حمید احدی
دو روز بعد از سفر نوری المالکی نخست وزیر عراق به تهران که همزمان با آن رییس جمهور آمریکا به وی هشدار داد که به ایران اعتماد نکند، و همزمان با تحرکاتی که برخی تحلیلگران جهانی از آن به عنوان افزایش وزن دیک چینی در کاخ سفید تعبیر کرده اند، هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران سخنی گفت که بلافاصله توسط خبرگزاری های جهان مخابره شد. وی خواستار آغاز مذاکراتی در هر سطح اما بدون پیش شرط بین ایران و آمریکا برای حل مشکلات دو کشور شد.
پیش از این محمود احمدی نژاد رییس جمهور ایران که به جناح مخالف هاشمی تعلق دارد با نوشتن نامه به رییس جمهور آمریکا و سخنانی در مناسبت های مختلف، آمادگی خود را برای سفر به آمریکا و مذاکره با مقامات آن کشور اعلام داشته بود. از همین رو قید “مذاکره در هر سطح” در سخن رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام می تواند به معنای پیشنهاد جمهوری اسلامی برای گفتگوهای روسای دولت ایران و آمریکا تلقی شود. امری که در از بدو تولد جمهوری اسلامی از جمله قبیح ترین اعمال بوده که عده زیادی به اتهام پیشنهاد آن از سمت های خود رانده شده یا حتی مورد تعقیب قرار گرفته اند، و جناح بنیادگرا تاکنون از آن به عنوان یکی از اصول اساسی انقلاب و حتی اسلام یاد کرده و اصلاح طلبان را به زیر پا گذاشتن این اصول متهم ساخته است. به هر ترتیب، شواهد موجود و از جمله آرایش تبلیغاتی ماه های اخیر نشان می دهد که با آشکار شدن موافقت برخی سطوح بالای تصمیم گیری با مذاکرات ایران و آمریکا، آن مخالفت ها ادامه خواهد داشت.
پیشینه پیشنهاد
پیشنهاد مذاکره با آمریکا که سرانجام در زمانی از تهران مخابره می شود که به نظر تحلیلگر روزنامه دیلی تلگراف دیرهنگام است، در سال های گذشته چند باری از سوی واشنگتن مطرح گردید که هر بار تهران جواب سرد و منفی بدان داد. مهم ترین سابقه چنین پیشنهادی از سوی واشنگتن به دوران ریاست جمهوری بیل کلینتون رییس جمهور دموکرات آمریکا بر می گردد که در پاسخ سیاست تنش زدائی محمد خاتمی رییس جمهور اصلاح طلب ایران، آمادگی خود را برای حل مشکلات دو کشور اعلام داشت و به عنوان گام اول وزیر خارجه آن دولت از شرکت آمریکا در کودتای 28 مرداد سال 32 نیز از ملت ایران عذرخواهی کرد، اما مخالفت رهبر جمهوری اسلامی که مطابق قانون اساسی تعیین سیاست های کلان کشور با اوست، عملا هیچ امکانی برای پایان مخاصمه ربع قرنه دو حکومت باقی نگذاشت.
برخی تحلیلگران جهانی با یادآوری تمایل دولت های هاشمی، خاتمی و حتی احمدی نژاد به مذاکره با آمریکا نتیجه می گیرند که آن چه تاکنون مانع پیشرفت دولت ها شده مخالفت رهبر جمهوری اسلامی است. آنان از همین طریق به این نتیجه می رسند که سیاست های دولت جمهوری خواه بوش، که با حمله نظامی به افغانستان و عراق عملا در اطراف ایران نیرو پیاده کرده، و ایجاد یک اجماع جهانی به بهانه اصرار ایران به دستیابی به انرژی هسته ای (که همانند مخاصمه آمریکا با عراق صدام حسین است و به صدور دو قطعنامه تحریم علیه جمهوری اسلامی انجامیده)، نتیجه داده و رهبر جمهوری اسلامی را به موافقت با مذاکره به قصد منصرف کردن واشنگتن به حمله نظامی به ایران کشانده است.
در ماه گذشته جورج بوش، وزیران دفاع و خارجه اش، نخست وزیر بریتانیا، صدراعظم المان و رییس جمهور جدید فرانسه در فرصت های مختلف اظهار داشتند که تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی را نتیجه بخش می بینند و قصد دارند اگر ایران تغییری در رفتار خود ندهد سومین قطعنامه را هم به اجرا بگذارند.
همزمان با اعلام آمادگی آمریکا و متحدانش برای تصویب قطعنامه جدید، روس ها و چینی ها، دو قدرتی که سیاست خارجی ایران به روی آن ها برای جلوگیری ازتندروی های آمریکا حساب می کند، با رفتار خود (از جمله خروج چینی ها از چند پیمانکاری در صنایع نفت و راهسازی، و تعلل روس ها در انجام تعهداتشان در مورد نیروگاه بوشهر) نشان دادند که در دور سوم نیز چون مقطع صدور دو قطعنامه قبلی شورای امنیت سازمان ملل از آنان کاری ساخته نیست.
تحول آخر
آخرین تحولی که به نظر کارشناسان، ممکن است رهبران ایران را به تامل در خصوص رابطه با آمریکا وادار کرده باشد، تور وزیران خارجه و دفاع آمریکا به خاورمیانه عربی و اعلام فروش میلیاردها دلار اسلحه به کشورهای عربی برای مقابله با ایران است، که خود به خود نشان می دهد واشنگتن در سیاستی که شش ماه گذشته در پی آن بوده به اندازه کافی موفق شده که جلب توجه کشورهای میانه رو عربی به “هلال سرخ شیعی” است که رسانه های نزدیک به دولت آمریکا در فرصت های مختلف درباره آن نوشته اند.
همزمان با اظهارات اخیر هاشمی در مورد مذاکرات بی قید و شرط با آمریکا، بر اساس اخباری که از گوشه و کنار درز می کند شورای عالی امنیت ملی در توصیه هایی به مدیران مطبوعات، مسائل سیاست خارجی و به ویژه پرونده هسته ای را با اشاره به حساسیت شرایط از رسانه ها بیرون کشیده و توجه داده که این سیاست ها بر اساس تصمیمات مجموعه نظام گرفته شده و نمی توان به بهانه انتقاد از دولت آن را به چالش کشید. از همین روست که در یک ماه گذشته کمتر مقاله و اظهار نظر انتقادی درباره سیاست خارجی در مطبوعات داخلی به چاپ رسیده و از هشدارهائی که از اولین روزهای به روی کار آمدن محمود احمدی نژاد روزنامه های معدود منقد دولت از آن پر بود، خبری دیده نمی شود.
مذاکره، راه بهتر
هاشمی رفسنجانی جمله ای را که به فاصله کوتاهی در دنیا نقل شده در مجموعه ای بیان داشت که مانند همیشه انتقاد از آمریکا بود و اعلام گرفتار شدن آن دولت در باتلاق عراق و باطل شدن طرح خاورمیانه بزرگ. به گفته رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام: “آمریکا بدون شناخت افغانستان و عراق و همچنین ایران وارد این باتلاق شد”، در حالی که: “زمانی خبرنگاری از من پرسید که شما در محاصره کامل آمریکا قرار دارید یعنی در جنوب نیروهای آمریکایی قرار دارند و در غرب و شرق نیز آمریکا حضور دارد. من گفتم که تمام این حرف‌ها درست است، اما آمریکا هیچ حرکتی بر علیه ایران نمی‌تواند انجام دهد؛ و اگر خودش را اصلاح نکند به اهدافش نمی‌تواند برسد. در فلسطین نیز همین مساله به وجود آمده است و در جاهای دیگر نیز چنین مشکلاتی برای پیش آمده است که اگر خوی انحصارطلبی را داشته باشد نمی‌تواند به هدفش برسد.”
خطیب نماز جمعه تهران با بیان این‌که” ما پس از انقلاب مورد تهدیدها و فشارهای زیادی قرار گرفته‌ایم” افزود: “حمله به طبس و همچنین [این که] به صراحت اعلام کردند جنگ با ایران را و سپس وارد شدن به جنگ از جمله تهدیداتی بود که آن‌ها نسبت به ما انجام دادند. به هر حال این بهانه‌گیری‌ها یک روز تمام می‌شود و برای کسانی که آتش‌افروزی کرده‌اند نتیجه‌ای نخواهد داشت و ما به آن‌ها توصیه می‌کنیم که راه درست را انتخاب کنند. مذاکره بهترین راه است.”
به نوشته آسوشیتدپرس آقای هاشمی با این مقدمه وی پیام خود را فرستاد و گفت: “ایران هم که در هر سطحی آمادگی مذاکره را دارد، شرط‌های تحقیرآمیز و غیرقابل قبول را پس بگیرند و بدون شرط بنشینیم و مسایل منطقه و هسته‌یی را مورد بررسی قرار دهیم” وی قول داد که ایران به آمریکا کمک کند تا این منطقه آرام و حساس خاورمیانه بیش از این دچار تشویش نشود.”
آمریکا که در ماه های اخیر چند باری پیشنهادهای مشابه ایران را رد کرده و اعلام داشته تا زمانی که ایران به عملیات غنی سازی اورانیوم پایان ندهد هیچ مذاکره ای صورت نخواهد گرفت، این بار علاوه بر اظهار آمادگی صریح تهران با وعده ای روبه روست که هفته گذشته یک روزنامه آلمانی از زبان دبیر شورای عالی امنیت ملی و مسوول پرونده ایران منتشر کرد (که البته بعد از واکنش رسانه های تندرو، به ناچار تکذیب شد): “ در مذاکره درباره همه چیز، از جمله تعلیق هم می توان سخن گفت”.
اکنون، سئوال این است ایا با ورود هاشمی رفسنجانی به صحنه تغییری در پاسخ منفی صریح آمریکائی ها داده خواهد شد؟
تحول همزمان در جنگ تبلیغاتی ایران و آمریکا گفته های سخنگوی وزارت خارجه ایران است که در در واکنش به اظهارات اخیر جورج بوش درباره سیاست های دولت ایران در عراق، به سه دور گفت‌وگو با آمریکا در عراق اشاره کرد و آن را در ادامه راهبرد ایران مبنی بر ایجاد امنیت و ثبات در عراق دانست که “حمایت از فرآیند شکل گیری دولت و نهادهای دولتی و حمایت همه جانبه از دولت منتخب نوری المالکی از یک سو و تاکید مقامات عراقی بر نقش سازنده ایران دلیلی بر سیاست های درست جمهوری اسلامی ایران در عراق است. “
به گزارش ایسنا، محمد علی حسینی، گفت سیاست خارجی بحران زا و تشنج آفرین آمریکا که ایجاد اختلاف و دشمنی میان دولتها و ملتهای منطقه را سرلوحه اقدامات خود قرار داده، موجب شده است هزینه های کلانی بر مردم آن کشور تحمیل شود و حیثیت و اعتبار آمریکا در پایین ترین سطح جهانی خود قرار گیرد.
از جمله اتفاق ها که در دور تازه جنگ تبلیغاتی دو کشور تکرار می شود اشاره هر دو طرف به ملت و فاصله اش با دولت است که هم آمریکائی ها درباره دولت و ملت ایران به کار می برند و هم سخنگویان ایرانی درباره ملت و دولت آمریکا ابراز می کنند که مردم آمریکا با سیاست های جنگ جویانه دولت بوش مخالفند. این سخن هفته گذشته زمانی باز بر زبان آمد که رییس جمهور آمریکا در هشدار به رییس دولت عراق در حالی که وی را نماینده مردم عراق می خواند یادآور شد که جمهوری اسلامی با اقداماتی که علیه مردم عراق و ایران انجام می دهد یک حکومت مخالفت صلح است.
همزمانی این سخنان رییس جمهور آمریکا با اخباری که از ایران مبنی بر دستگیری دانشجویان، فعالان سیاسی، نمایندگان کارگری و همچنین توقیف روزنامه ها و ایجاد فضای پلیسی در شهرها پخش می شود بامعناست. چنان که گزارشی که به تازگی درباره وضعیت حقوق بشر در ایران در سال 2007 توسط نهادهای مدافع حقوق بشر تهیه شده، مضمونی تازه به دست مخالفان جمهوری اسلامی داده است تا فاصله مردم و حکومت را نشان کنند.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در پاسخ این بخش از گفته های مقامات آمریکائی، آن را خصمانه و فریبنده خواند و گفت: “تلاش دولت آمریکا را برای تفکیک میان دولت و ملت در ایران، اقدامی ناشی از درماندگی مسوولان آن کشور در مقابل اتحاد کم نظیر میان دولت و ملت در کشورمان است.”