رابین رایت
وقتی دسامبر گذشته در تهران بودم، با ابراهیم اصغرزاده، از سردمداران اشغال سفارت آمریکا و بحران گروگانگیری تماس گرفتم. موهایش سفید شده و شکم آورده و شانه‌هایش خمیده بود. هنوز با همان حدت حرف می‌زند اما حالا از همکاری بین ایران و آمریکا دفاع می کند.
در حالیکه روی یک صندلی زیبا در آپارتمانش نشسته می‌گوید: “ما در مبارزه با تروریسم اشتراک داریم. دلم می‌خواهد تمام انرژیم را برای التیام این زخم صرف کنم.” منظور او میراث بحران گروگانگیری است، تا دو کشور بتوانند با این “غده سرطانی” افراط‌گرایی سنی در خاورمیانه مبارزه کنند. او می‌گوید: “شیعیان با غرب بهتر کنار می‌آیند. رهبران سنی رادیکال‌تر از شیعیان هستند.”
من به ایران رفته بودم تا درباره دیپلماسی هسته‌ای بین تهران و واشنگتن گزارش تهیه کنم. اما ایرانی‌ها اغلب موضوع دیگری را مطرح می‌کردند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران درباره گروه ترسناکی که در عراق ریشه دارد به من هشدار داد. آن موقع غرب چندان متوجه آنها نشده بود. این گروه که در سوریه فعالیت می‌کرد و ظاهر گروهکی داشت، تلاش می‌کرد به عراق بازگردد.
او به من گفت: “گروه موسوم به خلافت اسلامی عراق و شام گروهی است که امروز در بغداد بیشتر از دمشق آدم می‌کشد. این‌ها گروهی بسیار خطرناکی هستند و ما باید اقدامات مناسبی به منظور جلوگیری از پیشروی آنها در منطقه اتخاذ کنیم. همچنین باید با هم همکاری کنیم تا از گسترش تنش‌های فرقه‌ای و خشونت در منطقه جلوگیری کنیم. این به نفع همه است که راه‌حل بحران سوریه را تسهیل کنند و ایران هم یکی از آن‌هاست.”
یک ماه بعد، ایران در کنفرانس بین‌المللی سوئیس برای حل بحران سوریه که چهل کشور در آن شرکت کردند حضور نداشت. ایران معتقد بود می‌تواند میانجی تشکیل یک دولت جدید باشد، همانطور که در افغانستان پس از طالبان این کار را کرد. ایران یک برنامه چهار بندی داشت که شامل آتش‌بس و انتخابات دموکراتیک با نظارت سازمان ملل بود، اما این حق را برای بشار اسد هم قایل بود تا نامزد شود و برای پیروزی در انتخابات تلاش کند. بقیه شرکت‌کنندگان این را قبول نداشتند.
این ابتکار دیپلماتیک که نمایندگان دولت سوریه و شورشیان تحت حمایت غرب را کنار هم آورد، به سرعت شکست خورد و داعش علیه هر دوی آنها قدرت گرفت.
هفته گذشته یک تلاش صلح‌طلبانه دیگر برای مبارزه با داعش در پاریس تشکیل شد که نمایندگان ده‌ها کشور در آن حضور داشتند. باز هم ایران به خاطر فشار عربستان سعودی و امارات متحده عربی که به حکومت دینی شیعه این کشور اعتماد ندارند، کنار گذاشته شد. این هفته محمد جواد ظریف پیش از آغاز مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک گفت: “آمریکا مدت زیادی پس از شروع این تهدید واکنش نشان داد. ایران به پاریس، که می‌توانم آن را ائتلاف توبه‌کاران بنامم، دعوت نشد، چون بیشتر شرکت‌کنندگان در این کنفرانس به نوعی در پیدایش داعش، رشد و توسعه آن نقش داشته‌اند. در واقع آن ها در آخر یک فرانکشتاین خلق کردند که حالا سراغ خالقانش آمده است.”
وی گفت، آمریکا هم مقصر است، چون عراق پس از دخالت آمریکا در سال در 2003 تبدیل به “آهن‌ربای تروریسم” شد. وی اشاره کرد، هزاران نفری که اکنون در داعش فعال هستند از ایران نیامده‌اند، بلکه از کشورهایی هستند که “دور میز مذاکره پاریس نشسته‌اند.”
ایران و آمریکا حالا پس از ده سال تلاش برای بیرون راندن یکدیگر از عراق خود را در یک جبهه می‌بینند. ماه گذشته تهران و واشنگتن جداگانه به دولت عراق پس از آنکه یک سوم از خاک خود را از دست داد کمک نظامی کردند. هواپیماهای آمریکایی در 8 اوت شروع به حمله هوایی علیه داعش کردند. ایران هواپیماهایی را پر از تجهیزات و مستشاران نظامی کرد و برای پیشمرگه‌های کرد و شبه نظامیان شیعه فرستاد.
رهبر ایران این هفته عنوان کرد که واشنگتن حداقل سه بار توسط جان کری، سفیر آمریکا در عراق و مذاکره‌کننده هسته‌ای این کشور در مورد عراق به سراغ ایران آمده است. وی گفت: “من مخالفت کردم، چون دستان آمریکا آلوده است. می‌خواهد در عراق و سوریه همان کاری را بکنند که در پاکستان کردند.”
ظریف به من گفت: “ما در مورد اراده و توان آمریکا برای واکنش جدی در این تهدید شک جدی داریم. داعش یک سازمان شدیدا سیار است. ثابت نیستند که بتوانید در عراق آنها را هدف قرار دهید.”
ظریف در شورای روابط خارجه سازمان ملل گفت: “ما در کنار مردم عراق، دولت عراق و دولت کرد هستیم تا در مبارزه با داعش آنها را کمک کنیم. اگر آمریکا هم همین کار را بکند، این دیگر به دولت عراق ربط دارد که هماهنگی را به شیوه دلخواهش انجام دهد.”
او ادامه داد: “ما نباید بگذاریم داعش به جمع‌آوری نیرو ادامه دهد. باید با شیوه‌هایی که آنها را قادر می‌کند جوانان را در جاهای مختلف جهان، خاورمیانه و اروپا و آمریکا جذب کنند مبارزه کنیم.” روشن بود که ایران نمی‌خواهد دفعه بعد کنار گذاشته شود.
شاید هم همینطور شود. جان کری در مقام ریاست جلسه شورای امنیت گفت: “ائتلاف علیه داعش فقط نظامی نیست. باید جامع باشد و به همکاری نزدیک بخش‌های متخلف نیاز دارد…. همه کشورهای جهان می‌توان ایفای نقش کنند، از جمله ایران.”
منبع: نیویورکر - 19 سپتامبر
