سلکان هاکا اوغلو- 25 مه 2010
تلاش های ترکیه برای میانجیگری در بن بست هسته ای ایران با غرب، به تکاپویی جهت پیش دستی کردن بر تحریم های جدید سازمان ملل تبدیل شده است. این جریان، ترکیه را در مقابل متحدان قدیمی یعنی اسرائیل و ایالات متحده قرار داده است.
در عین حال، ابهاماتی در میان اعضای ناتو به وجود آمده است که آیا ترکیه، تنها عضو مسلمان این بلوک از نقش خود به عنوان پلی میان شرق و غرب کاسته است و به نماینده ای بین المللی برای همسایگانش در خاورمیانه تبدیل شده است؟
ترکیه، برزیل و ایران هفته گذشته برای ارسال قسمت عمده ای از اورانیوم خلوص پائین ایران به ترکیه، به یک توافق دست یافتند. اما این توافق نتوانست نگرانی های موجود در غرب در خصوص ادامه غنی سازی اورانیوم تا درجات بالاتر همزمان با تولید یک سلاح هسته ای در تهران را برطرف سازد. ایالات متحده نیز هفته گذشته پس از جلب پشتیبانی چین و روسیه، پیش نویس قطعنامه ای را تهیه کرد و خواهان اعمال مجموعه ای از محدودیت های اقتصادی و تجاری علیه تهران شود.
این اقدام، ترکیه را به عنوان عضو موقت شورای امنیت سازمان ملل تحریک کرد تا نامه ای به سران 26 کشور بنویسد و ضمن مخالفت با وضع تحریم ها، خواهان پشتیبانی از توافق صورت گرفته برای مبادله سوخت هسته ای شود.
نیهات علی اوزکان از مؤسسه تحقیقات سیاست اقتصادی آنکارا گفت: “ترکیه می خواهد مانع از بالاگرفتن تنش با ایران و عواقب اقتصادی آن شود. ضمناً در پی بالابردن اعتبار خود در جهان اسلام است اما به چشم غربی ها، در حال لوث کردن وفاداری خود است”
دولت اوباما می گوید از تلاش های آنکارا و توانمندی آن کشور برای مفید بودن در مواجهه با ایران قدردانی می کند. در عین حال، مقامات واشنگتن می گویند از زمان بندی درنظر گرفته شده برای توافق و ادعای ترکیه مبنی بر پاسخ داده شدن به خواست های شورای امنیت سازمان ملل و ایالات متحده ناخرسند هستند.
توافق مبادله سوخت هسته ای در برهه ای از زمان به دست آمده که روابط دیپلماتیک اسرائیل با ترکیه در پائین ترین حد تاریخی خود قرار گرفته است.
درحالیکه مقامات وزارت خارجه اسرائیل از ابراز نظر درباره تأثیر توافق مبادله سوخت بر روابط دیپلماتیک اسرائیل- ترکیه خودداری می کنند، تنها می پذیرند این تحرک “یک عامل تأثیر گذارنده محسوب می شود.” وزیران دولت اسرائیل ین توافق را علنا توافق بدی خوانده اند.
حزب عدالت و توسعه متعلق به رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه، با یک پیروزی خیره کننده و علیرغم اتحاد سنتی این کشور با غرب در سال 2002 بر روی کار آمد و به توسعه روابط با کشورهای مسلمان و رفع محدودیت صدور ویزا برای کشورهائی نظیر سوریه و لیبی دست زد. ترکیه کشور دوست و متحد خود، اسرائیل را به دلیل استفاده بیش از حد از زور در برابر فلسطینی ها سرزنش کرده و برای خود در محدوده جهان اسلام عزت و اعتباری دست و پا کرده است. این درحالی است که اسرائیل از مدت ها پیش به مدرن سازی و به روز رسانی تجهیزات نظامی ترکیه مشغول بوده است و ترکیه نیز به خلبان های اسرائیلی اجازه داده در حریم هوائی آن کشور به آموزش و یادگیری پرواز بپردازند.
علیرغم همه گفتارهای تند و خشن، جدایی ترکیه از غرب بسیار دور از ذهن است. ترکیه دارای منافع فراوانی در ناتو است. این کشور با اروپا به عنوان بزرگترین شریک تجاری خود موافقت گمرگی امضا کرده و مایل است عضو اتحادیه اروپا باشد.
البته جای هیچ شکی نیست که روند سیاست خارجه ترکیه در حال تغییر است.
هرچند ایالات متحده از زمان پایان جنگ سرد به سرکرده متحدان تبدیل شده است، اما ترکیه با اشغال عراق توسط آمریکا مخالفت کرد و آغازگر تنش با واشنگتن شد.
روابط ترکیه با ایران تا اواخر دهه 1990 بد بود. دولت غرب گرای ترکیه، تهران را به تلاش برای صدور اسلام افراطی به کشور با اکثریت مسلمان اما سکولار خود متهم می کرد. امروز ترکیه می خواهد روابط تجاری عمیق تری با ایران بنا کند. میر جاودانفر، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در اسرائیل و نیز یکی از نویسندگان کتاب “ابوالهول هسته ای تهران- محمود احمدی نژاد و ایالات متحده” می گوید: “آیت الله خامنه ای رهبر عالی ایران امیدوار است اردوغان به نمایندگی از آنها در مقابل غرب بایستد.”
اشتیاق ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا در سایه تردید اروپا از پذیرش یک کشور عظیم مسلمان، فشار اخیر غرب بر این کشور به دلیل بخش های تاریک و زشتی از گذشته آن کشور و به رسمیت شناختن نسل کشی ارمنی ها، رنگ باخته است. درخواست دیگر اتحادیه اروپا از ترکیه، اعطای حقوق بیشتر به کردها و خروج نیروهای آن کشور از قبرس است. پس از وقوع کودتایی در قبرس که در پی الحاق این کشور به یونان در سال 1974 اتفاق افتاد، نیروهای ترکیه به قبرس حمله کردند و آن را به دو بخش ترک و یونانی تقسیم کرده اند.
منبع: بوستون گلوب- 25 مه 2010
