فرد کاپلان
بی شک خوانندگان علاقه مند به سیاست خارجی متوجه شده اند که مطبوعات آمریکایی نیز به مذاکرات ژنو درخصوص آینده هسته ای ایران امید بسته اند.
با این حال، تقریباً در تمامی گزارشات و مقالات به دو نکته درخصوص این مذاکرات اشاره نشده است. ابتدا اینکه امکان یک پیشرفت تاریخی در این پرونده وجود دارد. دوم اینکه خواسته های اصلی مقامات ایرانی [حداقل تا آنجا که ما می دانیم] خواسته هایی منطقی هستند.
ماه گذشته در اواخر اقامت رییس جمهور جدید حسن روحانی در نیویورک، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه وی، برای رسیدن به یک توافق تا یک سال آینده، با نمایندگان گروه شش کشور مذاکره کرد.
بسیاری این اقدمات را بسیار جاه طلبانه دانستند [که البته با توجه به شیوه معمول این قیبل مذاکرات، حق داشتند اینگونه بیندیشند]. ولی حقیقت این است که این گفتگوها مطابق معمول نیستند. ظریف بجای شیوه ها و شگردهای معمول، به مدت یک ساعت با برنامه پاور پوینت و به زبان انگلیسی رویکردهای پیشنهادی ایران را توضیح داد. او با ارائه جزئیات فنی راهکارهایی را برای مذاکرات و برون رفت از بحران بیان کرد.
پس از آن، هیأت های آمریکایی و ایرانی جداگانه در یک جلسه دوجانبه یک ساعته که نمایندگان آمریکایی آن را برای رفع ابهامات “مفید” دانستند، با یکدیگر دیدار کردند. جلسه بعدی برای تاریخ های ۷ و ۸ نوامبر تعیین شد.
برخی گفته اند که این جلسه در سطح “وزرا” برگزار خواهد شد و دراین صورت جان کری، وزیر خارجه آمریکا، در رأس هیأت آمریکایی خواهد بود. معمولاً وزیر خارجه آمریکا تا این حد آشکار درگیر مذاکرات نمی شود، مگر اینکه نتیجه آن مشخص باشد. به همین دلیل احتمالاً نتیجه این مذاکرات، بیش از آنچه که ما فکر می کنیم، مشخص است.
این مورد به شکلی باورنکردنی یکی از سریع ترین نتیجه گیری ها در چارچوب مذاکرات بین المللی است؛ به ویژه اینکه کشوری در این مذاکرات حضور دارد که از ۳۴ سال پیش هیچ گونه رابطه دیپلماتیک با آمریکا نداشته و همچنین موضوع مورد بحث یکی از حساس ترین موضوعات در جهان است.
البته چند نکته قابل تأمل است؛ ابتدا اینکه از محتویات سخنان ظریف که با پاور پوینت انجام شده، اطلاعی در دست نیست. مقامات ایرانی به شرطی وارد مذاکره شده اند که محتویات آن تا آخر کار فاش نشود و تاکنون نیز اطلاعات بسیار اندکی از این مذاکرات به بیرون درز کرده.
پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی طی سال های اخیر اساس مذاکرات بوده تا بلکه بتوان ایران را به چشم پوشی از ادامه برنامه اتمی اش مجاب کرد. این پیمان همچنین به لحاظ قانونی و دیپلماتیک، اساس قطعنامه های سازمان ملل و تحریم های مورد حمایت ایالات متحده قرار گرفته است.
این پیمان که توسط ۱۸۹ کشور، ازجمله ایران، به امضاء رسیده، یک توافق بزرگ منعقد شده میان پنج کشور بزرگ و بقیه کشورهای جهان محسوب می شود. دیگر امضاء کنندگان این پیمان مکلف شده اند که به دنبال توسعه سلاح اتمی نروند. با این حال، آنها این امکان را دارند که در راه گسترش فن آوری های هسته ای مسالمت آمیز گام بردارند.
همچنین زمانی که مقامات ایرانی از “حق” خود برای غنی سازی اورانیوم برای مصارف صلح آمیز سخن می گویند، آنها چیز بیشتری از آنچه در پیمان ذکر شده نمی خواهند.
البته پیمان منع گسترش از این حیث دارای یک خلاء است؛ خلایی که می تواند بسیار سرنوشت ساز باشد. براساس این پیمان، یک کشور این حق را دارد که طی ماه ها یا سال ها به غنی سازی اورانیوم برای مصارف صلح آمیز اقدام نماید؛ تا روزی که دانشمندان آن کشور به میزان کافی اورانیوم غنی شده برای تولید یک بمب دست پیدا کرده باشند. سپس رهبر آن کشور می تواند اعلام کند که کشورش پیمان را فسخ کرده [این مورد در صورتی که از ۳ ماه قبل به اطلاع رسیده باشد، براساس ماده ۱۰ امکان پذیر است] و در آن زمان برای جامعه بین المللی بسیار دیر خواهد بود که از ادامه آن جلوگیری کنند.
این نگرانی اصلی و درعین حال موجه بسیاری است. تهران از سال ها پیش درحال غنی سازی اورانیوم است. در برخی از کارخانه های آنها، اورانیوم تا حدود ۲۰ درصد غنی شده. برای تولید سلاح اتمی به غلظت ۸۰ درصد نیاز است، ولی مشکل در اینجاست که گذر از ۲۰ درصد به ۸۰ درصد بسیار سریع قابل انجام می باشد.
هدف اصلی ایران در این مذاکرات مجاب ساختن کشورهای غربی به لغو تحریم های اقتصادی است که به واقع برای اقتصاد این کشور ویران کننده بوده. این تحریم ها برای اعمال فشار به ایران برای ترک پروژه هسته ای اش دایر بر تولید سلاح اتمی اعمال گشته. براساس این توافق، ایران باید از سرعت برنامه اتمی خود در ازای کاهش و سپس لغو تحریم ها بکاهد.
بسیاری از ناظران بدبین یک سناریوی وحشتناک را در سر می پرورانند: ایران برنامه غنی سازی خود را به ۳ تا ۵ درصد کاهش خواهد داد و غرب تحریم ها را لغو خواهد کرد، ولی یک روز ایران به سطحی بسیار بالاتر در غنی سازی خواهد رسید و به آسانی امکان تولید سلاح اتمی را خواهد داشت. در آن زمان دیگر برای غرب دیر است که تحریم های دیگری علیه این کشور اعمال کند.
آیا کاهش تعداد سانتریفوژها، تعطیلی برخی مراکز یا دیگر اقدامات بازدارنده در فایل پاور پوینت ظریف لحاظ شده؟ آیا این پیشنهادات مورد تأیید روحانی و به ویژه رهبر انقلاب علی خامنه ای است؟
اگر توافق قابل قبول باشد، به چه شیوه ای عینیت خواهد یافت؟ اولین گام را کدام طرف برخواهد داشت؟ اولین گام چه خواهد بود: لغو تحریم ها یا از کار انداختن سانتریفوژها؟ گام های بعدی به چه ترتیبی انجام خواهند شد؟
اکنون موافقت عوامل اصلی این توافق ها نیز مطرح است. برخی از تحریم ها ازسوی شخص اوباما اعمال شده اند و می توانند توسط او نیز برداشته شوند، ولی برخی دیگر نیاز به مداخله کنگره آمریکا دارد. و این درحالی است که برخی از اعضای همین کنگره تنها خواهان تغییر حکومت در ایران هستند و بیم آن دارند که یک توافق هسته ای به حکومت تهران مشروعیت بخشد. آنها ترجیح می دهند که تحریم های فعلی حفظ شوند و براین باورند که این بهترین راه برای بی ثبات کردن حکومت تهران است.
به بیان دیگر، حتی در صورتی که دو طرف حسن نیت نشان دهند و به توافق برسند، انجام مذاکره و رسیدن به یک توافق کار پیچیده ای است. معمولاً توافق بر سر جزئیات یک طرح سال های سال به طول می انجامد. اگر طرفین توانسته باشند تنها ظرف چند روز اهداف و شیوه های عمل را تعیین کنند، شاید برای مشخص کردن بقیه مسایل ماه ها زمان لازم باشد.
منبع: اسلیت، ۲۴ اکتبر
