مجادله کلامی ابراهیم حاتمی‌کیا و عباس کیارستمی، آن گونه که مطلوب حاتمی‌کیا بود به سطح مسوولان و مقامات هم کشیده شد اما بدفهمی یکی از مقامات قضایی باعث شد تا او حمله تندی به کیارستمی بکند و این فیلمساز ایرانی را “ متفکر مشروب‌خوار غربگرا” بنامد. آنچه باعث سوءبرداشت و عصبانیت رییس دیوان عدالت اداری شد، واژه “پریود” بود.
“دوران پریود تاریخ ایران”؟
روز چهارشنبه نهم مهر ماه سرانجام عباس کیارستمی نسبت به جنجال ایجاد شده پیرامون صحبت‌هایش درباره جنگ واکنش نشان داد و تصریح کرد که اگرچه با جنگ مخالف است اما خود را مدیون رزمنده‌ها می‌داند. دو روز پیش از این، محمدجعفر منتظری رییس دیوان عدالت اداری حملات تندی به او کرده و گفته بود که “فردی از دفاع مقدس به عنوان دوران پریود تاریخ ایران” نام برده است. او بدون اشاره به نام کیارستمی، عنوان کرده بود: “خجالت می‌کشم به نظرتان ناشی از چیست؟ کسی که دوران دفاع مقدس را به عنوان «دوران پریود تاریخ ایران» نام برده است چگونه خود را به عنوان یک ایرانی و فردی که دل در گرو عشق به ایران می‌داند، جا می زند؟ چگونه می تواند نام ایرانی روی خود بگذارد و دوران دفاع مقدس را که یادآور بیش از ۲۰۰ هزار شهید و بیش از ۴۰۰ هزار جانباز و ایثارگر است، نادیده بگیرد و در رسانه عمومی این تعبیر را به کار ببرد. به نظرتان این طرز تفکر برخاسته از چیست؟”
منتظری ادامه داده بود: “آیا این موضوع می‌تواند چیزی جز از خود بی‌خود شدن در برابر فرهنگ غربی باشد؟ بنده هشدار می‌دهم تا مراقب باشیم خدایی نکرده ما چنین جریانی را در کشور شاهد نباشیم.”
رییس دیوان عدالت اداری این سخنان را در همایشی که توسط کانون وکلای دادگستری مرکز برگزار شده بود عنوان کرد و پس از آن در خبرگزاری‌ها نیز به همین شکل منتشر شد؛ اما در کمتر رسانه‌ای به این نکته اشاره شد که جمله ایراد شده توسط فیلسماز مشهور ایرانی، اساسا چیز دیگری بوده است.
کیارستمی حدود 6 ماه پیش در دانشگاه سیراکیوز آمریکا و در واکنش به انتقادات حاتمی‌کیا خطاب به او گفته بود: “ فیلم‌های تو نماند چون تو راجع به یک پریودی از تاریخ ایران حرف زدی که تازه آن پریود هم بچه ها را به هیجان آورد.”
او بدون نام بردن از حاتمی‌کیا روایت کرده بود که “ یک هفته قبل از اینکه اینجا بیایم یکی از فیلمسازانی که سال‌ها فیلم جنگی ساخته…، گوش من را پیچانده بود که زمانی که ما داشتیم می‌جنگیدیم کیارستمی داشت دنبال دفترچه دوستش می‌گشت.”
او سپس ادامه داده بود: “خانه دوست کجاست یکی از پربیننده‌ترین فیلم هایی بود که من ساختم، درواقع همه جای دنیا آن را می‌شناسند. خانه دوست کجاست ماندگار شد چون راجع به یک ارزش انسانی صحبت می‌کرد اما فیلم‌های تو نماند[…] احمدپور [نقش اول خانه دوست کجاست] رفت دفترچه را پس داد، اما تو به هیجان آوردی و احمدپورهای دیگر رفتند در جنگ و کشته شدند و حالا پس از سال‌ها می‌شود راجع به آنها فکر کرد که چطوری از بین رفتند. در یک جنگی که هیچ مفهومی نداشت.”
در ابتدا اشاره کیارستمی به بی‌مفهوم بودن جنگ باعث اعتراض حاتمی‌کیا شد، البته با حدود شش ماه تاخیر. این فیلمساز که به تازگی فیلم “چ” درباره شهید چمران را روانه پرده سینماها کرده و جوایز متعددی هم از جشنواره‌های داخلی در دو سال گذشته دریافت کرده، در کنار اعتراضات خود از رییس‌جمهوری اسلامی، وزیر ارشاد، مقامات سینمایی و “تمام کسانی که دستی بر جریان سینما دارند” دعوت کرد در این زمینه به صراحت موضع‌گیری کنند. این اظهارات حاتمی‌کیا در فضای مجازی با واکنش منفی مواجه و او به تلاش برای حذف کیارستمی متهم شد.
این سازنده فیلم‌های جنگی در “جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت” گفته بود: “عزیز کرده‌ای حرف‌هایی زد و شهدا را افرادی دانست که قربانی جنگ شده‌اند. من مصاحبه ایشان را چندبار نگاه کردم که ببینم آیا اشتباه می‌کنم یا خیر؛ البته از قبل هم می‌دانستم که جریانی وجود دارد که نسبت به جنگ بی‌اعتنا است.”
او عنوان کرده بود که “معتقدم اگر مسئولان امر نظری به صراحت ندهند، دارم در دولتی حرف می‌زنم که در آن نفاق وجود دارد. به خون همین شهدا دعا کنید کسانی که شهدا و خون آنها را نمی‌بینند رسوا شوند.”
سخنان حاتمی‌کیا در رسانه‌های اصولگرا انعکاس گسترده‌ای پیدا کرد و با مسوولان سینمایی نیز تماس گرفته شد تا در این زمینه موضع‌گیری کنند. صدا و سیما نیز همسو با این رسانه‌ها به دنبال عذرخواهی کیارستمی بود و عزت‌الله ضرغامی، رییس این سازمان نیز در همایشی به این موضوع اشاره کرد و گفت: “ کسانی که این روزها دنبال مفهوم جنگ هستند و در لابه‌لای اظهارنظرها و سخنرانی‌هایشان درباره مفهوم جنگ بحث می‌کنند تا برای جوان‌ها نشان دهند که جنگ مفهومی دارد یا خیر، مثل ماهی‌ای می‌مانند که در آب به دنبال آب می‌گردد، در حالی که همه حیات او به آب وابسته است.”
در حالی که تعداد مصاحبه‌ها با برخی اهالی سینما در محکومیت گفته‌های کیارستمی مدام افزایش پیدا می‌کرد، حجت‌الله ایوبی، رییس سازمان سینمایی دفاع از کیارستمی را در دستور کار قرار داد. او ابتدا در صفحه فیس‌بوکش نوشت: “تقدیم به همه کسانی که از من واکنش می‌خواهند: «خدایا مرا طاقت جرح نیست و تورا حاجت شرح نیست» و اینکه «خداپرستی آن است که خودپرستی را رها کنی». شمس تبریزی”
او در گفت‌وگو با خبرنگاران نیز عنوان کرد که در انتشار اظهارات کیارستمی اشتباه شده و به نظر او این فیلمساز “ با تمام وجودش به دفاع مقدس عشق می‌ورزد و اتفاقا خیلی از دوستان ایشان که با او بوده‌اند و ایشان را می‌شناسند، می‌دانند که آقای کیارستمی بارها گفته‌اند که دلم می‌خواهد با شیوه و سبک خودم جلوه‌هایی از دفاع مقدس را ترسیم کنم و برای آن فیلم بسازم.”
علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اما سرانجام در گفت‌وگو با فارس واکنش کوتاهی نشان داد و گفت: “ این حرفی که ایشان زده قابل قبول نیست. ایشان می‌گوید جنگ نامفهوم! دفاع مقدس که دیگر جزو حماسه‌هایی است که همه آحاد ملت به آن معتقدند. دفاع مقدس، دفاع از سرزمین، دفاع از اسلام، دفاع از نوامیس بوده و دیگر کسی نمی‌تواند آن را زیر سؤال ببرد.”
در این بین واکنش مهدی هاشمی، بازیگر قدیمی و شناخته شده سینمای ایران قابل توجه بود که به صراحت علیه حاتمی‌کیا موضع گرفت: “چند نفری که تکیه به دولت دارند و با بودجه دولتی فیلم‌هایی گران می‌سازند حق ندارند به دیگران بگویند که چه فیلمی بسازند یا چگونه رفتار کنند. کسی که برای فیلمش از بودجه چند میلیاردی دولتی استفاده می‌کند، نباید وکیل وصی دیگران شود و به مسئولان و یا فیلمسازان امر و نهی کند که چگونه رفتار کند.”
حتی انسیه شاه‌حسینی، کارگردانی که فیلم‌هایی با محوریت جنگ در کارنامه دارد نیز از اقدام حاتمی‌کیا انتقاد کرد و رویه او را متفاوت با رویه شهدا و مهدی چمران دانست: “من اصلا آقای کیارستمی را نمی‌شناسم اما با آقای حاتمی‌کیا سلام و علیکی دارم. یادمان باشد در زمان اوج جنگ که همه ما را جنگ‌طلب معرفی می‌کردند وقتی فیلم «خانه دوست کجاست» را نشان می‌دادند، همان تماشاگر خارجی می‌گفت لعنت به صدام، چه بچه‌هایی را می‌کشد! کدام فیلم جنگی ما به خارج از کشور رفته که روی تماشاگر آنقدر تاثیر بگذارد که مرگ بر صدام بگوید؟”
توضیحات کیارستمی پس از جنجال حاتمی‌کیا
پس از چند روز که اخبار حوزه هنر تحت تاثیر این جنجال قرار داشت و پیش‌بینی می‌شد که پس از اظهارنظر تند مقام قضایی برخی دیگر هم وارد میدان شوند و علیه کیارستمی موضع‌گیری کنند، کیارستمی سرانجام سکوتش را شکست. او در پاسخ به تماس تلفنی حبیب احمدزاده، فیلمنامه‌نویس و فعال فرهنگی گفت: “من جنگ را اساسا بیهوده می‌دانم و به این نمی‌شود شک داشت. اما مسئول جنگ کسی است که آغازش می‌کند نه کسی که دفاع می‌کند. بله هنوز هم می‌گویم و از این جمله خود ذره‌ای عقب‌نشینی نمی‌کنم که ما درگیر جنگی شدیم که هیچ مفهومی نداشت. اما این جنگ به ما تحمیل شد و نمی‌خواستیم درگیر این جنگ بی‌مفهوم شویم. درست است که هردو طرف در جنگ سهیم هستند اما مسئول کسی است که آغاز می‌کند.”
او در ادامه عنوان کرده بود که “من نفهمیدم چرا باید به بدیهیات پاسخ بدهم. مگر کسی می‌تواند مدعی باشد که آنها حماسه نیافریدند[…] مگر می‌توان ارادتمند کسانی نبود که در آن جنگ شهید شدند و این رفاه نسبی را برای ما فراهم کرده‌اند. اظهار علنی این چیزها به قول شما ریا محسوب می‌شود. چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است. آن رزمنده‌ها کار انسانی خودشان را انجام دادند و من چرا باید حرکت آنها را زیر سئوال ببرم. همین الان هم خجالت می‌کشم وقتی می‌گویم نسبت به اینها مدیونم. خجالت‌آور است چون می‌رود در باب دیگری که من مثلا ترسیده‌ام و از روی ترس این حرف‌ها را می‌زنم. اما من چه موقعیتی دارم که به خاطرش بترسم؟ من کجا مورد عنایت و لطف این دوستان قرار گرفتم؟ من چه وقت عزیز کسی بوده‌ام؟ لطفا به اینها پاسخ بدهید.”
هنوز مشخص نیست که با این اظهارنظر کیارستمی، جنجال به پایان رسیده و یا اینکه بار دیگر شاهد واکنشی از حاتمی‌کیا و به راه افتادن جریانی مجدد خواهیم بود.
