نزدیک به دو هفته از امضای توافقنامه هسته ای میان جمهوری اسلامی و ابر قدرت های جهان می گذرد اما مجادلات در خصوص مفاد و جزئیات این توافقنامه پایان نیافته است؛ نه در جبهه داخلی و نه در جبهه خارجی.
از همان ساعات نخست امضای توافقنامه اختلاف نظرات بزرگی میان وزرای خارجه جمهوری اسلامی و ایالات متحده بر سر بنیادی ترین مفاد توافقنامه به وجود آمد:پذیرفته شدن حق غنی سازی که اصلی ترین مسئله تهران و “خذ قرمز” نظام بود. بامداد یکشنبه هفته گذشته جان کری ـ– وزیر خارجه ایالات متحده در نشستی مطبوعاتی که بلافاصله پس از امضای توافقنامه برگزار کرد متذکر شد: “غنی سازی برای ایران به رسمیت شناخته نشده است؛ این یک غنی سازی با مدت محدود است.”
این موضوع بلافاصله مورد توجه روزنامه کیهان و سایت رجانیوز قرار گرفت؛ دو رسانه ای که در صف مقدم حمله به دیپلماسی اتمی دولت حسن روحانی قرار دارند.
حسین شمسیان در سرمقاله شماره ۴ آذر این موضوع را بهانه ای برای بی اعتبار خواندن توافق اخیر نشان داد و نوشت: “پس از سال‌ها حق‌کشی و جفا در حق مردم ایران همین توافق را هم کمتر از چند ساعت بعد از امضاء، مورد تشکیک و تردید قرار می‌دهند! این البته همان پیش‌بینی مقام معظم رهبری در خصوص خوی استکباری آمریکا و عهدشکنی آنهاست که سابقه‌ای طولانی دارد”.
از سوی دیگر کمیل تقی پور از نویسندگان سایت رجانیوز در مطلبی دیگر تحت عنوان “گام های نامتوازن ایران با ۱+۵ منافع ایران را تامین می کند؟/ دردسرهای متن ضعیف و تفسیرپذیر توافقنامه برای ایران در مذاکرات آتی” ادعا کرده که “در مقابل تعهدات کلی و تفسیر پذیر ایران، متن تعهدات غرب بسیار جزئی و غیرقابل تفسیر است.”
پاسخ جواد ظریف به این ابهامات اما برای باز کردن این گره کافی نبود. او بدون ارائه توضیحات و جزئیات کافی در ارتباط با این موضوع ، در مقام وزیر خارجه دولت از ناظران خواست “گول ” آمریکا را نخورند. ظریف در جمع بسیجیان گفت :” می خواهند به قول خودشان به اخبار چرخشی بدهند و می گویند حق استفاده از انرژی هسته ای در ان پی تی نیامده است اما من در جواب می گویم مگرحق تاسیس راکتور و تاسیسات هسته ای در ان پی تی نوشته شده است.”
اما در توافقنامه ای که به زبان فارسی ترجمه شده در ارتباط با حق غنی سازی جمهوری اسلامی چه نوشته شده است ؟ در متن رسمی که وزارت خارجه در اختیار رسانه ها قرار داده ، غرب به هیچ روی حق غنی سازی را در حال حاضر برای تهران نپذیرفته است. این توافقنامه ابتدا عناصر گام اول و گام نهایی را بر شمرده است.
بر اساس عناصر گام اول تهران باید تمام ارانیوم ۲۰ درصد غنی شده خود را از حالت خام و قابل غنی سازی در حد بیشتر خارج کند ، حق غنی سازی اورانیوم در حد ۲۰ درصد را از دست می دهد ، فعالیت های خود در تاسیسات سوخت هسته ای نطنز، فردو و یا راکتور اراک را که توسط آژانس با نام IR-۴۰ شناسائی می شود، بیش از این گسترش نخواهد داد. - محل-های جدید برای غنی سازی ایجاد نمی شود. جمهوری اسلامی همچنین ملزم است همکاری لازم را با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای تسلیم طرح های تاسیسات هسته ای ، توصیف ساختمان های این سایت ها و اعلام وضعیت عملیاتی در سایت ها را انجام دهد. بازرسان همچنین هر روزه می توانند دوربین های نصب شده در سایت ها را بررسی کنند و به کارگاه های تولید سانتریفیوژ و معادن اورانیوم و سایت های خالص سازی اورانیوم سر بزنند.
اما این تازه اول ماجرا است. در گام نهایی و مرحله بعدی تهران باید به صورت رسمی به پروتکل الحاقی بپوندد؛ پروتکلی که تهران را ملزم می کند اجازه بازرسی های سرزده بازرسان آژانس از تمامی سایت های اتمی را در هر ساعت شبانه روز صادر کند. جمهوری اسلامی در زمان دولت محمود احمدی نژاد از پروتکل الحاقی خارج شد.
پس از انجام این مرحله است که بر اساس توافقنامه “به دنبال اجرای موفق گام نهایی راه حل جامع و با سپری شدن کامل دوره زمانی گام نهایی، با برنامه هسته¬ای ایران مانند برنامه هر کشور غیرهسته ای دیگر عضو NPT رفتار خواهد شد.”
به دیگر بیان دست کم در توافقنامه ژنو حق غنی سازی جمهوری اسلامی در چارچوب ان پی تی در نظر گرفته نشده و موکول شده است به پایبندی تمام عیار نظام اسلامی به تعهدات خود طی شش ماه تا یک سال آینده.
نکته قابل توجه در متن موافقت نامه جایی است که نوشته شده: “در خصوص گام نهایی و هر یک از گامهای میانی، این اصل اساسی که «تا در مورد همه چیز توافق نشود، در خصوص هیچ چیزی توافق حاصل نشده است» اعمال می شود.”
این بدان معنا است که تا رسیدن به لحظه ای که با تهران مانند هر عضو دیگر ان پی تی رفتار شود سال های درازی فاصله است.
یکی دیگر از مواردی که از همین حالا جنجالی شده، فعالیت های سازمان انرژی اتمی در رآکتور آب سنگین اراک است. علی رغم تاکید بر عدم گسترش این سایت، ظریف هفته گذشته تاکید کرد که ساخت و ساز در این سایت ادامه پیدا خواهد کرد. کارشناسان می گویند شکاف (معنایی) آشکاری در متن توافقنامه وجود دارد که به ایران اجازه می دهد قطعات را خارج از سایت درست و بعدا در راکتور اتمی نصب کند. به درستی مشخص نیست که ظریف به این ساخت و ساز اشاره داشته یا مورد دیگری مورد نظر وی بوده است.
تهران می گوید می تواند رآکتور را سال آینده افتتاح و ادعا می کند که هدفش ساخت ایزوتوپ های پزشکی است اما کشورهای غربی می گویند در سایت اراک هم می شود پلوتونیوم تولید کرد؛ یکی از دو ماده ای که– در کنار اورانیوم غنی شده می شود از آن برای ساخت هسته شکافتنی بمب هسته ای استفاده کرد.
اما کارشناسان می گویند حتی رسیدن به لحظه ای که با جمهوری اسلامی به عنوان یک عضو ان پی تی رفتار شود به معنای به رسمیت شمرده شدن حق غنی سازی بدون چهارچوب برای تهران نیست.
ماه گذشته وقتی وندی شرمن معاون سیاسی وزیر خارجه آمریکا و نماینده ارشد این کشور در مذاکرات گروه پنج بعلاوه یک با ایران در کمیته روابط خارجی سنا گزارش می‌داد در بخشی از سخنرانی خود در پاسخ به سئوال سناتور مارکو روبیو درباره اینکه آیا کشورها طبق معاهده ان پی تی حق غنی سازی دارند یا نه گفت: “موضع همیشگی آمریکا این بوده است که ماده چهارم معاهده ان پی تی اصلاً از حق غنی سازی صحبت نمی‌کند و فقط می‌گوید که شما حق تحقیق و توسعه دارید.”
محمد جواد ظریف در یکی دو هفته اخیر بارها گفته است که تفسیر ایالات متحده از ان پی تی محلی از اعراب ندارد. با این حال ناظران می گویند این واشنگتن بوده که نقش اصلی در کشانده پرونده هسته ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت سازمان ملل و اعمال تحریم های کمرشکن اقتصادی علیه تهران را داشته است و بدون جلب شدن رضایت حقوقی و سیاسی این کشور، امکان رها شدن واقعی نظام از فشارهای بین المللی وجود ندارد.
موضوع دیگری که توافقنامه اخیر را بحث برانگیز کرده است اینکه ساعاتی پس از نهایی شدن توافق ژنو، کاخ سفید متن توافقنامه را منتشر کرد. ساعتی پس از انتشار این متن، وزارت خارجه جمهوری اسلامی متن برنامه اقدام مشترک یا Joint Plan of Action را در اختیار رسانه‌ها قرار داد که تفاوت‌های بسیاری با متن کاخ سفید داشت و ابهاماتی را درخصوص این توافق ایجاد کرد.
مرضیه افخم سخنگوی وزارت خارجه که متن جمهوری اسلامی را متن اصلی توافقنامه می داند در واکنش به این موضوع گفته است: “آنچه در سایت کاخ سفید به عنوان برگه اطلاع‌رسانی (Fact Sheet) منتشر شده ، برداشت یک جانبه از متن مورد توافق در ژنو بوده و برخی توضیحات و واژه‌ها در این برگه مغایر با متن برنامه اقدام مشترک می‌باشد که متأسفانه برخی رسانه‌ها برگه اطلاع‌رسانی (Fact Sheet) مذکور را به عنوان متن توافق ژنو ترجمه و منتشر کرده‌اند که خلاف واقعیت است.”
عباس عراقچی معاون جواد ظریف در مذاکرات هسته ای با ۱+۵ هم توضیحات خودش را دارد. او در پاسخ به پرسش های سایت اصولگرای مشرق گفته است: “متن توافق بین ایران و ۱+۵ همان متنی چهار صفحه‌ای موسوم به Joint Plan of Action یا برنامه اقدام مشترک است. سندی که هست همین متن چهار صفحه‌ای است. بیانیه‌ای که کاخ سفید داده است تحت عنوان Fact Sheet یا برگه اطلاع‌رسانی،این را توضیح داده از زاویه دید خودش، بعضی از قسمت‌هاش را که در سند آمده که موکول به توافقات بعدی است، در این بیانیه اعلام کرده‌اند، مثل رقم ۴.۲ میلیارد یا ۴۰۰ میلیون دلار. بنابراین سند یکی هست و کاخ سفید فقط این رو با توضیحات بیشتری از زاویه دید خودش مطرح کرده و برای ما ملاک نیست و ملاک همین سند چهار صفحه‌ای است.”
در متن کاخ سفید آمده: “گروه ۱+۵ متعهّد شده که ۴۰۰ میلیون دلار به صورت کمک های تحصیلی دولتی از صندوق های ایرانی محدودی، مستقیماً به مؤسّسات آموزشی شناخته شده در کشورهای ثالث انتقال یابد تا هزینه های تحصیلی دانشجویان ایرانی تسویه شود”.
در حالیکه متن رسمی بیانیه صرفاً عبارت “رقم توافق شده” - بدون توضیح بیشتر در مورد میزان توافق و اینکه کجا و در چه متنی این مبلغ، مورد توافق قرار گرفته و ذکر شده - را به کار می برد.
همزمان روزنامه الشرق الاوسط نیز مقاله ای به قلم امیر طاهری ـ سردبیر کیهان در میانه دهه پنجاه- منتشر کرد که از تفاوت ها در توافقنامه فارسی و انگلیسی خبر می دهد. این روزنامه نگار مستقل نوشته: “نسخه‌ی فارسی توافقنامه می‌گوید که ظرف شش ماه آینده «درآمد ایران از صادرات نفت به دولت این کشور پرداخت می‌شود.» در مقابل، متن انگلیسی تاکید دارد که این پرداخت تنها صورتی انجام می‌شود که ایران به تعهدات خود عمل کند.”
البته دست راست وزیر خارجه وعده داد بود که تهران نیز Fact Sheet را منتشر کند اما تا امروز که خبری از آن نشده است. او نیز که پاسخ حقوقی و مشخصی نسبت به پرسشی در ارتباط با وضعیت حق غنی سازی جمهوری اسلامی نداده،صرفا گفته: “تفسیرهایی که انجام می‌شود به عنوان اینکه آیا این‌ها غنی‌سازی را به عنوان «حق» ایران قبول کرده‌اند، این مغالطه است، حق ما چیزی نیست که آنها به رسمیت بشناسند. حق ما وجود دارد چه آنها به رسمیت بشناسند یا نشناسند. مهم این است که آنها به این حق احترام بگذارند و به اجرای حق ما احترام بگذارند که الان گذاشته‌اند.”
با این حال سایت مشرق در گزارشی بر اهمیت نفسیر دیگر کشورها از توافقنامه اخیر تاکید کرده و نوشته است: “گذشته از این واقعیت که جزئیات توافق چه می تواند باشد، نکته مهمتری وجود دارد؛ اینکه تفسیر کشورهای مقابل از «توافق نامه ژنو»، بی ارزش نیستند، تفسیر آنها مهم و سرنوشت ساز است. توافق نشان دهنده یک اقدام همکارانه است و اینکه ۶ قدرت جهانی، نگاه متفاوتی از تفسیر ایران داشته باشند، مؤیّد یک اشکال در ادامه همکاری هاست که اگر اصلاح نشود؛ بزودی سرباز خواهد کرد.”
