گارت اوانس
آیا ایران به واقع درحال تبدیل شدن به قدرتی است که سلاح هسته ای دراختیار دارد؟ آیا این کشور درحال تبدیل شدن به قدرتی است که علی رغم دراختیار داشتن جنگ افزارهای هسته ای از آن استفاده نخواهد کرد؟ آیا این اختلافات اهمیت دارد؟
چنین مسایل بین المللی که حرف و سخن زیادی در آنها وجود داشته باشد بسیار کم اند. اولین نگرانی در این رابطه که به نیت واقعی جمهوری اسلامی در دستیابی به این تسلیحات بازمی گردد این است که اسراییل موجب وقوع یک حمله بازدارنده شود و جنگ عظیمی را در منطقه خاورمیانه رقم زند؛ جنگی که بی شک در اقتصاد جهانی پیامدهای فاجعه باری به دنبال خواهد داشت.
ارزیابی نیات واقعی ایران در این زمینه کار بسیار مشکلی است. شاخص های مبهمی که از سوی مراکز مختلف قدرت در سراسر جهان منتشر می شود، هیچ کمکی در این رابطه نکرده. به علاوه، تفاوت موجود در اظهارات عمومی مقامات ایرانی، که معمولاً ناخوشایند است، و سخنان میانه روی آنان در محافل خصوصی نیز به این ابهامات دامن زده است. ناظران بدبین و مردد حرف های زیادی در مورد مانع تراشی و سیاست تحریک کننده جمهوری اسلامی در رابطه با نگرانی های بین المللی دارند.
درحقیقت، دلایل خوبی وجود دارد که فکر کنیم وضعیت فعلی علی رغم آنچه گفته می شود از خطر کمتری برخوردار است و کنترل بر آن بیشتر شده. با اینکه توافق بین جمهوری اسلامی و جامعه بین المللی ازطریق مذاکره بسیار مشکل و حتی غیرممکن به نظر می رسد، ولی عملی است و می توان به آن دست یافت.
درک دلایل ایران برای آزمایش حد و حدود بردباری جامعه بین المللی کار مشکلی نیست: جبران تحقیرهای انجام شده در دوره مصدق و پس از آن، نشان دادن توانایی های تکنولوژیکی برتر به کشورهای منطقه و جهانیان و تصفیه حساب کردن با قدرت های غربی. که البته اینها ارتباطی به مصالحه در مورد “حق غنی سازی” مطابق با پیمان منع گسترش اتمی ندارد.
از سوی دیگر، درک دلایلی که جمهوری اسلامی براساس آنها تصمیم گرفته سلاح هسته ای تولید نکند برای ناظران چندان شفاف نبوده و نیست و این درحالی است که در آینده نزدیک نیز قادر به تحقق این امر خواهد بود. با این حال، طی سال های اخیر در بسیاری از مصاحبه های غیررسمی ام با مقامات عالی رتبه ایران و شخصیت های دیگر، همواره به روشنی و به طور ثابت ۵ دلیل را شنیده ام که بهتر است آنها را با جدیت بیشتری مورد تحلیل قرار دهیم.
اولین دلیل، نگرانی اسراییل است که همواره وجود یک یا دو بمب هسته ای ایرانی را به عنوان یک تهدید بالقوه و سزاوار حمله نظامی بازدارنده، با یا بدون کمک ایالات متحده، می داند. دولتمردان ایرانی معتقدند که امکان وقوع چنین حمله ای وجود ندارد، چرا که دراختیار داشتن چنین تسلیحاتی به منزله گذشتن از خط قرمز نیست.
دوم اینکه کاملاً مبرهن است که روسیه و چین دستیابی جمهوری اسلامی به بمب هسته ای را برنمی تابند و درصورتی که تهران تولید بمب هسته ای را آغاز کند، دیگر حمایت های این دو کشور در شورای امنیت و دیگر محافل بین المللی قطع خواهد شد. این موضوع به ویژه طی آخرین نشست مذاکراتی درخصوص اعمال تحریم کاملاً واضح بود.
سوم اینکه با توجه به آنچه تاکنون به وقوع پیوسته، جمهوری اسلامی کاملاً واقف است که در صورت تولید سلاح هسته ای، تحریم های اقتصادی بی نهایت شدیدی در راه خواهد بود. تحریم های مالی مستقیم و غیرمستقیم از هم اکنون، حتی برای سپاه پاسداران، بسیار مشکل آفرین ظاهر شده اند. ولی این تحریم ها تاکنون قابل تحمل بوده، زیرا جمهوری اسلامی همچنان از حق خود مبنی بر غنی سازی اورانیوم براساس پیمان منع گسترش اتمی سخن می گوید.
چهارم اینکه مقامات جمهوری اسلامی می دانند که هرگونه تسلط و تفوق بر منطقه به لطف تسلیحات هسته ای زودگذر خواهد بود و دوامی نخواهد داشت.
کشورهای مصر، عربستان سعودی و ترکیه کشورهایی هستند که همواره نگرانی بین المللی را متوجه خود کرده اند، زیرا این توان را دارند که در روند تولید بمب هسته ای به پیشرفت های چشمگیری دست یابند. اکنون باور براین است که این کشورها زیر فشار شدید بین المللی، به ویژه از سوی ایالات متحده، قرار دارند تا به تولید چنین تسلیحاتی مبادرت نورزند. با این حال کاملاً مشخص است که قدرت های شیعه- سنی یا عرب- فارسی و دیگر قدرت های منطقه ای می توانند در ظهور یک منطقه هسته ای غیرقابل کنترل نقش کلیدی ایفا کنند.
و آخرین دلیل یک دلیل مذهبی است: تسلیحات کشتارجمعی مسأله ای است که اصول اسلام را زیرپا می گذارد. کم هستند افرادی که این استدلال را در غرب بپذیرند. ولی این استدلال بازتاب بسیار گسترده ای در سخنان و اظهارات تمامی مسؤولان و مقامات ایرانی که با آنها مصاحبه کرده ام داشته است. به هرحال باید خاطرنشان کرد زمانی که عراق با سلاح های شیمیایی به ایران حمله کرد، پاسخ ایران به آن شکل نبود.
با توجه به رویدادهای پیش آمده، نیات جمهوری اسلامی باید با احتیاط بررسی شوند. پیش زمینه های بسیاری وجود دارد که باعث شده در مورد نیات این کشور نگران باشیم. هرگونه توافقی که به تحریم و انزوای دیپلماتیک جمهوری اسلامی پایان دهد باید با دقت هرچه تمام تر مورد نظارت، پیگیری و بازرسی قرار گیرد؛ نظارتی که نه تنها مراحل حساس چرخه تولید سوخت هسته ای، بلکه طراحی هرگونه سلاح و تأسیس هرگونه مرکز جدید را نیز دربربگیرد. جامعه بین المللی خواستار یک ضمانت موثق است که نشان دهد زمان کافی در این زمینه وجود دارد [در حدود ۱۲ ماه که طی آن بتوان هرگونه تلاش برای ساخت تسلیحات هسته ای را رصد کرد].
منبع: لوس تیمپوس، ۱۸ سپتامبر
