نگاهی به ترجمه‌های مصطفا رضیئی
انبوه کتاب های منتشر شده و کتاب های توقیف شده
مصطفا رضیئی، مترجم جوان و پُرکار مشهدی، متولد ۱۳۶۳ است و حجم آثاری که تا به امروز ترجمه کرده و در دست انتشار دارد، در قیاس با سن و سال‌اش، شگفتی‌برانگیز است. او در کنار ترجمه، روزنامه‌نگاری هم کرده و دستی هم در شعر دارد. در این‌جا مروری داریم به آثار منتشر شدهٔ او و ترجمه‌هایی که توسط ادارهٔ سانسور جمهوری اسلامی توقیف شده‌اند:
کتاب‌های منتشر شده:
۱ – اتاق – نوشته هارولد پین‌تر – برلین ۲۰۰۵ میلادی – مجله‌ی گربهٔ ایرانی و نشر اینترنتی در وب‌سایت گردون
نمایشنامه‌ای کوتاه از هارولد پین‌تر برندهٔ نوبل ادبیات در همین سال. ترجمهٔ نمایشنامه سه روز پیش از اعلام نام وی به‌عنوان برندهٔ نوبل شروع شد و چند هفتهٔ بعد توسط عباس معروفی در آلمان منتشر و در فضای نِت نیز قرار گرفت. نمایشنامه داستان زوجی پیر است که در فضای آپارتمان خود، درگیر توهم‌ها، گذشته و واقعیت‌های زندگی هستند. همچنین آن‌ها درگیر نقص‌ها و مشکلات زندگی مدرن نیز شده‌اند و در وحشتی صرف، سعی دارند گذران روز بکنند. این نمایشنامه در سال ۲۰۱۲ یکی از شش نمایشنامهٔ کتاب پدر و مادر‌ها هم آدم‌اند شد.
۲ – ناخدا برای ناهار بیرون رفته و ملوان‌ها کشتی را در اختیار گرفته‌اند – نوشته چارلز بوکوفسکی – ۱۳۸۸ (نشر اینترنتی گردون – آلمان)
یادداشت‌های چارلز بوکوفسکی در آخرین ماه‌های زندگی‌اش، تنها کتاب منتخب از زندگی او هستند به قلم خویش که توسط خود او برای انتشار آماده و بازخوانی شده‌اند. در این کتاب همراه با تصاویری کمتر دیده شده از چارلز بوکوفسکی، وی از زندگی می‌گوید، از نوشتن، قمار، مشروب‌خواری و رابطه با زنان. مقدمهٔ مترجم، مقاله‌ای از بوکوفسکی و فهرست آثار وی به زبان‌های فارسی و انگلیسی، در ابتدا و انتهای کتاب آمده است. این کتاب مجانی در فضای اینترنت منتشر شد.
۳ – بازی آتش – آر اِل استاین – رمان نوجوانان – انتشارات ویدا – ۱۳۸۹ (کتاب در همین سال مجوز گرفته و در تابستان همین سال منتشر شد. )
اولین کتاب از سری خیابان هراس با ترجمهٔ مصطفی رضیئی. این کتاب از مجموعه‌ای است با بیش از ۱۲۰ جلد و نویسندهٔ کتاب، پرکار‌ترین رمان‌نویس در زمینهٔ ژانر کتاب‌های تینیجری در جهان است (با بیش از ۴۰۰ کتاب منتشر شده) هر رمان این مجموعه، یک اثر مستقل است و داستانی با ژانر وحشت، در زندگی نوجوان‌های شهر شَدی‌ساید است و خیابان مشهور این شهر، خیابان هراس.
۴ - خدا حفظتان کند دکتر که‌وارکیان – کورت ونه‌گات جونیور – انتشارات افراز – ۱۳۸۸ (کتاب در سال ۱۳۸۹ مجوز گرفته، در بهار ۱۳۹۰ منتشر شده و در پاییز ۱۳۹۰ تجدید چاپ شد. )
کورت ونه‌گات جونیور از مشهور‌ترین نویسندگان جهان معاصر است. وی طنز، اتفاقات روزمرهٔ جهان و زندگی را با هم ترکیب می‌کند و آثاری خیره‌کننده می‌نویسد. در این کتاب، او ۲۱ متن را همراه با یک مقدمه برای یک رادیو در نیویورک نوشته است: خود وی توسط دکتر که‌وارکیان (قهرمان امریکا، چهره‌ای واقعی در زمینهٔ مرگ از روی محبت برای بیماران مبتلا به بیماری‌های حاد و غیرقابل‌درمان) نیمه‌جان شده و دم دروازه‌های بهشت، با مردگان مصاحبه می‌کند و در بازگشت، مصاحبه‌ها را نوشته و در رادیو می‌خواند. در انتهای کتاب، یک زندگی‌نامهٔ کوتاه ولی با جزئیاتی کامل در مورد آثار و زندگی ونه‌گات نیز موجود است.
۵ – سه جلد دیگر از خیابان هراس نوشتهٔ از آر. آل. استاین: تحسین‌گر مرموز، اعتراف و خواهرخوانده.
سه جلد دیگر از مجموعهٔ جوان‌پسند خیابان هراس. در هر کدام دوستانی با مشکلاتی فراوان روبه‌رو می‌شوند و باید با هراس موجود در زندگی خود، بجنگند. این هراس می‌تواند دوستی صمیمی باشد، خواهرخواندهٔ آدم باشد یا تحسین‌گری به‌دنبال یک هنرپیشهٔ تئا‌تر.
۶ – پدر و مادر‌ها هم آدم‌اند و چند نمایشنامهٔ مدرن دیگر – انتشارات افراز – ۱۳۸۸ (کتاب در سال ۱۳۹۰ مجوز گرفته و در بهار سال ۱۳۹۱ منتشر شد. )
پدر و مادر‌ها هم آدم‌اند شروع مجموعه‌ای سه جلدی است. دنیای ادبیات ایران، شاهد مجموعه داستان‌های متنوعی بوده است که نویسندگان گوناگون آن‌ها را نوشته‌اند. در این مجموعه، نوزده نمایشنامه انتخاب و ترجمه شده‌اند تا آثار نویسندگان مختلف در کنار همدیگر قرار گرفته و در چهارچوب‌های ادبی، فرهنگی و اجتماعی نزدیک به هم، نگاه‌ها به جهان معاصر نمایان گردد. به‌این‌شکل، شش نمایشنامهٔ مدرن در جلد اول قرار گرفته‌اند، هفت نمایشنامهٔ آوان-گارد در جلد دوم و شش نمایشنامهٔ اجتماعی در جلد سوم. داستان‌ها، لحن‌ها، تکنیک‌ها و ژانر‌ها در این مجموعه متفاوت هستند اما همگی، نمایشنامه‌هایی از چهره‌های مطرح ادبیات معاصر جهان محسوب می‌شوند. در جزئیات سوزان گلاس‌پِل نگاهی به جهان زنان خانه‌دار می‌اندازد، یوجین اونیل در مه دو طبقهٔ اجتماع را رودروری هم قرار می‌دهد تا در زمانهٔ سقوط، زندگی معاصر را بحث کنند. هارولد پین‌تر در اتاق ترس‌های معاصر را بررسی می‌کند. آرتور آداموف در پرفسور تاران به کنکاش رویا‌ها می‌رود، اِدوارد اَلبی در داستان باغ‌وحش زندگی معاصر را زیر رگبار سوال‌هایش قرار می‌دهد و در‌‌نهایت، جی‌ام وایز در پدر و مادر‌ها هم آدم‌اند سراغ فاصلهٔ نسل‌ها می‌رود و بچه‌های یک خانواده را دربرابر والدین قرار می‌دهد. در ابتدای هر نمایشنامه، مقدمه‌ای در معرفی زندگی و آثار نویسنده آورده شده است.
کتاب‌هایی که توقیف شده‌اند:
۱ – قدرت کابالا، فن‌آوری برای روح و روان – نوشته یهودا برگ – انتشارات کاروان – ۱۳۸۵ – کتاب امکان انتشار را پیدا نکرد و هیچ‌گاه نمی‌توان آن را در ایران منتشر ساخت. این کتاب دو مرتبه توسط دو ناشر – دومی، کتابسرای تندیس – برای امکان انتشار بررسی شد اما هر دو مرتبه ارشاد، شفاهی اعلام کرد کتاب را نخوانده توقیف خواهد کرد.
۲ – مجموعهٔ دفترهای شعر چارلز بوکوفسکی – پنج جلد در ۹۳۴ صفحه – انتشارات افراز – ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ در بهار ۹۰ به ارشاد ارائه شد. جلد اول، شعرهای عاشقانهٔ اتاق‌های اجاره‌ای پس از نه ماه و دو مرتبه بررسی، مجوز گرفت اما چهار جلد بعدی، شفاهی توقیف اعلام شدند. در تابستان ۹۱، روزنامهٔ کیهان در مقالهٔ چشمه چگونه باتلاق شد! یک پاراگراف به این مجموعه اختصاص داده و به این مجموعه حمله‌ور شد. نام جلد‌ها عبارت بود از:
خمار به پیانو بکوب تا یک ذره از انگشت‌هایت خون بچکد
قلبم را میان دست‌هایش می‌گیرد
در خیابان وحشت و خروجی مرگ
دعای خیر پرندهٔ مقلد
۳ – به‌صورت شفاهی از کتابسرای تندیس خواسته شده است تا کتاب در جست‌وجوی گاومیش – مکتوباتِ استادان برجستهٔ ذن را برای دریافت مجوز ارائه نکنند.
۴ – به‌صورت شفاهی از انتشارات ویدا خواسته شده است تا کتاب تقلب از مجموعهٔ خیابان هراس را به ارشاد ارائه ندهد چون توقیف خواهد شد.
کتاب‌های در دست انتشار:
۱ – نمایشنامهٔ تولدت مبارک، واندا جُون! نوشتهٔ کورت ونه‌گات جونیور – نشر افراز
مجوز نشر بعد از نزدیک به ۱۱۰ مورد تغییر در کتاب توسط ارشاد ارائه شد. با وجود اینکه مترجم نمی‌خواست این تغییر‌ها را انجام بدهد، طبق قرارداد کتاب به ناشر واگذار شد و توسط نشر، تغییر‌ها صورت گرفته و مجوز دریافت شد.
۲ - شعرهای عاشقانهٔ اتاق‌های اجاره‌ای از چارلز بوکوفسکی – نشر افراز
منتخبی از اشعار این شاعر به انتخاب مترجم. شعرهایی که دچار سانسور شده بودند و ارشاد خواستار تغییر آن‌ها بود، از کتاب حذف شدند و حجم کتاب از ۲۱۰ صفحه به ۱۹۶ صفحه کاهش پیدا کرد.
۳ - خانهٔ تعطیلات نوشتهٔ کلایو بارکر – نشر کتابسرای تندیس
مجوز کتاب با حذف یک تصویر از تصویرهای رمان دریافت شد و متن هیچ تغییری نکرده است.
