رییس‌جمهوری اسلامی برای دومین بار در سال جاری، با اشاره به نحوه ممیزی کتاب در ایران، خواستار سپردن ممیزی به خود ناشران و مولفان شد و با کنایه، از تعداد بالای اصول مورد استناد در ممیزی‌ها انتقاد کرد.
سخنان حسن روحانی تنها چند روز پس از برکناری مدیر اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان شده است. با وجود سخنان صریح روحانی و علی جنتی، وزیر ارشاد در مورد کم کردن از ممیزی‌ها، دولت نتوانسته در اجرایی کردن این نگاه، موفقیت چندانی داشته باشد و مخالفت تندورها، یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی دولت است. بلافاصله پس از سخنان اخیر روحانی هم، غلامعلی حدادعادل به آن واکنش نشان داده و کم کردن از اصول ممیزی را غیرممکن دانسته است.
روحانی: اینقدر مته به خشخاش نگذاریم
حسن روحانی ضمن سخنانی در مراسم جایزه کتاب سال که روز یکشنبه ۱۹ بهمن ماه برگزار شد، گفت: “من نمی‌گویم ممیزی بر کتاب باشد یا نباشد. چیز دیگری می‌گویم، می‌گویم نمی‌شود ۱۰۰ اصل درست کنیم برای ممیزی. ۲ الی ۴ اصل قرار دهید؛ اخلاق، مقدسات، امنیت ملی و مصالح ملی به عنوان اصل باشد، صد تا نمی‌شود. این خط قرمز که می‌گویند یا مثلث و یا مربع است و خیلی بشود ذوزنقه است، ۷ ضلعی است، دیگر هزار ضلعی نداریم.”
رییس‌جمهوری خواستار این شد که نظارت بر کتاب “ قدم به قدم به صاحبان امر” سپرده شود و اگر کتابی هم مجوز گرفت و چاپ شد، “ دومرتبه در چاپ دوم از هفت خوان رستم عبور نکنند”.
او با انتقاد از پایین بودن میزان کتابخوانی، با سخت‌گیری در ممیزی هم مخالفت کرد: “این قدر مته به خشخاش نگذاریم و تحریک نکنیم بلکه توضیح بدهیم.”
رییس دولت همچنین گفت: “این صاحبنظران، اندیشمندان،تحصیل کرده‌ها،حوزه دیده‌ها، کتاب خوانده‌ها و کتاب نوشته‌ها اینها جواهرات و معادن هستند. آیا به کوچکترین بهانه می‌شود یک معدن طلا را بست؟ یک تکه طلا از این معدن در آوردیم یک مقدار عیارش کم بوده. می‌گویند در کوه را ببندید عیارش کم است. یکبار اشکال داشته اشکال را با زبان نرم با او بگوییم. چرا سوء ظن پیدا کردیم؟ چرا سرمایه‌ها را به خاطر یک نقص کوچک تعطیل می‌کنیم این چه خاصیتی به حال ما دارد؟”
صحبت‌های روحانی که با طنز و کنایه همراه بود، با تشویق حاضران در سالن اجلاس سران مواجه می‌شد(فیلم).
غلامعلی حداد عادل، یکی از نزدیکان و بستگان آیت‌الله خامنه‌ای که در انتخابات ریاست‌جمهوری رقابت را به حسن روحانی باخت، از مهم‌ترین منتقدان فرهنگی دولت است. او که رییس فراکسیون اصولگرایان مجلس است در مراسم جایزه کتاب سال حضور داشت و در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر به سخنان روحانی چنین واکنش نشان داد: “چهار اصلی که رئیس جمهور شمردند، وقتی باز شود، همان ۱۰۰ اصل خواهد شد. یعنی وقتی مصادیق آن اصول معین شود، تعدادش بیشتر خواهد شد. مثلا وقتی اصل امنیت ملی و اخلاق مورد توجه قرار گیرد، مصادیق آن نیز بیشتر می‌شود.”
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات با بیان اینکه کار ممیزی را نمی توان به صورت مکانیکی انجام داد، افزود: “ممیزی یک امر اجتهادی است و این سخن رئیس جمهور که گفتند اهل فکر و فرهنگ به ضوابط کمک کنند، درست است. منتها در آخر همه موارد باید به دست مسئولان اجرا شود.”
ممیزی و سخنان صریح خمینی و خامنه‌ای
این نخستین بار نیست که حسن روحانی از ممیزی‌های رایج بر کتابها ایراد می‌گیرد. او اردیبهشت ماه امسال هم در مراسم افتتاح نمایشگاه کتاب گفته بود: “باید تشخیص خوب و بد را به صاحبنظران واقعی و انجمن‌ها و اصحاب قلم و فکر واگذار کنیم و بدانیم هیچ کس در ممیزی بالاتر از وجدان عمومی و افکار عمومی نیست، آنها بهترین ممیزان جامعه هستند. می دانند به استقبال چه کتابی بروند و چه کتابی را در گوشه انزوا قرار دهند.”
همان زمان هم مخالفان به یاد رییس دولت آوردند که سخنانش در تضاد با نظرات آیت‌الله خمینی است. بنیان‌گذار جمهوری اسلامی به صراحت طرفدار ممیزی دقیق و سخت‌گیرانه بوده: “ نوشته‌هایی که می‌خواهد طبع بشود، یک چند نفری که می‌دانید، یقین دارید که آنها آدمهایی هستند که مستقیم هستند، و در راه مسیر ملت و کشور هستند و وابستگی به هیچ‌جا ندارند، آنها نوشته‌ها را مطالعه کنند، درست دقت کنند در آن، و بعد از اینکه دقت کردند در روزنامه یا در مجله نوشته بشود. این طور نباشد که یک وقت بنویسند و منتشر بشود، بعد بفهمند که این نوشته بر خلاف بوده است؛ این یک چیزی است که لازم است. باید کتابهایی که نوشته می‌شود، و همین طور چیزهایی که منتشر می‌شود، اینها باید درست توجه بشود. و افراد مطّلع، مدبِّر و کسانی که از مکتبها اطلاع دارند و مسیر آنها را می‌دانند، اینها توجه بکنند، و کتابها را مطالعه کنند قبل از انتشار. این، هم صلاح خود شماست و هم صلاح ملت است”.
جانشین خمینی هم در لزوم ممیزی سخت‌گیرانه با او هم‌نظر است. آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۷۸ و در دیدار با جمعی از ناشران به صراحت از سانسور دفاع کرده و گفته بود که اهمیتی ندارد این اقدام با استناد به آزادی بیان زیر سوال برود: “وقتی که یک اثر هنری و یک نوشته و یک عکس، یک تأثیر ویرانگر اخلاقی دارد، این قابل پاسخگویی نیست. جلوِ این کار فرهنگی را باید گرفت؛ این آن ممیزیواجب است که در جنجال علیه ممیزیو سانسور نباید هدف را گم کرد. من وظیفه نظام می‌دانم، وظیفه وزارت ارشاد می‌دانم، وظیفه شما که ناشرید می‌دانم، که وقتی چنین چیزی مطرح می‌شود، شما اجازه ندهید و کمک نکنید. این هیچ ربطی ندارد به اینکه ما با فکر آزاد موافقیم یا مخالفیم. طبیعی است که ما با آزادی‌هایی مخالفیم؛ مگر کسی شک دارد؟ ما با بعضی از آزادی‌ها مخالفیم. ما با آزادی‌های جنسی مخالفیم؛ ما با آزادی گناه مخالفیم و این کاری است که مردم را به این طرف سوق می‌دهد. همین الان در کتابهای ما هست؛ کتابهای منتشر شده الان وجود دارد. اگر خوف این نبود که با گفتن من، نام یک اثر غلطی تکرار شود، اسمش را می‌گفتم. کتابی که جوانان را به طور واضحی، با شیوه‌های هنری، به سمت گناه سوق می‌دهد! این یک مسأله فکری نیست که ما بگوییم حالا این کتاب منتشر شود، ما هم جوابش را منتشر کنیم؛ این جواب ندارد”.
با این حال علی جنتی در همان نخستین روزهای وزارت، گفته بود که “ممیزی کلمه محترمانه همان سانسور است. اسمش را هر چه می‌خواهید بگذارید مهم نیست.” او درنظر داشت تا سیستم نظارتی حاکم بر کتاب هم مانند مطبوعات بشود و تخلفات پس از انتشار مورد رسیدگی قرار گیرد. اما کمتر از یک ماه بعد، حرفش را پس گرفت و گفت: “نمی‌توانیم ممیزی قبل از چاپ را حذف کنیم.”
“کاهش تصدی گری دولت در ممیزی” در برنامه ۱۲ بندی علی جنتی برای کسب رای اعتماد از مجلس وجود داشت و اکنون که علی شجاعی صائین از مدیریت دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی این وزارتخانه برکنار شده، گفته می‌شود عدم هماهنگی او با این سیاست وزیر و مقاومت در برابر اعطای برخی مجوزها باعث این تغییر شده است. هرچند سخنگوی وزارتخانه این گمانه‌زنی را رد کرده است.
