پل ریختر
در ظرف چند هفته در تابستان سال جاری، طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، خط مشی اوباما در زمینه گفتگوهای صلح خاورمیانه را زیر سنوال برد؛ او تهدید کرد که جلوی اکتشاف نفت توسط شرکت های آمریکایی در مدیترانه را خواهد گرفت و کشتی های حامل فعالین سیاسی ترک را که عازم نوار غزه هستند، با ناو های نظامی همراهی خواهد کرد.
با این وجود، زمانی که دو رهبر یکدیگر را در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ملاقات کردند، اوباما بار دیگر مدت طولانی را با نخست وزیر ترکیه گذراند. اوباما پیش از ملاقات 105 دقیقه ای خود با اردوغان گفت: «او رهبری با قدرتی ازخود نشان داده است.»
توجه به رهبر ترکیه بیشتر از آنجا ناشی می شود که او سعی دارد الگویی از اسلام میانه رو را در این منطقه آشوب زده دنیا پیاده کند. بسیاری از مشاوران اوباما، معتقدند دولت اردوغان به عنوان الگویی برای کشورهای دیگر خاور میانه عمل می کند. اوباما تا کنون، بیش از کلیه رهبران دنیا، به استثنای دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا با اردوغان تماس تلفنی داشته است.
ولی اخلاق بی رو در بایستی اردوغان، ارتباط میان دو رهبر را مشکل ساخته است.
مقامات آمریکا از کمک های ترکیه به ساختن دولت جدیدی در لیبی و انتقاد ترکیه به رژیم اسد در سوریه و نیز همکاری این کشور با غرب در استقرار دفاع ضد موشکی برای مقابله با خطر بالقوه ایران، خشنود هستند. ولی از نحوه برخورد ترکیه با اسرائیل راضی به نظر نمی رسند؛ همچنین از رفتار ترکیه با اتحادیه اروپا در زمینه درخواست از آنها برای بیرون راندن ناوگان نظامی خود، که به بهانه دفاع از منابع انرژی در دریای مدیترانه مستقر بودند، خشنود به نظر نمی رسند.
اوباما تقریبا تمام راه های دیپلماتیک را با این همپیمان اجتناب ناپذیر خود آزموده است. او هواپیماهای بدون سرنشین برای جاسوسی از کردهای مخالف را در اختیار او گذاشته است. اوباما سال گذشته در زمینه یک مسابقه بسکتبال ترکیه هم با اردوغان به گفتگوی دوستانه پرداخت.
او در مواردی هم مجبور بوده است که بی پرده سخن بگوید، که نمونه آن شکایت او از ترکیه در جلسه دو ساعته ای بود که به دنبال رای مخالف دادن ترکیه به قطعنامه تحریم ایران توسط سازمان ملل، انجام شد. درگیری های ترکیه و اسرائیل هم باعث مخالفت هایی با دولت ترکیه در آمریکا شده است.
جمعی در کنگره آمریکا خواستار تجدید نظر در نقش ترکیه در ناتو شدند و مدعی شدند ترکیه منافع آمریکا را به خطر خواهد انداخت.
مقامات آمریکایی به ترک ها هشدار داده اند که کنگره ممکن است از تحویل سلاح هایی که خیلی مورد نیاز ترکیه است ممانعت کند.
اریک ادلمن، که از سال 2003 تا 2005 سفیر آمریکا در ترکیه بوده است می گوید از رفتار دوستانه اوباما با «کشوری که تا این حد منافع آمریکا را به خطر انداخته » تعجب می کند.
اردوغان، که رهبری ترکیه را از سال 2002، با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، در دست گرفته است سعی داشته است روابط حسنه ای با کشورهای عربی منطقه برقرار کند و با شرق ارتباط خوبی داشته باشد؛ درحالیکه روابط خود را با آمریکا را هم حفظ کرده است.
ولی این اهداف گاه با هم تناقض پیدا می کنند. روابط ترکیه و آمریکا بر اثر خصومت ترکیه با اسرائیل خدشه دار شده است.
مقامات آمریکایی درک می کنند که ترکیه از اقدام کماندو های اسرائیلی درماه مه 2010 و کشتن فعالین ترک در کشتی ای که به سوی نوار غزه حرکت می کرد، به خشم آمده است. هشت ترک و یک ترک آمریکایی در حمله کماندوهای اسرائیلی کشته شدند.
اکنون ترکیه خواهان خاتمه دادن به محاصره نوار غزه توسط اسرائیل و عذر خواهی رسمی از ترکیه است. مقامات آمریکایی از این محبوبیتی که اردوغان بر اثر اقدامات ضد اسرائیل به دست آورده خشمگین هستند.
اردوغان ماه گذشته با سفر به کشورهای عرب شمال افریقا نشان داد که در میان کشورهای عربی از محبوبیت زیادی برخوردار است. او از پیشنهاد فلسطین در سازمان ملل برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین توسط سارمان ملل حمایت کرد؛ حرکتی که آمریکا به هر قیمت از آن جلوگیری خواهد کرد.
رییس دولت ترکیه رسما اعلام کرد که به اوباما گفته است که گفتگوهای صلح خاورمیانه با شکست مواجه شده است و بر خلاف آنچه آمریکا در سال 2010 قول داده بود، که تا پایان همان سال دولت مستقل فلسطینی مستقر شود، این اتفاق نیافتاده است.
رشد 9 درصدی اقتصاد ترکیه هم عامل مهمی در محبوبیت و نفوذ بیشتر این کشور در منطقه به شمار می آید. ترکیه از ضعف اقتصادی کشورهای همسایه خود، ایران و سوریه استفاده کرده و روابط وسیع اقتصادی، ازجمله با ایران برقرار کرده است.
در روزهای اخیر، ادعای ترکیه در مورد مالکیت مورد مناقشه میادین نفت و گاز مدیترانه، بار دیگر خشم واشنگتن و نیز قبرس، اسرائیل و یونان را بر انگیخته است.
ترکیه خواسته است که قبرس از اجازه دادن به یک شرکت آمریکایی برای حفاری در میادین گاز در آبهایی که مورد ادعای ترکیه است، صرفنظر کند. ترکیه می گوید این اقدام به تلاش های سازمان ملل برای اتحاد قبرس، که میان یونان و ترکیه تقسیم شده است، لطمه می زند.
هیلاری کلینتن، وزیر خارجه آمریکا، بلافاصله به دفاع از شرکت آمریکایی «توبل انرژی» بر آمده و به ترکیه گفته است که این اقدام تهدید منافع آمریکاست. قبرس همواره موضع مناقشه ترک ها با اتحادیه اروپا هم بوده است.
ترکیه در میان خواست به ماندن در ناتو از یک سو و تقویت روابط اقتصادی و سیاسی با ایران از سوی دیگر گرفتار شده است.
ترکیه ماه ها در مورد استقرار سیستم های دفاع موشکی در این کشور به بحث و مذاکره مشغول بود. این توافق هفته گذشته نهایی شد.
البته این توافق فقط زمانی انجام شد که مقامات ناتو اعلام کردند که اگر این سیستم را در ترکیه مستقر نکنند، در کشوری در نزدیکی آن مستقر خواهند کرد.
به هر حال در میان مشاوران اوباما این اتفاق نظر وجود دارد که باید از تلاش های ترکیه در ایفای یک نقش منطقه ای مهم حمایت کرد، بخصوص در زمانی که شانس ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا ضعیف شده است. ولی این همکاری از الگوی ایده الی که اوباما در ارتباط با ترکیه دنبال می کند فاصله زیادی دارد.
برخی از ناطران معتقدند ترکیه نمی تواند و نباید تا حد رهبری یک جریان ضد اسرائیلی در منطقه پیش برود.
منبع: لوس آنجلس تایمز - 10 اکتبر
