راهی برای فرار از قطعنامه سوم نیست؟

رضا تقی زاده
رضا تقی زاده

انتشار گزارش محمد البرادعی دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی از آخرین تحولات مربوط به فعالیت‎ ‎های ‏هسته ای ایران که قرار بود در انتهای هفته جاری صورت گیرد، پس از چند روز تاخیر، طی هفته آینده و در ‏فاصله کوتاهی پیش ازبرگزاری اجلاس فصلی شورای حکام، در سوم ماه مارس، انجام خواهد گرفت. تاخیر چند ‏روزه در انتشار گزارش یاد شده نه تنها نشانه حساسیت غیر متعارفی مفاد آن، که همچنین تایید کننده فعالیت های ‏سیاسی گسترده ای است که پیش ازانتشار متن نهایی، در جهت تعیین مسیرگزارش و تاثیر گذاری بر محتوای آن ‏در حال انجام گرفتن است.‏

دیدار پایان هفته دبیر کل آژانس با سرکوزی رئیس جمهور فرانسه که از زمان استقرار در کاخ الیزه بر خلاف ‏سلف خود، ژاک شیراک، مواضع سرسختانه ای در قبال فعالیت های اتمی ایران اتخاذ کرده و همچنین انجام ‏گفتگوهای دبیر کل آژانس با وزیر خارجه فرانسه طی همان دیدار، از جمله آخرین تلاش های پر سر و صدایی ‏است که در این راستا صورت گرفته است.‏

‎ ‎هماهنگی در شورا امنیت‎ ‎

سه روز پیش ازدیدار اخیرالبرادعی از پاریس، دفتر نماینده گی فرانسه درمقر سازمان ملل پذیرای سفرای ‏کشورهای موسوم به گروه 1+5 بود. موضوع اصلی مورد مذاکره درآن جلسه؛ ادامه فعالیت های اتمی ایران و ‏نحوه مقابله موثر تر با آن بود. اعضای دائمی شورای امنیت به علاوه المان، پس از اخرین گرد همایی وزرای ‏خارجه آنها در برلین، به نظر می رسید مصمم شده اند که علی رغم وجوداختلاف در روش های مطلوب دو گروه ‏منسوب به شرق و غرب، مقابله با برنامه های توسعه اتمی ایران را هماهنگتر، سریعتر و جدی تر از پیش ‏پیگیری کنند.‏

‏ توافق اصولی شش کشوربزرگ به منظور فراهم ساختن زمینه تصویب قطعنامه تنبیهی سوم شورای امنیت علیه ‏ایران، نتیجه عمده حصول هماهنگی تازه مابین آنها بنظر می رسید. قطعنامه تنبیهی تازه در صورت تصویب می ‏توانست جدا از پیامدهای اجتناب ناپذیراقتصادی، شکست سیاسی عمده ای را نیز در عرصه جهانی علیه دولت ‏ایران رقم بزند. ‏

‏ ‏

‎ ‎حضورعدم تعهد در غیاب روسیه و چین‎ ‎

این بار، مداخله کشور افریقای جنوبی که امسال از جمله اعضای غیر ثابت شورای امنیت است، ظاهرا دراخرین ‏لحظه، مانع از به نتیجه رسیدن سریعتر تلاشهای موافقین اعمال تنبیهات تازه غلیه ایران شد. نماینده افریقای جنوبی ‏که کشورش در روزهای باقی مانده از رییس جمهوری امبکی، حمایت از رابرت موگابه و قرار گرفتن در کنار ‏نمایند گان جمهوری اسلامی و همراه شدن با چاوز در مجامع بین المللی را در دستور کار قرار داده است، ‏خواستار آن شد که آغازگفتگودر شورای امنیت پیرامون تصویب قطعنامه تنبیهی تازه علیه ایران به دریافت ‏گزارش البرادعی واطلاع از نحوه پیشرفت همکاری های ایران با آژانس موکول شود. از این پیشنهاد بعضی دیگر ‏از اعضای غیر دائم شورا از جمله اندونزی و لیبی نیز استقبال کردند. ‏

‏ مداخله افریقای جنوبی و سه کشور دیگر عضو جنبش عدم تعهد که متعاقبا به تاخیر در طرح قطعنامه تنبیهی سوم ‏علیه ایران انجامید، از سوی مسولین رژیم جمهوری اسلامی نیز مورد استقبال قرار گرفت، از جمله هاشمی ‏رفسنجانی طی خطبه های اخرین نماز جمعه خود از آن به عنوان نماد ایستادگی کشورهای غیر متعهد در کنار ‏ایران برای خنثی کردن نقشه دشمنان یاد کرد.‏

‏ با توجه به نزدیکتر شدن محسوس مواضع چین و روسیه طی دوماه گذشته به مواضع سایر اعضای دائم شورای ‏امنیت در مورد ایران و در نتیجه، فاصله گرفتن پکن و مسکو از تهران، حمایت ملایم و کم اثر غیر متعهد ها در ‏شورای امنیت به نوعی موجب تسکین خاطر موقت دولت جمهوری اسلامی گردید. امید تهران در شرایط دشوار ‏پیش آمده این بود که گشایش نامنتظر دیگری در هفته های بعد منشا اثر بیشتر شده و خطر قطعنامه سوم را تا حد ‏مقدور و ممکن دور سازد.‏

پیش از آن، ایران علائم روشنی از جانب روسیه و چین در یافت داشته بود که نشان می داد حمایت نیم بند آن دو ‏کشوراز برنامه هسته ای اش در حال کاهش است. اظهارات خشمگینانه معاون وزیر خارجه روسیه چند روز پس ‏از برگزاری جلسه کشورهای 1+5، علیه برنامه توسعه موشکی ایران وهمچنین تکرار مخالفت آشکار با آنچه اوبه ‏نیابت از سوی دولت متبوع خود “غیر ضروری بودن ادامه غنی سازی اورانیوم” خواند، شگفتی محافل ناظر و ‏بخصوص تهران را برانگیخت. شگفتی تهران بیشتر از این جهت بود که پیش از آن هیچ یک از مقامات رسمی ‏کرملین علنا از برنامه های توسعه موشکی ایران انتقاد به عمل نیاورده بودند، اگر چه نگرانی های مسکو در این ‏زمینه طی تماسهای دو جانبه مابین دوکشور هر ازگاهی مطرح شده بود. ‏

در مورد چین اگرچه موضع گیری سیاسی پکن علیه برنامه های اتمی ایران تا حدودی ملایم تر از روسیه بود، ‏‏(من جمله طرح در خواست وزارتخارجه چین از ایران برای جدی گرفتن قطعنامه های شورای امنیت) و طرح ‏این موضوع در وسایل ارتباط جمعی، در عین حال دولت چین با افزایش فشار در زمینه های اقتصادی نارضائی ‏ازرفتار های ایران را بگونه ای دیگر اشکار ساخته بود. ‏

افزایش فشارهای بانکی پکن و هنگ کنک از طریق خود داری از گشایش اعتبار و سفارشات وارداتی ایران و ‏همچنین عدم تحرک کافی برای فعالتر کردن طرحهای توافق شده توسعه نفت و گازمابین دوکشور، تهران را طی ‏ماههای اخیر بگونه ای مشوش ساخت که حتی بعضی از منابع دولتی تصمیم ماه ژانویه ترکمنستان دایر برقطع ‏فروش گاز به ایران را نیز ناشی از تحریک چین می خواندند! ‏

در شرایطی اینچنین، حمایت غیر رسمی ومعتدل غیر متعهدها از مواضع ایران به نوعی فرصت مغتنم برای ‏تهران تلقی شد، اگر چه این حمایت به هیچ وچه نمی توانست جایگزین حمایت پیشین و موثر تر روسیه و چین ‏بشود. در طول دوسال گذشته حمایت های نیم بند چین و روسیه از ایران در شورای امنیت حد اکثر به تعدیل دو ‏قطعنامه تنبیهی پیشین انجامیده بود حال انکه موضع گیری افریقای جنوبی وسه عضو غیر دائمی دیگر شورای ‏امنیت تنها میتواند به تعویق زمان طرح قطعنامه سوم تنبیهی بینجامد و نه تغییر اساسی در محتوای آن. ‏

‎ ‎تاثیرمحتمل گزارش البرادعی‎ ‎

موضوع درخواست نماینده افریقای جنوبی در شورای امنیت، تعلیق بحث و بررسی قطعنامه تنبیهی سوم شورای و ‏موکول ساختن آن به بعد از زمان انتشار گزارش البرادعی در مورد تحولات مربوط به برنامه اتمی ایران است. ‏گزارش البرادعی به شورای حکام آژانس بی تردیدبه دو بخش مجزا خواهد پرداخت:‏

‏1- اجابت خواستهای مندرج در سه قطعنامه 1696 - 1737 – و 1747 توسط ایران که مهمترین آنها تعلیق غنی ‏سازی اورانیوم است. ‏

‏ 2- میزان پیشرفت در همکاریهای ایران با آژانس در جهت رفع ابهام از گذشته فعالیت های اتمی این کشور.‏

البرادعی طی گزارش قبلی خود که در ماه سپتامبر گذشته منتشر شد کمترین نشانه ای از پیشرفت در بخش اول ‏عرضه نکرد و حتی به انتقاد از ایران به دلیل ادامه و توسعه غنی سازی اورانیوم نیز پرداخت. در بخش دوم و در ‏زمینه همکاری برای رفع ابهام، دبریکل آژانس به امید دریافت اطلاعات بیشتر از ایران، از پیشرفت همکاری ها ‏با ایران قدردانی کرد- نکته ای که ایران در مقابل از آن قدردانی فراوان به عمل آورد. فراموش نکنیم که در همان ‏زمان نیز علیرغم خشنودی های فراوان تهران از مفاد گزارش البرادعی، این مفاد گزارش دبیرکل آژانس نبود که ‏مانع از طرح و تصویب قطعنامه تازه تنبیهی شورای امنیت علیه ایران شد. عامل عمده و موثر، انتشار بخشهائی ‏از براورد سازمانهای اطلاعاتی امریکا از فعالیتهای اتمی ایران و اعلام ترک پیگیری ایران در راه دستیابی به ‏سلاحهای اتمی از سال 2003 بود که نه تنها پرونده اتمی ایران را در شورای امنیت ب طور موقت از گردش ‏خارج ساخت، که همچنین خطر هجوم نظامی علیه ایران را نیز که پیش از آن کاملا محتمل به نظر میرسید به ‏میزان فوق العاده زیادی کاهش داد.‏

تهران، با استناد به اظهارات مسئولان جمهوری اسلامی در این مورد، ظاهراً انتظار داشت که در نتیجه گنجانده ‏شدن چند خط مثبت در بخش دوم گزارش البرادعی، دایر بر تائید پیشرفت همکاری با ایران، مضوع تصویب ‏قطعنامه تنبیهی تازه کان لم یکن تلقی شده و به فراموشی سپرده شود. حال آنکه روند جاری تحولات مربوط نشان ‏میدهد که انتظار تهران دراین مورد انتظاری واهی است. با این وجود، و با در نظر داشتن نتیچ بازدارنده انتشار ‏گزارش اطلاعاتی امریکا، بنظر میرسد کشورهای اروپائی و امریکا نمیخواهند اینبار هیچ فرصتی را به احتمالات ‏بسپارند. آنها انچنان که از قراین برمیاید، مصمم بنظر می رسد که حتی با اشراف پیش هنگام از مسیر گزارش ‏اینده البرادعی، و امکان موج سازی تبلیغاتی طی طرح مباحث انتقادی اعضای شورای حکام که پس از دریافت ‏گزارش البرادعی صورت خواهد گرفت، زمینه اتفاق نظر بیش از پیش درشورای امنیت را فراهم ساخته و ‏فشارهای سیاسی اقتصادی علیه ایران را افزایش دهند.‏

آنها اطمینان دارند که گزارش البرادعی در بخش تامین خواسته ها مصرح در قطعنامه ها کاملا منفی و در بخش ‏انجام همکاری های اخیر نیز غیر کامل و در نتیجه توام با ادامه پاره ای ابهام ها خواهد بود. گزارش هفته آینده ‏البرادعی یقینا بار دیگر با صراحت یاد آور خواهد شد که قادر به تائید غیر نظامی بودن برنامه های توسعه اتمی ‏ایران نیست، ضمن آنکه دلیلی برای اثبات عکس آن نیز در اختیار ندارد.‏

در نتیجه با توجه به این نکته که همکاری اخیر ایران با آژانس تنها منوط به رفع ابهام از گذشته برنامه های اتمی ‏ایران است و نه رفع نگرانی های جاری شورای امنیت از آینده آن، دادن امتیاز کوچکی به چند عضو موقت شورا ‏از راه قبول تامل چند هفته ای تا زمان انتشار گزارش البرادعی، بهای کمی است که اعضای دائم شورا برای ‏رسیدن به هدف نهایی خود که متوقف کردن برنامه اتمی ایران است راضی به پرداخت آن شده اند. در این میان ‏ایران که ادامه همکاری با آژانس را برای پرهیز از انتقاد های بیشتر غیر قابل اجتناب میبیند، ضمن باز کردن قفل ‏فعالیت های پوشیده اتمی خود و در نتیجه آسیب پذیرتر کردن آنها، متعاقبا قطعنامه تنبیهی تازه را نیز در یافت ‏خواهد کرد. به این ترتیب دیپلماسی اتمی ایران در ادامه پیروزی های شکوهمند دوسال گذشته، چوب و پیاز را با ‏هم خواهد خورد. ‏

‏ ‏