پرویز جان! بچه ها منتظرند

نویسنده

» حکایت

جمال‌الدین اکرمی )نویسنده کتاب کودک و تصویرگر)

 

پرویز کلانتری، نخستین روز از فروردین ماه ۱۳۱۰ در طالقان به دنیا آمده و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران درس خوانده است. آشنایی و دوستی او با همایون صنعتی‌زاده، رئیس دانشکده موجب شده تا به انتشارات فرانکلین راه یابد و به امریکا برود و دوره تصویرگری ببیند. او از نخستین تصویرگران کتاب کودک و نوجوان در ایران است. یکی از مهم‌ترین تاثیرات پرویز کلانتری بر نسل بعد خود مقدم شمردن نقاشی بر تصویرگری است. او به نسل بعد آموخت بدون دانستن نقاشی، نمی‌توان به تصویرگری روی آورد.

پرویز کلانتری را در شمار نقاشانی است که به تصویرگری کتاب کودک روی آوردند. سال ۱۳۲۰، جریان تازه‌ای در ادبیات کودک ما شکل گرفت و بسیاری از نقاشان مطرح آن دوره چون محسن وزیری مقدم و نورالدین زرین‌کلک و علی اکبر صادقی و فرشید مثقالی و محمدزمان زمانی به تصویرگری کتاب‌های کودک پرداختند.

اگر به گذشته هنر ایران و تاریخچه هنر نقاشی و همچنین تصویرگری برگردیم، می‌بینیم هرجا تصویر هست ادبیات هم حضور دارد برای مثال، ابیات و داستان‌های شاهنامه با تصویرگری همراه است اما در روزگار کمال‌الدین بهزاد و شکل‌گیری مکتب هرات، نقاشی به هنر مستقلی تبدیل و از ادبیات جدا شد و این استقلال در زمان کمال‌الملک به اوج خود رسید.

سال ۱۳۲۰ کسانی چون علینقی وزیری و صبحی مهتدی به جمع‌آوری افسانه‌ها برای بچه‌ها پرداختند و نخستین کتاب‌های ویژه کودکان نوشته و منتشر شد و نقاشان زبده‌ای چون محسن وزیری مقدم به کار برای کودکان پرداختند. سال‌ها بعد با شکل‌گیری کانون پرورش فکری و روی کار آمدن ناشرانی چون فرانکلین، تصویرگری کودک و نوجوان به صورت شاخه‌ای مستقل درآمد.

سال ۱۳۴۵، تعدادی از تصویرگران چون پرویز کلانتری و نورالدین زرین‌کلک و غلامعلی مکتبی و محمد زمان زمانی برای گذراندن یک دوره شش ماهه به آمریکا رفتند و با برگشت به ایران به تصویرگری کتاب‌های درسی برای بچه‌ها پرداختند. کلانتری بیشتر داستان‌ها و کتاب‌های فارسی را تصویر می‌کرد. برای مثال تصویرگری حسنک کجایی از اوست و زرین‌کلک و زمان زمانی بیشتر روی کتاب‌های تاریخ و جغرافیا متمرکز بودند.

پرویز کلانتری، بنیان‌گذار سبک واقعگرایی کودکانه است. مرتضی ممیز، پیش از کلانتری و در تصویرگری برای کتاب‌های انتشارات امیرکبیر به واقعگرایی توجه کرده بود اما پرویز کلانتری در تصویرگری برای بچه‌ها به سادگی و واقعگرایی توجه کرد و با درک حس و حال کودکانه به تصویرگری برای آنان پرداخت. کارهای کلانتری جز ساده و کودکانه بودن، یک ویژگی دیگر هم دارد و آن، این‌که کلانتری رنگ را در والرهای رنگی نمی‌بیند. رنگ‌ها در آثار او تخت و یک‌دست است. پیراهن آبی که پرویز کلانتری نقاشی می‌کند، سایه روشن ندازد. اصلا سایه- روشن با فرشید مثقالی به تصویری کتاب کودک و نوجوان راه یافت.

یکی از مهم‌ترین تاثیرات کلانتری بر نسل بعد خود را مقدم بودن نقاشی بر تصویرگری است. پرویز کلانتری به نسل بعد خود قبولاند که تصویرگری زیرمجموعه نقاشی است و نمی‌توان بدون دانستن و پرداختن به نقاشی به تصویرگری روی آورد. سادگی و بومی‌گیرایی یکی دیگر از ویژگی‌های کلانتری است. شلوغی که در کار تصویرگران امروز دیده می‌شود در کار کلانتری نیست. همچنین تصاویر او زیبا و حسی است و با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند. او ادبیات کودک را می‌فهمد و خود دستی بر قلم دارد و خیلی خوب می‌نویسد. ضمن اینکه ایرانی بودن و بومی‌گرایی یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته آثار کلانتری است.

افسوس که پرویز کلانتری زود از بدنه کتاب کودک جدا شد. بی‌گمان اگر این اتفاق نمی‌افتاد پرویز کلانتری می‌توانست جریان تصویرگری را چه در کتاب‌های درسی و چه در کانون پرورش فکری هدایت کند.