از زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران، مساله فلسطین همواره در کانون سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار داشته است. حمایت از فلسطین در برابر اسرائیل به دلایل ایدئولوژیک و استراتژیک به بخشی از هویت جمهوری اسلامی در صحنه بین المللی بدل شده است. با این وجود سیاست فلسطینی ایران تا حد زیادی تحت نفوذ اتحاد این کشور با سوریه شکل گرفته است. به همین دلیل است که افزایش تنش میان حماس و دمشق، بر سر بحران سوریه و برخورد های رژیم این کشور با مخالفان، بر روابط جنبش فلسطین با تهران اثر گذاشته است.
ماه فوریه گذشته نخست وزیر حماس در غزه به مناسبت سی و سومین سالگرد انقلاب ایران از تهران دیدار کرد و با آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ملاقات کرد. با توجه به شایعاتی که در باره روابط ایران و حماس مطرح شده بود چنین دیداری از جمهوری اسلامی ایران مهم و زمان آن معنی دار بود. به گفته هانیه، حمایت ایران از فلسطینیان «بی قید و شرط است و تغییری نکرده است.» لیکن برخی اظهارات مقامات ایرانی در زمان دیدار هانیه از ایران نشان داد که تهران تا چه حد از تغییرات حماس بر اثر وقایع بهار عربی نگران است.
آیت الله خامنه ای در دیدار با هانیه نسبت به «نفوذ سازشکاران به سازمان های مقاومت و تضعیف آنها» هشدار داد. او به هانیه گوشزد کرد که عرفات نیز زمانی محبوب بود ولی با فاصله گرفتن از مقاومت فلسطین اعتبار خود را از دست داد. ایران مسلما از نشانه های مصلحت گرایی در رفتار اخیر حماس و همچنین از تغییر استراتژی این سازمان بر اثر قدرت گرفتن نهضت اسلامی برادر آن در دنیای عرب نگران شده است. ولی از آن بدتر برای ایران موضع حماس در قبال سوریه است. حماس با گذشت یک سال از بحران سوریه حاضر نشده است از رژیم این کشور حمایت کند.
ایران معتقد است سوریه قربانی توطئه خارجی ها شده است. تهران می گوید گروه های خارجی نگران اتحاد سوریه با محور مقاومت هستند. تهران همین موضوع را به هانیه گوشزد کرد. خامنه ای در دیدار با رهبر حماس از توطئه آمریکا برای شکست محور مقاومت، متشکل از ایران، سوریه، حماس و حزب الله لبنان سخن گفت.
در چند ماه گذشته ایران سعی کرده رهبری حماس را به تدوین سیاست خود در قبال بحران سوریه وادارد و در عین حال به ترمیم رابطه آن با دمشق بپردازد. هانیه در دیدار از تهران گفت که حماس پایگاه خود را در سوریه ترک نخواهد کرد، که این امر به تهران این امید را داد که حماس احتمالا «تسلیم فشارها» نخواهد شد. ولی درست دو هفته بعد از این دیدار هانیه در سخنانی در قاهره بطور کامل از مخالفان رژیم سوریه حمایت کرد.
مقامات ایرانی نارضایتی خود را از اظهارات هانیه بیان داشتند. سفیر سابق ایران در سوریه گفت «اگر حماس مبارزه مسلحانه را ترک کند تفاوتی با سایر جناح های فلسطینی نخواهد داشت.» یکی دیگر از مقامات حماس نیز بعدها اعلام کرد «حماس نماینده ایران در جنگ با اسرائیل نیست.»
موضع حماس در قبال سوریه هنوز دستخوش تزلزل است زیرا در این زمینه میان رهبران حماس اختلاف نظر وجود دارد.
از دید ایران حمایت از حماس تداوم اتحاد این کشور با بشار اسد است. به عبارت دیگر علی رغم نزدیکی ایران به مقاومت فلسطین، جمهوری اسلامی روابط خود با فلسطین و نیز با لبنان را از دیدگاه سوریه می نگرد. این موضوع در سه دهه روابط ایران و سوریه مشهود است.
سی سال پیش، به دنبال سرنگونی شاه، یاسر عرفات اولین رهبر انقلابی بود که از ایران دیدار کرد. سخنان او در حمایت از انقلاب ایران بیانگراتحادی جدی میان ایران و فلسطین علیه اسرائیل بود.
لیکن با تحولات ایران و خاورمیانه، روابط تهران و سازمان آزادی بخش فلسطین تغییر کرد.
حافظ اسد از همان ابتدا روابط سازمان آزادی بخش فلسطین با خمینی را زیر نظر داشت. او با دقت رابطه یاسر عرفات، که رقیب حافظ اسد در لبنان و جبهه ضد اسرائیل بود، با ایران را دنبال می کرد. سوریه ای ها تمایل داشتند که ایران بتواند نسخه خود از حمایت از فلسطین را تدوین کند و در این مسیر دنباله روی سازمان آزادی بخش فلسطین نباشند. تهران ابتدا توجهی به این خواست سوریه نداشت. زمانی که در اواخر 1979 جناح های تندرو در ایران با همکاری الفتح به اعزام داوطلب به جنوب لبنان اقدام کردند، سوریه ای ها از این اقدام استقبال نکردند. از دیدگاه حافظ اسد، اتحاد ایران و سازمان آزادی بخش فلسطین می توانست جبهه مستقلی در لبنان ایجاد کند و به عرفات استقلال بیشتری در اقدامات خود بدهد.
ایران خیلی زود دریافت که نمی تواند نقش منطقه ای سوریه را انکار کند. ولی یک دهه طول کشید تا دمشق و تهران به توافق کامل برسند.
ایران پس از تنش های چندی که بر سر بمباران اردوگاه های فلسطینیان توسط جنبش امل پیش آمد، بالاخره به سمت نزدیکی بیشتر با اسد پیش رفت. تهران دریافت که بدون سوریه نخواهد توانست به «صدور انقلاب اسلامی» اقدام کند.
مسلما نزدیکی یاسر عرفات با صدام حسین، که دشمن اسد و خمینی بود، و به رسمیت شناختن اسرائیل توسط عرفات شکاف میان جمهوری اسلامی و سازمان آزادی بخش فلسطین را عمیق تر کرد.
با امضای قرارداد صلح میان فلسطین و اسرائیل در سال 1985 رابطه ایران و سوریه نزدیک تر شد.
از سال 1990 به بعد اتحاد ایران و سوریه به مشارکتی استراتژیک در منطقه تبدیل شده است. سازمان حماس و جهاد اسلامی ثمره همکاری و همگرایی جمهوری اسلامی و بعثی های سوریه بود.
حماس با مخالفت های خود با گروه های غالب فلسطینی و پیمان های بین المللی، عملا حمایت سوریه را به دست آورد. لیکن حماس اکنون در حال تجدید نظر در روابط خود با اسد و رژیم او در سوریه است. قبل از پایان بحران سوریه حماس ناچار است موضع دو پهلوی خود را روشن کند.
ایران نیز در این میان به هر قیمت تلاش می کند از فروپاشی رابطه حماس و سوریه جلوگیری کند و به بازسازی مقاومت فلسطین و حفظ اتحاد با سوریه همت گمارد.
منبع : اوراسیا – 13 مه 2012
