بعنوان کارگردان- فیلمبردار- تدوینگر، “1343”
9- جاهل محل، سردارساکر، بعنوان فیلمبردار- تدوینگر، “1343”
10- ستاره صحرا، بعنوان کارگردان- فیلمبردار- تدوینگر، “ 1343”
11- پسردهاتی- گنجینه های سلیمان- ول معطلی، “ هرسه درسال 1345” بعنوان کارگردان- فیلمبردار- تدوینگر
12- غول بیابانی، بعنوان کارگردان- تدوینگر- فیلمبردار، “ 1348”
ظاهرا عدم بازدهی مالی فیلم های پرشماری که رفیعی دردهه چهل تهیه وکارگردانی کرده بود باعث شد که ازاواخردهه چهل تا حد زیادی ازفعالیت اوبعنوان تهیه کننده وکارگردان کاسته شده وکمتردراین جایگاه به فعالیت پرداخته وبیشتربه عنوان فیلمبرداروتدوینگردر سرکاردیگران حاضرمی شد. درمیانه دهه پنجاه دردوران اوج بحران اقتصادی سینمای ایران رفیعی دوباره به فیلمسازی وتهیه کنندگی روی آورد ودوفیلم “ ولی نعمت، 1355” و” فریاد رس، 1357” راارائه کرد که آنها نیزدرواقع آثاری مشابه ساخته های پیشین او درشرایط جدید بودند، فیلم های مهجور، بدون بهره گیری ازستاره های طرازاول وبی مایه به لحاظ مضمونی که توفیق چندانی رانیزبه دنبال نداشتند. پس ازپیروزی انقلاب نیزرفیعی نیزهمچون دیگردست اندرکاران سینمای فارسی تامدتی دربلاتکلیفی بسرمی برد، تلاش او برای ادامه فعالیت درشرایط جدید نیزمانند بسیاری ازهمنسلانش نتیجه ای نبخشید. عزیزالله رفیعی بیست وپنج سال پایانی عمرخودرا درآمریکا گذراند ودرزمانی که درگذشت هشتادوچهارسال داشت. فیلمسازانی چون رفیعی ضعیف یا قوی به هرحال پا گرفتن وبقای سینمای ایران سهم ونقشی قابل تقدیرداشته اند.