با اعتراض عباس کیارستمی به دستگیری جعفر پناهی و ابراز نگرانی برنارد کوشنر، وزیر امور خارجه فرانسه و فردریک میتران وزیر فرهنگ این کشور از اتفاقاتی که در ایران روی می دهد، داستان دستگیری این کارگردان سرشناس ابعاد گسترده تری گرفت.پیش از این دیگر سینماگران ایرانی از جمله کیومرث پور احمد، تهمینه میلانی و مهدی هاشمی به دستگیری پناهی اعتراض کرده بودند.این در حالیست که رسانه هایی همچون کیهان و صبح صادق همچنان به اتهام زنی و پرونده سازی برای جعفر پناهی ادامه می دهند.
عباس کیارستمی، فیلمساز ایرانی در واکنش به بازداشت جعفر پناهی و محمد رسول اف با انتشار نامه سرگشاده ای که در اول بار در نیویورک تایمز به چاپ رسید، باتاکید بر اینکه “مسئولیت وخیم و بازتاب عواقب زشت و غیر فرهنگی این بازداشت ها متوجه مدیریت سوء و سیاست های غلط وزارت ارشاد در این سال هاست” نوشته است: “جعفر پناهی و محمد رسول اف دو فیلم ساز سینمای مستقل ایران هستند. سینمایی که در ربع قرن حاضر به عنوان مهمترین عامل فرهنگی نام این کشور را در جهان پر آوازه کرده است. آنان به کلیت فرهنگ جهان تعلق دارند. آنان بخشی از فرهنگ سینمای بین الملی هستند.”
کیارستمی در ادامه این نامه با اشاره به اینکه “من شاید مدافع شیوه های تند و جنجالی جعفر پناهی نباشم اما می دانم آنچه او را به این بند انداخته نه یک انتخاب که یک اجبار ناگزیر بوده است” آورده است: “جعفر پناهی و دیگران سالهاست می کوشند تا از نهاد های رسمی و دولتی یاری بجویند و راه های رفته و شکست خورده را بارها می آزمایند و هم چنان به در بسته می خورند. او سالهاست به امید نمایش عمومی فیلم هایش و به امید همراهی و مساعدت قانونی نهادهای مسول سینما در ایران به دنبال یافتن راه حل هایی است. او هنوز باور دارد به خاطر اعتباری که فیلم هایش برای کشورش به ارمغان آورده است، می تواند راه حل های قانونی بطلبد.”
وی در ادامه با اشاره به مسئولانی که “طی همه این سال ها راه را بر پناهی بسته اند و تنها کوره راه ها و راه حل های انحرافی و گاه حتی بیراهه ها را باز گذاشته اند” آورده است: “مسئولیت آنچه که بر جعفر پناهی رفته است و بر سر همه جعفر پناهی ها، به طور مستقیم بر عهده ی سء مدیریت و سیاست غلط مسئولین وزارت ارشاد است.”
آغاز ماجرا
در نخستین ساعات 3 شنبه هفته پیش 25 مامور امنیتی با یورش به منزل جعفر پناهی، کارگردان برجسته ایرانی، او را به همراه همسر و دختر وی و همچنین 15 میهمان دیگر که در خانه او حضور داشتند، بازداشت و به زندان اوین منتقل کردند.ماموران وزارت اطلاعات ساعاتی پس از بازجویی بیشتر بازداشت شدگان را آزاد کردند اما جعفر پناهی به اتفاق محمد رسول اف -فیلمساز- بیش از ده روز است که در زندان به سر می برند.
پناه پناهی، فرزند جعفر پناهی که پس از بازداشت پدرش سایت روز را در جریان نحوه دستگیری بازداشت شدگان گذاشته بود، همچنین در مصاحبه با سایت کلمه گفت: “اینکه گفته اند منزل پدر من از قبل از انتخابات، محل ساخت فیلم ضد نظام بوده کاملا کذب است و پدر من هیچ فیلمی ضد نظام نساخته ضمن اینکه درباره رویدادهای اخیر نیز فیلمی نساخته است.”
پناه پناهی به این ترتیب به اتهاماتی جواب می داد که در روزنامه های حامی دولت از جمله کیهان درج شده بود. این نشریه در راستای اتهام زنی به جعفر پناهی در بخش اخبار ویژه خود ادعا کرده بود پناهی در حال تهیه فیلمی “مخفیانه و ضدانقلابی” برای پخش و انتشار در خارج از کشور بوده است. کیهان به نقل از “صبح صادق” ـ ارگان مطبوعاتی سپاه پاسداران- نوشته بود: “در برنامه کذایی که از سوی پسر پناهی و در گفت وگوبا رسانه های ضدانقلاب به عنوان مهمانی اعلام شده، کارگردان مذکور و دوستان و همکارانش در حال تهیه فیلم علیه نظام بوده اند اما با هوشیاری دستگاه های اطلاعاتی وامنیتی، این ماجرا لو رفته است.”
کیهان همچنین پناهی را “کارگردان فعال” در “جشنواره های ضدانقلابی خارج کشور” معرفی کرده بود که به خاطر “خوش خدمتی” به آنچه این نشریه “جریان ناتوی فرهنگی” می نامد بارها جایزه گرفته وبه هنگام دریافت جایزه “تظاهر به حمایت از فتنه سبز” کرده است.
اشاره کیهان به حضور جعفر پناهی به عنوان رئیس هیات داوران در سی و سومین جشنواره مونترال کانادا بود؛جایی که وی با شال سبز و با در دست داشتن عکس ندا آقاسلطان در مراسم افتتاحیه بزرگترین جشنواره سینمایی آمریکای شمالی حاضر شد. در آن مراسم دیگر اعضای هیات داوران جشنواره مونترال نیز در ابراز همبستگی با جعفر پناهی و جنبش سبز، با شال و نمادهای سبز در مقابل دوربین عکاسان بین المللی حاضر شدند.جالب توجه اینکه برخلاف ادعای کیهان، جعفر پناهی از زمانی که با نماد سبز در جشنواره های بین المللی حاضر شده، جایزه سینمایی نبرده و مشخص نیست ادعای کیهان مربوط به کدام جایزه جعفر پناهی است.
کیهان همچنین به طور تلویحی با اعتراف به تحت نظر بودن خانه این کارگردان مستقل ایرانی از سوی سازمان های امنیتی جمهوری اسلامی، نوشته بود: “خانه پناهی ازمدت ها قبل از انتخابات و به ویژه پس از 22 خرداد به محل تهیه فیلم علیه نظام - با هماهنگی بیگانگان و مخالفان نظام تبدیل شده بود و پناهی و همکارانش با حکم قضایی بازداشت شده اند.”
سایت تابناک ـ وابسته به محسن رضائی- هم در همان روزهای ابتدائی بازداشت جعفرپناهی ادعای مشابهی را در این مورد مطرح کرده و نوشته بود: “جعفر پناهی به همراه دوستان و همکاران خود در حال تهیه فیلمی علیه نظام بوده‌اند که با هوشیاری دستگا‌ه‌های امنیتی و با عملیاتی به هنگام، پرده از اقدامات آنان برداشته شد و وی به همراه همکارانش دستگیر شد.”
بازداشت پناهی نه هنری است نه سیاسی
این در حالی بود که عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان تهران، ساعاتی پس از بازداشت این کارگردان در یک نشست مطبوعاتی اعلام کرده بود دستگیری جعفر پناهی ارتباطی با “هنرمند بودن” وی نداشته و “دلیل سیاسی” نیز نداشته است “بلکه وی در مظان برخی اتهامات بوده است.” با این حال تا امروز دستگاه قضائی منظور خود از “برخی اتهامات” را روشن نکرده و پناهی همچنان در بازداشت به سر می برد.
اعتراض پور احمد و هاشمی
ادامه بازداشت کارگردان فیلم های تحسین شده ای همچون “بادبادک سفید”، ”آینه” و “دایره” در بند 209 زندان اوین، خشم و انتقاد هنرمندان ایرانی، جشنواره های اروپایی، تشکل های سیاسی و سندیکاهای داخلی و خارجی را به همراه داشته است.
از این میان می توان به اعتراض مهدی هاشمی ـ بازیگر سینما و تلویزیون- و کیومرث پور احمد ـ فیلمساز- اشاره کرد که اوایل هفته در مراسم سالیانه نشریه سینمایی «دنیای تصویر» هنگام حضور بر روی صحنه مرکز همایش های برج میلاد، خواستار آزادی پناهی، محمد رسول‌اف و مهدی پورموسی شدند. مهدی هاشمی پس از حضور روی سن گفت: “ آرزو می‌کنم هر چه زودتر شاهد آزادی آقای جعفر پناهی و دیگر هم‌صنفان خود از زندان باشیم .”
بهمن قبادی: ایران زندان هنرمندان است
بهمن قبادی، کارگردان فیلم هایی چون “زمانی برای مستی اسب ها” و “لاک پشت ها پرواز می کنند” نیز در انتقاد از بازداشت همکار خود در گفتگو با صدای آلمان، ایران را به زندانی برای هنرمندان تشبیه کرده و گفته است: “ الان نزدیک به پنج ـ شش سال است که با آقای جعفر پناهی مثل یک زندانی برخورد می‌شود. با اکثر هنرمندان‌ها؛ فقط فیلمسازها هم نیستند. در همه‌ی شاخه‌های هنری مثل یک محکوم به زندان با هنرمندان رفتار می‌کنند. الان هم این آقا را جابه‌جا کرده‌اند. آمده‌اند یک عده هنرمند را از یک زندان با حیاط بزرگتر، به زندانی با یک حیاط کوچکتر برده‌اند. ایران برای اکثر هنرمندها دارد تبدیل به یک بازداشتگاه می‌شود و الان تبدیل شده است.”
سازمان ادوار: هنر مستقل مورد هجوم اقتدارگرایان
در همین ارتباط سازمان ادوار نیز روز شنبه با انتشار بیانیه ای در حمایت از جعفر پناهی ضمن اشاره به سرکوب همیشگی “هنر مستقل و آزادیخواه” توسط “اقتدارگرایان” از تاثیر سخن هنر و هنرمندان بر جامعه سخن گفت: “این تأثیر بسیار ریشه ای و بنیادی بوده و اگر این سخن از دل برآمده باشد، لاجرم بر دل فرهنگ جامعه نیز خواهد نشست آنچنانکه در ماه های اخیر از طریق هنرمندی خودجوش گروه های مردمی تأثیر خود را گذاشته و می گذارد.”
سازمان ادوار در انتقاد از سیاست های محدود کننده دولت محمود احمدی نژاد نوشته است: “کسانی که هم اکنون عنان قدرت را به دست گرفته اند، حداقل صداهای مسالمت آمیز مخالفان وضعیت موجود از هیچ صنفی را بر نمی تابند و پس از در بند نمودن گروه های مرجع دیگر اجتماعی، رو سوی سینما گران نهاده اند.”
از فستیوال برلین تا اتحادیه اروپا
دفتر جشنواره بین المللی فیلم برلین دیگر نهادی است که در برابر بازداشت جعفر پناهی ساکت نماند و چهارشنبه گذشته از دستگیری این فیلمساز ابراز نگرانی کرد و خواستار آزادی وی شد. مدیر این جشنواره نیز در بیانیه جداگانه ای نوشت: “ما از اینکه کارگردانی که جوایز جهانی بسیار برده است به دلیل کارش به عنوان هنرمند دستگیر می‌شود احساس نومیدی و نگرانی می‌کنیم.”
جعفر پناهی در سال 2006 به خاطر فیلم “آفساید” مهم ترین جایزه جشنواره برلین ـ خرس نقره ای- را به خود اختصاص داد و امسال نیز قرار بود با درخواست برگزار کنندگان این مراسم که او را به عنوان “یکی از مهمترین سینماگران مستقل ایران” برای حضور در این فستیوال دعوت کرده بودند در این جشنواره حاضر شود، اما ماموران امنیتی فرودگاه امام خمینی روز 27 بهمن از سفر این فیلمساز پنجاه ساله به برلین ممانعت به عمل آوردند.
به دنبال واکنش مدیر برلیناله، جشنواره های دیگر اروپایی نیز دست به کار شدند تا در برنامه های خود، اهمیت این رخداد و تاسف بار بودن آن را بیش از پیش گوشزد کنند. جشنواره بین المللی حقوق بشر ژنو، مراسم افتتاحیه را با میزگردی برای همبستگی با مردم ایران برگزار کرد که طی آن، شخصیت های برجسته از نهاد های حقوق بشری با نام بردن از دو سینماگر ایرانی در بند، خواستار آزادی آنها شدند.
مدیران جشنواره های معتبری چون هامبورگ، کن، سن سباستین و برلین و همچنین کانون سینماگران فرانسه هم با انتشار نامه ای با 227 امضا به جمع معترضین به دستگیری جعفر پناهی پیوستند.
اعتراض احزاب و گروه های سیاسی
اما این تنها گردانندگان جشنواره ها و چهره های هنری نبودند که به دستگیری پناهی واکنش نشان دادند؛ ژوزف دال، مدیر بزرگترین گروه در پارلمان اروپا با عنوان گروه “حزب مردم اروپا” هم با صدور بیانیه‌ای خواستار حمایت جامعه بین المللی از “آزادی فوری و بی‌قید و شرط” جعفر پناهی شد.پس از آن فرانسه شاهد گسترده ترین و پردامنه ترین اعتراضات دولتی و مردمی در اروپا بود. ابتدا حزب سوسیالیست این کشور با محکوم کردن این اقدام خواستار آزادی پناهی شد، سپس وزیر فرهنگ فرانسه همین تقاضا را مطرح کرد و و به دنبال وی برنارد کوشنر وزیر امور خارجه فرانسه خواستار آزادی فیلمسازی شد که “هیچ خبری از او در دست نیست”.
سابقه بازداشت پناهی
جعفر پناهی که بیش از بیست جایزه از مهمترین جشنواره های بین المللی سینما از جمله کن، ونیز، شیکاگو، سن سباستین و لوکارنو کسب کرده است، اواسط تابستان نیز زمانی که برای ادای احترام در چهلمین روز کشته شدگان حامیان جنبش سبز در سرکوب های پس از انتخاب بحث برانگیز محمود احمدی نژاد در بهشت زهرا حاضر شده بود توسط ماموران نیروی انتظامی بازداشت و البته ساعاتی پس از آن آزاد شد.
ملاقات فیلمسازان با خانواده پناهی
اوایل این هفته هم تعدادی از کارگردانان و فیلمنامه نویسان ایرانی به منزل جعفر پناهی رفتند تا همدردی خود با خانواده پناهی را اعلام کنند. اصغر فرهادی، کامبیوزیا پرتوی، تهمینه میلانی، سامان مقدم، شادمهر راستین، پریسا بخت آور، محمدرضا موئینی و محسن امیر یوسفی با حضور در منزل جعفر پناهی، خواستار آزادی وی، محمد رسول اف -فیلمساز- و مهدی پور موسی -مدیر تولید فیلم های پناهی- شدند.
