هر روز 10 ایرانی بر اثر مصرف مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند و به ازای هر دو دقیقه، یک کیلوگرم مواد مخدر در داخل کشور کشف می‌شود. منابع خبری از صرف روزانه 12 میلیارد تومان برای خرید مواد مخدر خبر می دهند. به بیان دقیق تر در 9 ماهه اول امسال 330 هزار کیلوگرم ماده مخدر کشف شده و نزدیک به 2 هزار معتاد جان باخته‌اند. این بخشی از تبعات شیوع گسترده اعتیاد در ایران است که از جدیدترین گزارش‌های رسمی استخراج شده اما کارشناسان سال‌هاست که آمار اعلام شده را بسیارکمتر از واقعیت موجود جامعه ارزیابی می‌کنند.
آمارها با هم نمی‌خواند
سردار مویدی، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است: “در 9 ماهه امسال روزانه به طور میانگین یک هزار و 192 کیلوگرم مواد مخدر در کشور کشف شده است. این آمارها حاکی از آن است که ماموران پلیس مبارزه با مواد مخدر و سایر رده های پلیس موفق به کشف هر ساعت 49 کیلوگرم انواع مواد مخدر می شوند.” بنا بر همین گزارش امسال هفت استان رکورد دار کشف مواد مخدر بوده‌اند و 80 درصد از کشفیات امسال را به خود اختصاص داده اند. در این میان سیستان و بلوچستان به عنوان خط مقدم برخورد با ورود مواد مخدر رکورددار بیشترین میزان کشفیات است و پس از آن فارس، خراسان جنوبی، هرمزگان، یزد، کرمان و خراسان رضوی قرار دارند. نیروی انتظامی مدعی است “کشف مواد مخدر در این استانها باعث شده است که میزان کشف در سایر استانها به شدت کاهش یافته و درگیری با قاچاقچیان به مرز منتقل شود.” و این که “در 9 ماه نخست امسال هر روز به طور میانگین پنج باند و در مجموع یکهزار و 600 باند شناسایی و متلاشی شده است.”
به گفته رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر، پلیس در هر ساعت نزدیک به 30 قاچاقچی و معتاد را شناسایی و دستگیر می کند به طوریکه در 9 ماه نخست امسال نیز 201 هزار و 500 نفر در ارتباط با مواد مخدر از سوی پلیس شناسایی و دستگیر شده اند.
اگرچه هیچ آمار تفکیکی از این که دستگیرشدگان مرتبط با مواد مخدر، چه تعداد مصرف‌کننده و چه تعداد توزیع کننده بوده‌اند وجود ندارد اما افزایش 6 درصدی انهدام باندهای مواد مخدر و افزایش 15 درصدی دستگیری‌ها حاوی پیام دیگری نیز هست: مصرف مواد مخدر در ایران رو به افزایش است.
سردار احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید که “یک میلیون و ۲۰۰ هزار معتاد دائم‌المصرف و همچنین ۴۰۰ هزار معتاد هروئین در کشور” وجود دارد. آماری که لااقل 6 سال است دست نخورده و بدون افزایش باقی مانده و به همین دلیل از سوی کارشناسان مورد تردید قرار گرفته است. حتی علی هاشمی دبیرکل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر این آمار را کاملا زیر سوال می‌برد و می‌گوید: “سال 1334 که جمعیت ایران 29 میلیون نفر بود نزدیک به یک و نیم میلیون مصرف‌کننده داشتیم، که این یعنی چیزی حدود 9 درصد جمعیت کشور. همین طور طبق آماری که در اسناد کشور موجود است در سال 56 آمار دو و نیم میلیون نفر را داشتیم. بعد از انقلاب و در سال 66 آمار مصرف‌کننده‌ها دو میلیون نفر بود. در نهایت در سال 83 که آن زمان خودم دبیر ستاد بودم یک کار تحقیقاتی با مشارکت ستاد، وزارت بهداشت و سازمان ملل انجام شد که طبق آن کل مصرف‌کننده‌ها اعم از دایمی و تفننی سه میلیون و 700 هزار تا شد. باید این را هم در نظر گرفت که جمعیت هم رشد کرده است بنابراین آمار کم نشده است.”
بنا بر روایت دوم، اکنون در کشور حدودا 4 میلیون معتاد وجود دارد و اگر متوسط خانواده‌های ایرانی را متشکل از 4 نفر بدانیم، در حدود 16 میلیون ایرانی به طور مستقیم با پدیده اعتیاد دست به گریبانند.
پزشکی قانونی هم اعلام کرده است در هفت ماهه نخست امسال دو هزار و 169 نفر بر اثر سوء مصرف مواد مخدر جان خود را از دست داده اند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که آمار مرگ بر اثر مواد مخدر دو هزار و 84 نفر بود، 4 درصد افزایش یافته است. بر اساس این گزارش بیشترین مرگ های ناشی از سوءمصرف مواد در نیمه اول امسال با عدد 595 نفر مربوط به استان تهران است و پس از آن استان اصفهان با 228 و فارس با 158 نفر در رتبه های بعدی قرار دارند. تعداد کل مرگ های ناشی از سوء مصرف مواد مخدر در سال 1389 سه هزار و 656 نفر بوده است.
اعتیاد در مدارس
کاهش سن اعتیاد یکی دیگر از مولفه‌های رشد و گسترش مواد مخدر در ایران است. چند سالی‌ست که آمار دانش آموزان معتاد از سوی مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور ۳۰ هزار نفر عنوان می‌شود. حتی با در نظر گرفتن اینکه این عدد طی چند سال اخیر ثابت بوده، ۳۰ هزار دانش آموز معتاد زیر ۱۸ سال، رقم هولناکی است. در مقابل اعتراضات و انتقادات به کاهش سن اعتیاد تا مدارس راهنمایی و دبیرستان، حمیدرضا حاجی بابایی، وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد: “بنده اگر آمار دانش آموزان معتاد را هم داشته باشم ارائه نمی‌کنم… من منکر نیستم که عده‌ای دانش آموز معتاد داریم اما شما بگویید کجای کشور معتاد وجود ندارد؟” و فرمانده نیروی انتظامی هم پرده از واقعیت دیگری برداشت: “آموزش و پرورش دانش آموزان معتاد را اخراج می‌کند و بعد می‌گوید معتاد نداریم. به همین دلیل اکثر معتادان ما از ترک تحصیلی‌ها هستند.”
ارزان و در دسترس
نتایج تحقیقات مرکز مطالعات استراتژیک آریا نشان می‌دهد متوسط زمان دسترسی به مواد مخدر در کشور20 دقیقه است و حتی برآورد می‌شود که این زمان در تهران بسیار کمتر باشد. یعنی از زمان تصمیم به مصرف مواد مخدر تا دستیابی به آن در همه جای ایران شما کمتر از نیم ساعت وقت صرف خواهید کرد که یک رکورد اعجاب آور است. از سوی دیگر بنا بر آمار مرکز پژوهشهای مجلس روزانه 12 میلیارد تومان صرف خرید مواد مخدر در کشور می شود که به معنای نزدیک به چهار هزار میلیارد تومان گردش مالی سالانه مواد مخدر است. اما آیا آماری از تبعات و پیامدهای اعتیاد هم وجود دارد؟
مجید ابهری یک آسیب‌شناس اجتماعی است که با کمیسیون اجتماعی مجلس و نیروی انتظامی همکاری می‌کند. او معتقد است: “68 درصد جرایمی مانند دله دزدی، زورگیری، کیف قاپی، سرقتهای مسلحانه و گروگانگیری ریشه در مواد مخدر دارد… بخش اعظم زندانیان و آسیب دیدگان، متهمان اعتیاد به مواد مخدر به ویژه مواد مخدر صنعتی هستند. در مورد سایر جرائم نیز در صورت تحلیل های دقیق تر باز می توان ردی از مواد مخدر و اعتیاد پیدا کرد.” همچنین سازمان بهزیستی ایران اعلام کرده است: “از هر شش و نیم ازدواج در ایران یک مورد به طلاق می‌انجامد و اعتیاد مهمترین علت طلاق در ایران است.”
مبارزه بی‌حاصل
بنا بر اعلام دفتر “مبارزه با مواد مخدر و جرایم مرتبط” سازمان ملل متحد، ایران دومین مصرف کننده مواد مخدر در جهان پس از افغانستان است. اما شیوع اعتیاد در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و تنها به وضعیت چندسال اخیر افغانستان به عنوان بزرگترین صادرکننده مواد مخدر جهان وابسته نیست. نخستین پیش نویس قانون مربوط به مواد مخدر در ایران، در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۲۸۹ تقدیم مجلس شورای ملی و قانون آن ۹ سال بعد برای اجرا ابلاغ شد. در ابتدای قرن 14 شمسی ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مواد مخدر در دنیا بود و سه دهه طول کشید تا حکومت ایران ممنوعیت کشت و تولید را برقرار و تضمین کند. با این حال تا پایان دوره سلطنت پهلوی و با وجود اجرای طرح‌هایی نظیر توزیع کوپنی تریاک به منظور شناسایی و کنترل، آمار معتادان بسیار زیاد و قابل توجه بود.
پس از وقوع انقلاب اسلامی و در خرداد ۱۳۵۹ کشت خشخاش و مصرف آن غیرقانونی و جرم اعلام شد. ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در سال 1367 به ریاست نخست وزیر وقت ایران و با عضویت نمایندگان نهادهای مرتبط تاسیس شد و اگر چه اعتیاد همچنان جرم باقی ماند، اما معتادان به شرط اقدام برای درمان، از تعقیب قضایی مصونیت یافتند. (برای اطلاعات بیشتر بخوانید)
اما در تمام این سال‌ها آنچه بیش از پیش جدی گرفته شده، نه تهیه و ارائه آمارهای دقیق و ادواری و نه ریشه‌یابی و کنترل و درمان، که سخت‌گیری و پافشاری بر مجازات اعدام برای توزیع‌کنندگان مواد مخدر بوده است؛ به طوری که تنها در سه ماهه اول امسال ۳۰۰ قاچاقچی مواد مخدر در ایران به اعدام محکوم شده‌اند و در بین آنان کسانی حضور دارند که جرم آنها حمل حداقل ۳۰ گرم هروئین بوده است. دادستان عمومی و انقلاب تهران نیز صراحتا به این موضوع اعتراف کرده است که “متاسفانه در بین این افراد کسانی که دانه درشت باشند به چشم نمی خورند و ما باید تلاش کنیم به سمت کسانی برویم که سردمداران توزیع و حمل و نقل مواد مخدر هستند.”
