انتشار گزارش محمد البرادعی دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی از آخرین تحولات مربوط به فعالیت های هسته ای ایران که قرار بود در انتهای هفته جاری صورت گیرد، پس از چند روز تاخیر، طی هفته آینده و در فاصله کوتاهی پیش ازبرگزاری اجلاس فصلی شورای حکام، در سوم ماه مارس، انجام خواهد گرفت. تاخیر چند روزه در انتشار گزارش یاد شده نه تنها نشانه حساسیت غیر متعارفی مفاد آن، که همچنین تایید کننده فعالیت های سیاسی گسترده ای است که پیش ازانتشار متن نهایی، در جهت تعیین مسیرگزارش و تاثیر گذاری بر محتوای آن در حال انجام گرفتن است.
دیدار پایان هفته دبیر کل آژانس با سرکوزی رئیس جمهور فرانسه که از زمان استقرار در کاخ الیزه بر خلاف سلف خود، ژاک شیراک، مواضع سرسختانه ای در قبال فعالیت های اتمی ایران اتخاذ کرده و همچنین انجام گفتگوهای دبیر کل آژانس با وزیر خارجه فرانسه طی همان دیدار، از جمله آخرین تلاش های پر سر و صدایی است که در این راستا صورت گرفته است.
هماهنگی در شورا امنیت
سه روز پیش ازدیدار اخیرالبرادعی از پاریس، دفتر نماینده گی فرانسه درمقر سازمان ملل پذیرای سفرای کشورهای موسوم به گروه 1+5 بود. موضوع اصلی مورد مذاکره درآن جلسه؛ ادامه فعالیت های اتمی ایران و نحوه مقابله موثر تر با آن بود. اعضای دائمی شورای امنیت به علاوه المان، پس از اخرین گرد همایی وزرای خارجه آنها در برلین، به نظر می رسید مصمم شده اند که علی رغم وجوداختلاف در روش های مطلوب دو گروه منسوب به شرق و غرب، مقابله با برنامه های توسعه اتمی ایران را هماهنگتر، سریعتر و جدی تر از پیش پیگیری کنند.
توافق اصولی شش کشوربزرگ به منظور فراهم ساختن زمینه تصویب قطعنامه تنبیهی سوم شورای امنیت علیه ایران، نتیجه عمده حصول هماهنگی تازه مابین آنها بنظر می رسید. قطعنامه تنبیهی تازه در صورت تصویب می توانست جدا از پیامدهای اجتناب ناپذیراقتصادی، شکست سیاسی عمده ای را نیز در عرصه جهانی علیه دولت ایران رقم بزند.
حضورعدم تعهد در غیاب روسیه و چین
این بار، مداخله کشور افریقای جنوبی که امسال از جمله اعضای غیر ثابت شورای امنیت است، ظاهرا دراخرین لحظه، مانع از به نتیجه رسیدن سریعتر تلاشهای موافقین اعمال تنبیهات تازه غلیه ایران شد. نماینده افریقای جنوبی که کشورش در روزهای باقی مانده از رییس جمهوری امبکی، حمایت از رابرت موگابه و قرار گرفتن در کنار نمایند گان جمهوری اسلامی و همراه شدن با چاوز در مجامع بین المللی را در دستور کار قرار داده است، خواستار آن شد که آغازگفتگودر شورای امنیت پیرامون تصویب قطعنامه تنبیهی تازه علیه ایران به دریافت گزارش البرادعی واطلاع از نحوه پیشرفت همکاری های ایران با آژانس موکول شود. از این پیشنهاد بعضی دیگر از اعضای غیر دائم شورا از جمله اندونزی و لیبی نیز استقبال کردند.
مداخله افریقای جنوبی و سه کشور دیگر عضو جنبش عدم تعهد که متعاقبا به تاخیر در طرح قطعنامه تنبیهی سوم علیه ایران انجامید، از سوی مسولین رژیم جمهوری اسلامی نیز مورد استقبال قرار گرفت، از جمله هاشمی رفسنجانی طی خطبه های اخرین نماز جمعه خود از آن به عنوان نماد ایستادگی کشورهای غیر متعهد در کنار ایران برای خنثی کردن نقشه دشمنان یاد کرد.
با توجه به نزدیکتر شدن محسوس مواضع چین و روسیه طی دوماه گذشته به مواضع سایر اعضای دائم شورای امنیت در مورد ایران و در نتیجه، فاصله گرفتن پکن و مسکو از تهران، حمایت ملایم و کم اثر غیر متعهد ها در شورای امنیت به نوعی موجب تسکین خاطر موقت دولت جمهوری اسلامی گردید. امید تهران در شرایط دشوار پیش آمده این بود که گشایش نامنتظر دیگری در هفته های بعد منشا اثر بیشتر شده و خطر قطعنامه سوم را تا حد مقدور و ممکن دور سازد.
پیش از آن، ایران علائم روشنی از جانب روسیه و چین در یافت داشته بود که نشان می داد حمایت نیم بند آن دو کشوراز برنامه هسته ای اش در حال کاهش است. اظهارات خشمگینانه معاون وزیر خارجه روسیه چند روز پس از برگزاری جلسه کشورهای 1+5، علیه برنامه توسعه موشکی ایران وهمچنین تکرار مخالفت آشکار با آنچه اوبه نیابت از سوی دولت متبوع خود “غیر ضروری بودن ادامه غنی سازی اورانیوم” خواند، شگفتی محافل ناظر و بخصوص تهران را برانگیخت. شگفتی تهران بیشتر از این جهت بود که پیش از آن هیچ یک از مقامات رسمی کرملین علنا از برنامه های توسعه موشکی ایران انتقاد به عمل نیاورده بودند، اگر چه نگرانی های مسکو در این زمینه طی تماسهای دو جانبه مابین دوکشور هر ازگاهی مطرح شده بود.
در مورد چین اگرچه موضع گیری سیاسی پکن علیه برنامه های اتمی ایران تا حدودی ملایم تر از روسیه بود، (من جمله طرح در خواست وزارتخارجه چین از ایران برای جدی گرفتن قطعنامه های شورای امنیت) و طرح این موضوع در وسایل ارتباط جمعی، در عین حال دولت چین با افزایش فشار در زمینه های اقتصادی نارضائی ازرفتار های ایران را بگونه ای دیگر اشکار ساخته بود.
افزایش فشارهای بانکی پکن و هنگ کنک از طریق خود داری از گشایش اعتبار و سفارشات وارداتی ایران و همچنین عدم تحرک کافی برای فعالتر کردن طرحهای توافق شده توسعه نفت و گازمابین دوکشور، تهران را طی ماههای اخیر بگونه ای مشوش ساخت که حتی بعضی از منابع دولتی تصمیم ماه ژانویه ترکمنستان دایر برقطع فروش گاز به ایران را نیز ناشی از تحریک چین می خواندند!
در شرایطی اینچنین، حمایت غیر رسمی ومعتدل غیر متعهدها از مواضع ایران به نوعی فرصت مغتنم برای تهران تلقی شد، اگر چه این حمایت به هیچ وچه نمی توانست جایگزین حمایت پیشین و موثر تر روسیه و چین بشود. در طول دوسال گذشته حمایت های نیم بند چین و روسیه از ایران در شورای امنیت حد اکثر به تعدیل دو قطعنامه تنبیهی پیشین انجامیده بود حال انکه موضع گیری افریقای جنوبی وسه عضو غیر دائمی دیگر شورای امنیت تنها میتواند به تعویق زمان طرح قطعنامه سوم تنبیهی بینجامد و نه تغییر اساسی در محتوای آن.
تاثیرمحتمل گزارش البرادعی
موضوع درخواست نماینده افریقای جنوبی در شورای امنیت، تعلیق بحث و بررسی قطعنامه تنبیهی سوم شورای و موکول ساختن آن به بعد از زمان انتشار گزارش البرادعی در مورد تحولات مربوط به برنامه اتمی ایران است. گزارش البرادعی به شورای حکام آژانس بی تردیدبه دو بخش مجزا خواهد پرداخت:
1- اجابت خواستهای مندرج در سه قطعنامه 1696 - 1737 – و 1747 توسط ایران که مهمترین آنها تعلیق غنی سازی اورانیوم است.
2- میزان پیشرفت در همکاریهای ایران با آژانس در جهت رفع ابهام از گذشته فعالیت های اتمی این کشور.
البرادعی طی گزارش قبلی خود که در ماه سپتامبر گذشته منتشر شد کمترین نشانه ای از پیشرفت در بخش اول عرضه نکرد و حتی به انتقاد از ایران به دلیل ادامه و توسعه غنی سازی اورانیوم نیز پرداخت. در بخش دوم و در زمینه همکاری برای رفع ابهام، دبریکل آژانس به امید دریافت اطلاعات بیشتر از ایران، از پیشرفت همکاری ها با ایران قدردانی کرد- نکته ای که ایران در مقابل از آن قدردانی فراوان به عمل آورد. فراموش نکنیم که در همان زمان نیز علیرغم خشنودی های فراوان تهران از مفاد گزارش البرادعی، این مفاد گزارش دبیرکل آژانس نبود که مانع از طرح و تصویب قطعنامه تازه تنبیهی شورای امنیت علیه ایران شد. عامل عمده و موثر، انتشار بخشهائی از براورد سازمانهای اطلاعاتی امریکا از فعالیتهای اتمی ایران و اعلام ترک پیگیری ایران در راه دستیابی به سلاحهای اتمی از سال 2003 بود که نه تنها پرونده اتمی ایران را در شورای امنیت ب طور موقت از گردش خارج ساخت، که همچنین خطر هجوم نظامی علیه ایران را نیز که پیش از آن کاملا محتمل به نظر میرسید به میزان فوق العاده زیادی کاهش داد.
تهران، با استناد به اظهارات مسئولان جمهوری اسلامی در این مورد، ظاهراً انتظار داشت که در نتیجه گنجانده شدن چند خط مثبت در بخش دوم گزارش البرادعی، دایر بر تائید پیشرفت همکاری با ایران، مضوع تصویب قطعنامه تنبیهی تازه کان لم یکن تلقی شده و به فراموشی سپرده شود. حال آنکه روند جاری تحولات مربوط نشان میدهد که انتظار تهران دراین مورد انتظاری واهی است. با این وجود، و با در نظر داشتن نتیچ بازدارنده انتشار گزارش اطلاعاتی امریکا، بنظر میرسد کشورهای اروپائی و امریکا نمیخواهند اینبار هیچ فرصتی را به احتمالات بسپارند. آنها انچنان که از قراین برمیاید، مصمم بنظر می رسد که حتی با اشراف پیش هنگام از مسیر گزارش اینده البرادعی، و امکان موج سازی تبلیغاتی طی طرح مباحث انتقادی اعضای شورای حکام که پس از دریافت گزارش البرادعی صورت خواهد گرفت، زمینه اتفاق نظر بیش از پیش درشورای امنیت را فراهم ساخته و فشارهای سیاسی اقتصادی علیه ایران را افزایش دهند.
آنها اطمینان دارند که گزارش البرادعی در بخش تامین خواسته ها مصرح در قطعنامه ها کاملا منفی و در بخش انجام همکاری های اخیر نیز غیر کامل و در نتیجه توام با ادامه پاره ای ابهام ها خواهد بود. گزارش هفته آینده البرادعی یقینا بار دیگر با صراحت یاد آور خواهد شد که قادر به تائید غیر نظامی بودن برنامه های توسعه اتمی ایران نیست، ضمن آنکه دلیلی برای اثبات عکس آن نیز در اختیار ندارد.
در نتیجه با توجه به این نکته که همکاری اخیر ایران با آژانس تنها منوط به رفع ابهام از گذشته برنامه های اتمی ایران است و نه رفع نگرانی های جاری شورای امنیت از آینده آن، دادن امتیاز کوچکی به چند عضو موقت شورا از راه قبول تامل چند هفته ای تا زمان انتشار گزارش البرادعی، بهای کمی است که اعضای دائم شورا برای رسیدن به هدف نهایی خود که متوقف کردن برنامه اتمی ایران است راضی به پرداخت آن شده اند. در این میان ایران که ادامه همکاری با آژانس را برای پرهیز از انتقاد های بیشتر غیر قابل اجتناب میبیند، ضمن باز کردن قفل فعالیت های پوشیده اتمی خود و در نتیجه آسیب پذیرتر کردن آنها، متعاقبا قطعنامه تنبیهی تازه را نیز در یافت خواهد کرد. به این ترتیب دیپلماسی اتمی ایران در ادامه پیروزی های شکوهمند دوسال گذشته، چوب و پیاز را با هم خواهد خورد.