یک سال پس از آنکه هاشمی رفسنجانی برای آخرین بار توانست پشت تریبون نماز جمعه تهران قرار بگیرد، 60 نفر دیگر از ائمه جمعه سراسر کشور باید خود را برای آخرین نطقشان در نماز جمعه آماده کنند؛ چرا که به گفته سید رضا تقوی، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه “قرار است تابستان امسال بیش از 60 امام جمعه بازنشسته شوند.“ این بزرگترین تغییر در سطح ائمه جمعه و نمایندگان ولی فقیه در شهرستانها از پیروزی انقلاب تا کنون است.
این عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز روز سه شنبه در همایش “نماز جمعه و رسانه” ضمن اعلام این خبر همچنین مدعی شده بود علت حضور نیافتن هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران طی یک سال اخیر عدم تمایل خود وی بوده است. به گزارش خبرگزاری مهر رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، دلیل این تصمیم قدیمیترین امام جمعه تهران را “احتمال سوء استفاده از نماز جمعه” و “ترجیح مصلحت نماز جمعه به مسایل سیاسی” عنوان کرده است. این در حالی است که سال گذشته تنها کمتر از پنج هفته پس از آخرین حضور هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران، کاظم صدیقی از روحانیون طرفدار دولت به عنوان امام جمعه موقت تهران منصوب شد؛انتصابی که به عنوان نشانهای از پایان حضور هاشمی رفسنجانی در تریبون نماز جمعه ارزیابی شد.
از سوی دیگر اما وضعیت احمد جنتی، دیگر امام جمعه موقت تهران متفاوت از هاشمی رفسنجانی به نظر میرسد. اوکه هفته قبل، علی رغم تمام گمانه زنیها در مورد خداحافظیاش با پست دبیری شورای نگهبان، با حکم رهبر جمهوری اسلامی در این سمت ابقا شد، نسبت به ادامه حضور خود در نماز جمعه تهران کاملا مصر است. به گفته سید رضا تقوی، جنتی تاکنون در خواست بازنشستگی نداده و “قصد بازنشسته شدن ندارد”. تقوی همچنین توضیح داده است: “جنتی امام جمعه موقت تهران هستند که ما نصب و جابجایی در مورد ائمه جمعه موقت نداریم زیرا ائمه جمعه موقت را ائمه اصلی و دائمی انتخاب می کنند.”
اما دیگر نکته اصلی در سخنان رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه،خبر بازنشسته شدن بیش از 60 نفر از ائمه جمعه سراسر کشور در تابستان امسال بود.یک بازنشستگی جمعی که از یک سو تا به حال در این حجم و به صورت یکباره در تاریخ جمهوری اسلامی سابقه نداشته و از سوی دیگر تاکنون بازنشستگی به عنوان دلیل تغییرات و جابجاییهای موردی صورت گرفته در سطح ائمه جمعه عنوان نشده است. ضمن اینکه هیچ قانون مدونی برای تعیین سقف سنوات خدمت و سن بازنشستگی ائمه جمعه وجود ندارد.
تغییر کردهها معترض بودند
پیش از این هم همواره تغییر ائمه جمعه در شهرهای مختلف با حاشیه و شایعات فراوانی همراه بوده است. شایعاتی که اغلب حکایت از نارضایتی ائمه جمعه تغییر کرده از وضع موجود داشته است. آخرین نمونه آن به تغییر امام جمعه شهر قم، پایتخت مذهبی ایران مربوط میشود. جایی که آیت الله جوادی آملی، نه بر اساس نظر شورای سیاست گذاری ائمه جمعه، بلکه طبق خواسته خود تصمیم گرفت از سمتش کناره گیری کند. گر چه برخی دلیل این اقدام جوادی آملی را انتشار رساله عملیه و قرار گرفتن وی در سلک مراجع تقلید ارزیابی کردند، اما بسیاری نیز بر این باور بودند که او به علت داشتن مشکلات اساسی با نحوه مدیریت کشور پس از انتخابات مجبور به این کار شده است. چه آنکه پس از تکذیب حمایت از احمدی نژاد توسط جوادی آملی به همراه تایید داستان “هاله نور” توسط دفتر آیت الله، حامیان و هواداران انتخاباتی رییس جمهور در قم پس از ایراد خطبه های انتقادی آیت الله جوادی آملی در پانزدهم خرداد ماه به تظاهرات علیه مطالب امام جمعه پرداختند و به این وسیله به خطیب موقت نماز جمعه قم نشان دادند که مخالفت با احمدی نژاد را تحمل نمی کنند. آن هم در حالیکه جوادی آملی در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته از هیچ نامزدی به طور رسمی حمایت نکرده بود؛وی البته در انتخابات دور نهم ریاست جمهوری از هاشمی حمایت کرده بود.
آیت الله جوادی یک هفته قبل از انتخابات دهم هم در خطبه نماز جمعه شهر قم،مناظره های تلویزیونی نامزدهای ریاست جمهوری را به باد انتقاد گرفته و غیر مستقیم رییس جمهور وقت را مخاطب قرار داده و گفته بود: “در مشروطه هم اول به علما حمله کردند.”
وی اما پس از انتخابات،جزو منتقدین جدی فضای به وجود آمده شد، به طوریکه در دیدار با فرمانده سپاه علی ابن ابی طالب گفت: “در شرایط فعلی فضا خیلی طیب و طاهر نیست.”
در اسفند 1386 نیز، آیت الله زرندی، امام جمعه کرمانشاه برکنار شد. این روحانی با نیروهای موسوم به «حزب الله» این شهر درگیر بود تا جایی که انصارحزب الله در زمان ریاست جمهوری خاتمی به برگزاری راهپیمایی اعتراض آمیز علیه او پرداخته بودند. امام جمعه کرمانشاه در شرایطی برکنار شد که او هم مانند بسیاری از همفکران خویش، نسبت به رفتارهای به گفته او توهین آمیز برخی از سایتها و چهرههای نزدیک به دولت در مورد بیت آیت الله خمینی و شخص سید حسن خمینی در زمستان سال 1386 اعتراض داشت. البته انتقادهای آیت الله زرندی به همین مساله محدود نمیشد. وی بارها انتقادات شدیدی از صدا و سیما در تریبون نماز جمعه مطرح کرده و در یکی از آخرین خطبه های نماز جمعه ای که ایراد کرد موضوع رد صلاحیت گسترده اصلاح طلبان در جریان مبارزات انتخاباتی مجلس هشتم رامورد نقد قرار داده بود. در همان زمان سید احمد خاتمی،از حامیان احمدی نژاد از مواضع سیاسی آیت الله زرندی انتقاد کرده و خواستار کناره گیری یا استعفای او شده بود. نکته حایز اهمیت در جریان تغییر امام جمعه کرمانشاه در سال 1386 این است که در اقدامی کم سابقه، آیت الله خامنه ای برای جلسه معارفه او، رییس دفتر خود و رییس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور را به کرمانشاه اعزام کرد. این همه در حالی بود که آیت الله زرندی حاضر نشد در جلسه معرفی امام جمعه جدید کرمانشاه حضور پیدا کند. برکناری وی با استقبال استاندار و گروه های نزدیک به دولت در این استان مواجه شد، تا جایی که عبدالمجید غفوری، استاندار کرمانشاه، در جلسه معارفه امام جمعه جدید کرمانشاه از رییس دفتر رهبرجمهوری اسلامی به این خاطر تشکر کرد و خطاب به وی گفت که انتصاب امام جمعه جدید “یک عیدی” از سوی رهبر جمهوری اسلامی است.
اما کناره گیری آیت الله طاهری، امام جمعه سابق اصفهان که با محاصره بیت او توسط نهادهای امنیتی همزمان شد، یکی از تنشزا ترین تغییرات صورت گرفته در رده ائمه جمعه تا کنون بوده است. شورای عالی امنیت ملی در شامگاه ۱۷ تیر ۸۱ با ابلاغ دستوری به کلیه رسانه های کشور مانع از انتشار اخبار مربوط به این استعفا شد. طاهری اصفهانی که نخستین امام جمعه منصوب از سوی آیت الله خمینی و از نزدیکان آیت الله منتظری و از معدود امامان جمعه ای بود که از محمد خاتمی حمایت می کرد، در استعفانامه مفصلی که منتشر کرد نوشت «در اعتراض به وضعیت موجود حاکم بر ایران» از مقام خود به عنوان امام جعمه اصفهان کناره گیری کرده است. مسالهای که هیچ امام جمعه دیگری تا کنون به این صراحت عنوان نکرده است. وی همچنین در استعفانامه خود با اشاره به اینکه«هنگامی که از وعده ها و قول و قرارهای اول انقلاب یاد می آورم، همچون بید بر سر ایمان خویش میلرزم» به صراحت رهبر جمهوری اسلامی و روحانیان نزدیک به وی را مورد انتقاد قرار داد.
هنوز از تریبون نماز جمعه صدای اعتراض میآید
طی یک سال اخیر گر چه حکومت تلاش بسیاری برای نمایش یکدستی و هماهنگ بودن کرده اما همواره صداهایی در انتقاد از اوضاع نا بسامان داخلی از گوشه وکنار شنیده میشود. صداهایی که گاهی نیز از تریبونهای نماز جمعه و توسط نمایندگان ولی فقیه بلند میشوند. شاید بتوان آخرین نمونه از این دست موضع گیریها را، انتقاد صریح دو هفته پیش سید یحیی جعفری، امام جمعه کرمان در جریان جلسه تودیع و معارفه استاندار دانست. جایی که وی در حضور مصطفی محمد نجار، وزیر کشور گفت: “روند جابجایی استانداران صحیح نیست و هنوز یک استاندار بر امور منطقه مسلط نشده تغییر می کند. من با این شیوه ای که اکنون در کشور در خصوص جابجایی استانداران وجود دارد موافق نیستم و نقد دارم.” جعفری که انتقاد خود را “انتقاد کل جامعه” میدانست با این حال با رعایت تمام جوانب احتیاط در توجیه این انتقاد گفت: “انتقاد حق طبیعی و مسئله شرعی و اسلامی است بنده با استاندار جدید کرمان آشنایی دارم و می دانم فردی مومن، ولایی و تلاشگر است و شکی در این نیست اما نقد من اینجاست که تا استانداری می خواهد در یک مدت زمان با شرایط استان آشنا شود و بر امور مسلط شود آن را عوض می کنید. من اهل خط و خط بازی نیستم و اگر یک زمانی انتقاد داشته باشم از سر دلسوزی است.”
اما طی یک سال گذشته بیش از همه این محسن دعاگو، امام جمعه شمیرانات است که گوی سبقت در زمینه انتقاد از وضع موجود و دولت را از دیگر ائمه جمعه ربوده و شاید بر اساس همین بتوان او را هم یکی از 60 گزینهای دانست که به گفته سید رضا تقوی باید تابستان امسال منتظر خداحافظی از تریبون نماز جمعه باشند. وی اول اسفند ماه گذشته گفته بود: “مواضع نسنجیده و کارشناسی نشده مسئولین حکومتی در عرصه های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تقابل ناخواسته با منافع و مصالح ملت و کشور و آسیب سانی به اعتبار و اقتدار ملی است.”
این سخنان و مواضع دیگری از این دست که بارها توسط او تکرار شده است باعث شده که وی چندین بار مورد خطاب تند و عتاب آمیز طرفداران دولت قرار بگیرد. اما انتقادهای ائمه جمعه از رویکردهای کنونی مدیریت کشور محدود به همین نمونهها نمیشود واینگونه انتقادها بارها در شهرستانهای مختلف تکرار شده است.
ائمه جمعه باید صدای رهبری باشند
در این میان به نظر میرسد اینکه حکومت و در صدر آن رهبر ایران چندان تمایلی به استقلال رای ائمه جمعه و ابراز انتقاد از تریبونهای نماز جمعه ندارد. چه آنکه سید رضا تقوی در تابستان سال 1386 در گفت وگویی با روزنامه کیهان «دیکته کردن خطبه ها بدون کم و زیاد»به امامان جمعه را رد کرد اما گفت که “در سیاست ها و اصول،ائمه جمعه وحدت رویه دارند، ما همیشه بر این مسئله تاکید می کنیم و توصیه داریم که نهاد یا شبکه نماز جمعه باید در ارتباط با مسائل اصولی هماهنگی داشته باشد.”
تقوی در عین حال گفته بود: “نهاد نمازجمعه سیاستهای تبلیغاتی و فرهنگی خود را از رهبر انقلاب می گیرد.”
وی به صراحت در همین مصاحبه با تاکید براینکه “این تشکیلات وابسته به تشکیلات رهبری است” گفته بود: “امامان جمعه به نیابت از رهبری ولی فقیه خطبه می خوانند، طبیعی است که باید سیاستهای نظام را دنبال کنند و سیاستهای نظام از طریق رهبری نظام تعیین می شود، همه خطبه های نماز جمعه امامان جمعه، با سیاست های نظام که از زبان رهبری نشر پیدا می کند هماهنگ می شود”.
