به گزارش منابع خبری کردستان، روز یکشنبه دوم مهرماه سه شهروند ساکن بخش سرشیو شهرستان سقز هنگام عبور از منطقه مرزی “باشماق” در مریوان، در اثر انفجار مین‌های به جا مانده از جنگ عراق و ایران کشته شدند. این منابع می‌گویند از ابتدای سال جاری تاکنون ۷ نفر بر اثر انفجار مین در نقاط مختلف کُردستان جان خود را از دست داده و ۹ تن دیگر نیز زخمی شده‌اند.
عثمان مزین، وکیل دادگستری و پژوهشگر حقوق قربانیان جنگ در مصاحبه با روز ضمن انتقاد از روند پاکسازی مناطق جنگی از مین می‌گوید دستگاه‌های اداری و مسئول، به ویژه استانداری‌ها و مقامات انتظامی در مناطق کردنشین با نگاه امنیتی با موضوع مین برخورد می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری کُردپا، که اخبار کردستان را پوشش می‌دهد، اسامی دو نفر از کشته شدگان حسین کَرمی و خالد قاسمی است.
بر اساس این گزارش، کشته شدگان از اهالی روستاهای “سرتکلتو” و “گوره قلعه” از توابع بخش سرشیو شهرستتان سقز بوده‌اند.
این گزارش افزوده است این سه شهروند به منظور کار و امرار معاش در اقلیم کُردستان عراق درصدد عبور از منطقه مرزی باشماق در شهرستان مریوان بوده‌اند.
آمار دقیقی در دست نیست
درکنار آمار برخی از نهادهای مدافع حقوق بشر، منابع خبری کردی بار‌ها گزارش‌هایی از مرگ شهروندان بر اثر انفجار مین منتشر کرده‌اند که به ندرت از سوی رسانه‌ها و مقامات رسمی تائید و یا به آنها توجه شده‌است.
عثمان مزین، پژوهشگر حقوق قربانیان جنگ در مورد آمار قربانیان مین می‌گوید: “آمارجامعی قربانیان مین وجود ندارد، اما ساکنان روستاهای مختلف آمار کشته شدگان محل سکونت خود را در اختیار دارند. برای مثال می‌دانند در فلان سال چند نفر بر اثر انفجار مین کشته و زخمی و یا چه تعداد مین منفجر شده است. در مجموع آمار دقیق، منسجم و مستقلی در دست نیست.”
به گفته این وکیل دادگستری تشکل‌های مردم نهاد از جمله کانون مشارکت در پاکسازی مین تلاش‌هایی را برای مستند سازی آمار قربانیان مین شروع کرده‌اند که تا کنون به نتیجه نرسیده است.
آقای مزین می‌گوید: “علیرغم گذشت ۲۵ سال از اتمام جنگ و در شرایطی که دستگاه‌های جنگی موظف بودند مناطق را از ادوات جنگی پاکسازی کنند، این امر تا کنون صورت نگرفته و ما شاهد انفجار مین‌هایی در غرب کشور هستیم، خصوصا در مناطق کردنشین که کوهستانی هستند و مین‌ها بر اثر افزایش خاک و گذشت زمان جابه جا می‌شوند.”
به گفته این پژوهشگر، کشاورزان، عابران محلی، کولبران و حتی افرادی که بعضا از سایر شهر‌ها برای تفریح به کردستان می‌آیند قربانی این وضعیت هستند.
مین‌ها علاوه بر خسارات انسانی بر طبیعت نیز تاثیر گذاشته و بسیاری از زمین‌های کشاورزی قابلیت خود را بر اثر کاشت مین از دست داده‌اند.
سخنان نادرست مسئولان
استان‌های کردستان، ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربی و استان خوزستان عمده مناطق آلوده به مین در ایران هستند.
آقای مزین می‌گوید: “مین یک سلاح دفاعی است. هر کشور درگیر جنگ از آن به عنوان سلاح دفاعی استفاده می‌کند. اما وجود آنها در زمین پس از جنگ دیگر ضرورتی ندارد. متاسفانه با وجود پایان یافتن جنگ، شمار زیادی از این مین ها هنوز در زمین هستند.”
مقامات مسئول که معمولا از ارائه آمار دقیق قربانیان مین خودداری می‌کنند، در مواردی مدعی شده‌اند که بعضی از استان‌ها به طور کامل از مین پاکسازی شده‌اند.
در فروردین ماه امسال اما روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت که با وجود اعلام مرکز جامع مین زدایی مبنی بر رو به پایان بودن پاکسازی مین در پنج استان غربی و جنوبی کشور، انتشار خبرهایی درباره انفجار مین در پنج استان ایلام، آذربایجان غربی، کرمانشاه، کردستان و خوزستان همچنان این شائبه را تقویت می‌کند که جمع آوری مین های خنثی نشده در این پنج استان، حداقل تا پایان دهه ۹۰ هم زمانبر خواهد بود.
در همین ماه گزارش شد که دو کودک خردسال به نام‌های سیروان و زانیار، هفت و هشت ساله، بر اثر انفجار مین در شهرستان سقز یک چشم و یک دست خود را از دست داده‌اند و نامشان در فهرست قربانیان مین ثبت شده است.
به نوشته روزنامه اعتماد خبر زخمی شدن این دو کودک در حالی منتشر شد که ظرف دو سال گذشته، مسوولان مرکز جامع مین زدایی از اتمام پاکسازی استان‌های کردستان و آذربایجان غربی خبر داده بودند.
آقای مزین می‌گوید در همان سال تنها در استان آذربایجان غربی ۱۲ مورد انفجار مین رویداده که سه مورد آن به مرگ ختم شده است.
این وکیل دادگستری با بیان اینکه اظهارات مسئولان در مورد مین منطبق با واقعیت نیست، می‌گوید بازسازی دقیق و کامل که به معنی برقراری امنیت و آسایش کامل برای ساکنان مناطق مین گذاری شده است هنوز صورت نگرفته . همچنین وقوع این انفجار‌ها موید این است که نهادهای مرتبط به طور کامل موفق نشده‌اند مناطق را از مین پاکسازی کنند.
در پاکسازی مین گزینشی عمل می‌شود
در سال ۱۹۹۷ پیمان‌نامه‌ای با هدف منع استفاده، نگهداری، تولید و جابه‌جا کردن مین ضد نفر در اوتاوای کانادا بین چندین کشور امضا شد. از آن سال تاکنون ۱۵۸ کشور جهان به این پیمان نامه پیوسته‌اند.این پیمان تولید، انبار و نقل و انتقال مین های ضد نفر را ممنوع کرده است.
ایران تاکنون این پیمان نامه و همچنین پیمان‌نامه اسلو (پیمان‌نامه عدم استفاده از بمب‌های خوشه‌ای) را امضا نکرده است. براساس یکی از بندهای پیمان‌نامه اوتاوا، دولت‌ها موظفند بعد از ده سال تمام کشتزار ها و مزارع را از مین‌ها پاک کنند. از بین همسایگان ایران کشورهای عراق، افغانستان و کویت عضو پیمان اوتاوا هستند.
آقای مزین می‌گوید جمهوری اسلامی بعد از جنگ اقدام به کاشت مجدد مین نکرده اما در طول این سال‌ها نیز اقدامی برای پاکسازی آنها انجام داده است، در نتیجه حتی شماری از مین روبان و افراد نظامی مسئول خنثی سازی مین کشته شده‌اند. اما در پاکسازی مناطق به صورت گزینشی عمل می‌شود و مناطق مسطح و هموار تحت پوشش عملیات پاکسازی قرار داشته اما این اقدامات در مناطق کوهستانی و ناهموار مانند کردستان با ریتم کندی صورت می‌گیرد.
۲۰ میلیون مین در خاک ایران
در آن سوی مرز‌ها در کردستان عراق هم که یکی مناطق جنگی بوده، بنا بر اعلام نهادهای فعال در پاکسازی مین از سال ۱۹۹۱ به این طرف شش هزار نفر جان خود را از دست داده و بیش از هشت هزار نفر دیگر زخمی شده‌اند.
بر اساس گزارش رسانه‌های رسمی ایران شمار مین‌هایی که از ابتدای جنگ ۸ ساله با عراق در مناطق جنگی و مرزی کار گذاشته شده‌اند بیش از ۲۰ میلیون برآورد شده است.
خبرگزاری مهر سال ۱۳۹۰ در گزارشی با تائید این آمار اعلام کرد: “بر اساس شناسایی اولیه که توسط نیروهای نظامی در سال ۱۳۶۷، پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل به عمل آمده است، آلودگی مین و مواد منفجره به‌جا مانده از جنگ، در طول هزار و ۱۰۰ کیلومتر مرزهای غرب و جنوب غرب ایران با عراق در مساحتی حدود چهارمیلیون و ۲۰۰ هزارهکتار در پنج استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان و به ویژه شهرهای مرزی خرمشهر، سوسنگرد، بستان، مهران، دهلران، قصر شیرین، هویزه، نفت شهر، سومار، موسیان، آبادان، اهواز، اندیمشک، دزفول، شوش و گیلان غرب پراکنده شده است.”
این خبرگزاری به استناد تفاهم‌نامه همکاری مشترک مین زدایی بشردوستانه ایران و – عراق که در سال ۱۳۸۴ امضا شد، نوشته بود که بیش از ۲۰ میلیون مین از انواع مختلف در خاک جمهوری اسلامی ایران کار گذاشته شده است. علاوه بر مین، بیش از ده‌ها میلیون مواد منفجره و بمب‌های خوشه‌ای نیز پس از جنگ در کشورمان به جا مانده است.
