برزو درآگاهی – رامین مستقیم
قرار نبود تحریم ها صدمه ای به مجید طالقانی بزند. اما این ناشر ایرانی می گوید او را مجبور کرده اند قیمت ها را بالا ببرد و تعداد عناوین انتشاراتی خود را کاهش دهد.
طالقانی در حالتی عصبی لب به انتقاد باز می کند: “چند هفته ای است که قیمت کاغذ کره ای حداقل 25 درصد زیاد شده است. چرا؟ چون بانک های کره جنوبی از صدور اوراق اعتباری خودداری می کنند. آنها دیگر با بانک های ایرانی کار نمی کنند.“
در همین اوضاع، بخشی از اهداف تور اخیر خاورمیانه ای جرج بوش به جلب حمایت شرکای آمریکا دربرابر ایران اختصاص داشت. این پیش از آغاز گفتگوهای برلین در روز سه شنبه میان اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل برای بحث درباره دور سوم تحریم ها علیه ایران است. علت این فعالیت ها، خودداری ایران از توقف برنامه هسته ای این کشور است.
یک سال پس از تصویب اولین قطعنامه شورای امنیت، اثرات آن به نحو آشکاری در حال نمایان شدن است. اما با تجربه ای که از تحریم های دهه 1990 علیه صدام حسین به دست آمده است، دیپلمات ها و تحلیلگران در مورد اینکه آیا این تنبیهات سیاسیون را به تغییر موضع وا می دارد یا به مردم عادی ایران صدمه می زند، خوش بین نیستند.
یک دیپلمات غربی در تهران که به همراه عده ای دیگر به مقامات واشنگتن درباره اوضاع ایران گزارش می دهد گفت: “این (تحریم ها) اثر گذاشته اند. اثر آنها بر اقتصاد سنگین است. اما سوال این است که آیا بر سیاست موثر است؟”
گزارشی که چهارشنبه از سوی اداره حسابرسی آمریکا - گروه مستقل و بازوی کنگره آمریکا- منتشر شد می گوید: “اثر کلی تحریم ها و دامنه تحقق اهداف آمریکا بوسیله آنها نامشخص است.” گزارش ادامه می دهد که شرکت های خارجی همچنان به انجام معامله با بخش انرژی ایران که تحت کنترل دولت است ادامه می دهند.
تحریم ها در خیابان ها و مغازه های تهران اثرات آشکاری به جا گذاشته اند. کاهش قدرت خرید مردم و اجبار به خرید اجناس وارداتی ارزانقیمت آسیایی به جای کالاهای اروپایی از این جمله است.
فروشندگان می گویند ظرف چهار ماه گذشته، قیمت برخی اجناس نظیر عطرهای فرانسوی و صفحات چاپ آلمانی تا 50% زیاد شده است. این یکی دیگر از اثرات افزایش نرخ تجارت با دوبی به جای معامله مستقیم با سازندگان و توزیع کنندگان کالاهاست. خیلی از شرکت ها در مورد معامله با ایران دچار نگرانی اند زیرا سایه تحریم وزارت خزانه داری ایالات متحده بالای سر آنهاست. این وزارتخانه خصوصاً شرکت هایی را مورد هدف قرار می دهد که به طور همزمان روابطی با هر دو کشور ایران و آمریکا دارند.
علیرضا مرشد، صاحب یک فروشگاه عینک در خیابان فلسطین تهران، گفت: “در حال حاضر معامله با هر جایی غیر از چین و روسیه، فقط عذاب است.“
هرچند برخی ناظران می گویند گردانندگان ایران با هرگونه تحریم بین المللی برای ممنوعیت خرید نفت و گاز از ایران مقابله خواهند کرد، دسته ای دیگر فکر می کنند محدودیت های اقتصادی باعث اعمال فشار بر تجار با نفوذ ایرانی خواهد شد. آنها هم خود برای تغییر شیوه به دولت فشار وارد خواهند کرد.
یک دیپلمات اروپایی گفت از شنیدن اینکه گروهی از بازرگانان ایرانی برای انتقاد از اثرات زیانبار و غیر قابل تحمل تحریم ها بر آنان به رهبر عالی ایران- آیت الله خامنه ای- متوسل شده اند خشنود است.
این دیپلمات که نخواست نامش فاش شود می گوید: “اگر شما می خواهید با مردمی که داری منافعی در این رژیم هستند سر و کار پیدا کنید، راه آن همین تحریم ها هستند. کسانی که در شرکت های تجاری کوچک هستند باید بر رژیم فشار وارد کنند.“
اقتصاد ایران به شدت وابسته به نفت است و به صرف هزینه های گزاف خصوصاً در تدارک بنزین ارزانقیمت معروف است. دولت بنزین را وارد می کند و با سوبسید فراوانی می فروشد. افزایش نرخ معامله با خارج نیز سبب شده ایران پول بیشتری خرج کند و منابع دولتی به سرعت مصرف شوند.
ضمناً دولت برای جلوگیری از کاهش ارزش ریال، با تزریق پول نقد به اقتصاد کشور باعث افزایش تورم شده است. این مساله باعث شده مردم فقیر، فقیرتر شوند.
شاهدان می گویند تحریم های اعمال شده از سوی شورای امنیت و کشورهایی نظیر ایالات متحده، محدودیت های خاص خود را دارد اما تا همین جا هم باعث ایجاد محیط هراس انگیز برای سرمایه گذاران شده است.
سعید لیلاز، یک اقتصاددان و ژورنالیست ایرانی، می گوید: “تحریم ها مانند کوه یخ هستند. تنها 10% تاثیرات مستقیماً به شورای امنیت ربط دارد. 90% دیگر به خاطر ترس از ایالات متحده است.“
برخی مقامات بیم آن دارند که تحریم ها نتیجه ای نظیر شرایط عراق پس از جنگ خلیج فارس در سال 1991 را به دنبال داشته باشد. در آن زمان تحریم ها مانع از معامله شرکت ها با تجار عراقی می شدند و این مساله ضمن فشار بر زندگی مردم معمولی، دست صدام حسین و افراد وابسته به او را بیشتر باز گذاشت.
یک دیپلمات غربی در تهران گفت: “حتی اگر یک کالایی در لیست تحریم هم نباشد، خیلی از شرکت ها وقتی نوبت به معامله با ایران می رسد، می گویند: نه، بهتر است اینکار را نکنیم. شرایط مانند عراق دهه 1990 شده است. در آن موقع شرکت ها از فروش کاغذ و مداد هم به عراق خودداری می کردند.“
دولت بوش اعلام کرده هر شرکتی را که با سپاه پاسداران انقلاب - نیروی نظامی ایدئولوژیک کشور که موازی با ارتش ایران فعالیت می کند- معامله کند را مورد تحریم قرار می دهد. گفته می شود این تحریم ها رهبری ایران را هدف قرار داده، بدون اینکه وضعیت اقتصادی طبقه متوسط ایران را تحت الشعاع قرار دهد. به نظر می رسد افراد این طبقه دولت را برای ایجاد تغییرات داخلی تحت فشار قرار دهند.
پاتریک کلاوسون، یک کارشناس مسایل ایران در بخش خاور نزدیک موسسه ای در واشنگتن که گاهی نظراتش در مورد ایران مشابه دیدگاه های کاخ سفید است، می گوید: “پیشنهاد جدید دولت ایالات متحده برای برداشتن قدم های چند جانبه توسط سازمان ملل یا بکمک اتحادیه اروپا، برای اعمال فشار بر رهبری ایران تدارک دیده شده و نه قرار دادن مردم عادی زیر فشار تحریم های اقتصادی گسترده.“
با اینحال برخی کارشناسان می گویند استراتژی تحریم های دولت بوش ناشی از سوء برداشت از فعل و انفعالات سیاسی ایران است. یکی از محققان مکتب فکری آمریکایی و اروپای غربی در دهه 1920، راجع به انقلاب های مارکیستی و آنارشیستی در اروپای مرکزی بر این باور است که اگر وضعیت اقتصادی بدتر شود، مردم علیه حکومت های کاپیتالیستی به پا می خیزند.
در واقع او می گوید همزمان با شدت یافتن بحران های اقتصادی، طبقه تندروی ایران صاحب قدرت بیشتری می شود. او گفت: “تندروهای ایرانی از بدتر شدن تحریم ها اصلاً نگرانی ندارند. آنها از اینکه ایالات متحده به ایران حمله کند ناراحت نمی شوند.“
از سوی دیگر دیپلمات های غربی می گویند از دو سال پیش و همزمان با انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان رییس جمهور تندروی کشور و نیز تنش های به وجود آمده بر سر خودداری ایران از توقف غنی سازی اورانیوم، سرمایه گذاری خارجی و فعالیت بخش خصوصی غربی در ایران راکد مانده است.
بعضی ها هم می گویند این فشارها باعث ضدیت ایرانی ها با غرب می شود. موسی غنی نژاد، اقتصاددان ایرانی که برای روزنامه دنیای اقتصاد مطلب می نویسد، می گوید: “این چه فشاری بر روی سیستم وارد می آورد؟ آمریکایی ها دارند از مردم یک دشمن می سازند. مهم این است که آنها بتوانند مردم ایران را دوست خود بکنند. آنها عکس اینکار را می کنند.“
دیپلمات های غربی می گویند آنها از نزدیک اثرات تحریم ها را بر قیمت ها و رفتار ایرانیان نظارت می کنند و یافته های خود را به پایتخت های اروپایی و واشنگتن می فرستند. به گفته این دیپلمات ها، مقامات کاخ سفید، وزارت خارجه و پنتاگون این اطلاعات را با اشتیاق فراوان دریافت می کنند.
یک دیپلمات اروپایی در تهران می گوید: “تحریم های هدف دار، مهمترین موضوع مناظره کسانی است که در اینجا درباره تحریم ها حرف می زنند. ما در نهایت خواستار تغییر سیاست ها توسط رژیم هستیم، بدون اینکه به مردم عادی صدمه ای برسد. بنابراین باید تصمیم گیرندگان را هدف قرار داد و این کار بسیار بسیار مشکلی است.
منبع: لوس آنجلس تایمز – 20 ژانویه